Stałe elementy analizy i interpretacji wierszy
- Autor i kontekst historyczny
To ważne dla zrozumienia utworu, że został napisany właśnie w danej sytuacji historycznej. Bywa, że pod wierszem poeci umieszczają miejsce i datę powstania. Gdy pod utworem widnieje data: Warszawa, sierpień 1944, można się domyślić, że ważny jest tu kontekst powstania warszawskiego.
- Tytuł
Tytuły są bardzo różne, ale zawsze niosą ważne informacje:- podpowiedzą gatunek (Pieśń o domu, Oda do młodości, Psalm IV),
- wskażą adresata (Do Anny, Do polityka, Do młodych),
- nazwą główny motyw utworu (Szczęście, Nienawiść)
- albo wydarzenie, które opiewa wiersz (Śmierć pułkownika).
Poeci nie nadają swoim wierszom tytułów bez powodu, dlatego trzeba przeczytać je uważnie, a tytuły ważnych wierszy zapamiętywać.
- Motyw główny
Może też zostać nazwany przesłaniem, sensem utworu czy głównym tematem. Odnaleźć motyw wiodący to zinterpretować utwór. Pomagają w tym pytania pomocnicze:- Czym właściwie jest wiersz, z czym mamy do czynienia?
- Czy to wyraz uczuć, poetycka refleksja czy zwrot do kogoś, opis, relacja, list poetycki?
- Jeśli wyraz uczuć – to jakich?
- Jeśli refleksja – to o czym?
- Jeśli opis – to czego i po co?
Taki minitest (plus analiza tytułu) pomoże odnaleźć motyw główny. Utwór długi może mieć ich kilka. Pytania w rodzaju nazwij tę część tekstu (ostatnia zwrotka), znajdź tytuł dla tej strofy – to właśnie sprawdzian, czy uczeń potrafi wyłuskać temat, motyw, przesłanie.
- Podmiot liryczny
Kto właściwie mówi w wierszu?
Podmiot liryczny
Najprościej, gdy autor wiersza i podmiot to te same osoby, ale taki zabieg szybko się poetom znudził. Zaczęli wymyślać – Kochanowski wpadł nawet na pomysł, by w wierszu przemawiała lipa. Wiersz może być monologiem jakiejś postaci, może też wypowiadać się w nim kilka osób. Podmiot liryczny jest najważniejszy w konstrukcji wiersza, dlatego prośba o wskazanie go pojawia się w testach często. Szukamy głosu mówiącego, nie pamiętając w danej chwili o autorze.
- Gatunek
Na przykład sonet czy pieśń. Jeśli utwór jest jakimś gatunkiem, zwykle łatwo go rozpoznać, bo gatunki mają ściśle określoną budowę. Bardzo często poeta wymienia nazwę gatunku w tytule – tu można bezwzględnie zaufać poetom minionych epok. Są też utwory „niezorganizowane”, które nie mają określonych form. Są wierszami, lirykami, itp. Co z nimi? Nic. Nie musimy wtedy określać gatunku, pytania o to z pewnością nie będzie.
- Kontekst kultury
Mnóstwo utworów odwołuje się do kultury, historii czy sztuki. Interpretacja to znakomita okazja, by sprawdzić obycie i orientację w kulturze i sztuce. Pewne podpowiedzi zawarte są zwykle w wierszu. Na przykład przy strofie wiersza Marii Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej Nike inspiracją utworu była paryska Nike z Samotraki.
- Budowa utworu
- Wiersz składa się z wersów. Mogą być ułożone w strofy (zwrotki).
- Wersy porządkuje rytm, czyli regularne rozłożenie akcentów.
- Mogą kończyć się tak, że powstaje rym.
- Mogą mieć równą liczbę głosek (powiemy wówczas, że utwór został napisany np. trzynastozgłoskowcem). By odpowiedzieć na pytania związane z budową utworu (stychiczny czy stroficzny, biały czy wolny), trzeba umieć liczyć i znać kilka teoretycznych pojęć.
- Środki stylistyczne
W nich tkwi tajemnica poezji! Są sposobami poetów, by daną myśl wypowiedzieć poetycko, a nie zwyczajnie. Im twórcy mają wspanialszą wyobraźnię i talent, tym ciekawsze pomysły. Zamiast powiedzieć: jakaś ty śliczna, porównają pannę do zorzy porannej, a swoje uczucie nazwą (zamiast miłością) – pożarem uczuć targającym trzewia. Użyją porównania, metafor, epitetów, czyli środków stylistycznych zamieniających prostą mowę w poezję.
Zobacz: