Kontekst kulturowy wiersza

Co to jest kontekst?

Kontekst to inne dzieło lub zjawisko z jakiejś dziedziny kultury lub sztuki, do którego odwołuje się nasz tekst. Bez znajomości kontekstu nie odczytamy sensu dzieła – nie zrozumiemy aluzji, czyli właśnie takiego nawiązania. Za to odczytanie kontekstu i rozszyfrowanie aluzji daje satysfakcję.

 

Co może być kontekstem?

  • Inny tekst literacki (także mitologia i Biblia)

    Ofelio, mnie i tobie niech Dania przebaczy:
    Zginę w skrzydłach, przeżyję w praktycznych pazurkach.
    Non omnis moriar z miłości.

    Utwór: Reszta Wisławy Szymborskiej
    Pierwsza aluzja – do Hamleta Szekspira.
    Druga aluzja – do słynnego wiersza Horacego Non omnis moriar (nie wszystek umrę).

    Obejrzałam się podobno z ciekawości.
    Ale prócz ciekawości mogłam mieć inne powody […].
    Aby nie patrzeć dłużej w sprawiedliwy kark męża mojego, Lota.

    Utwór: Żona Lota Wisławy Szymborskiej
    Aluzja do biblijnej historii o żonie Lota, która zamieniała się w słup soli, bo wbrew zakazowi obejrzała się za siebie!

  • Historia (i gramatyka!)

    Kto co Król Aleksander kim czym mieczem przecina
    kogo co gordyjski węzeł.
    Nie przyszło to do głowy komu czemu nikomu.

    Utwór: Lekcja Wisławy Szymborskiej
    Aluzja do – czasów Aleksandra Wielkiego.

  • Sztuka

    O rozdynione, o nadmierne
    i podwojone odrzuceniem szaty,
    i potrojone gwałtownością pozy
    tłuste dania miłosne!

    Utwór: Kobiety Rubensa Wisławy Szymborskiej
    Aluzja do malarstwa siedemnastowiecznego malarza – Rubensa, który uwielbiał malować puszyste kobiety.

  • Filozofia

    W rzece Heraklita
    Ryba łowi ryby
    Ryba ćwiartuje rybę ostrą rybą
    Ryba buduje rybę, ryba mieszka w rybie

    Utwór: W rzece Heraklita Wisławy Szymborskiej
    Aluzja do słynnej maksymy Heraklita: panta rhei – wszystko płynie.

  • Inne teksty kultury!

    Pamiętaj!
    Teksty kultury to nie tylko literatura, to również rzeźba, malarstwo, film, muzyka, publicystyka – i tym podobne owoce ludzkiej działalności w sferze kultury.

Przykład:

I wróci Odys wróci do Itaki
od żywej kości dech mieczem odetnie
policzy owce i na niebie ptaki
siądzie i morze zamiast niego westchnie

A po tym morzu czerwonym jak wino
ślepca spod Troi wiodą białe żagle
Zmarli aż do nas z jego pieśni płyną
podobni do mnie i do ciebie nagle

Od zmarłych dzieli nas zwierciadło tarczy
Stojąc przed tarczą rozczesują włosy
kobiety nasze Obok nich pies warczy
na hełm z którego wyciągamy losy

Kobiety nasze To im zwiastowano
syna w kapliczce obok każdej drogi
Odchodzą chłopcy z karabinem rano
całując starcom poranione nogi

I wróci Odys wróci do Itaki
spod jego dłoni szare drzewko tryśnie
O tym nam mówią na niebiosach znaki
i w zżółkłe księgi spadające liście.
Tadeusz Nowak, Psalm o powrocie

Kontekst kultury

  • Mitologia – powrót Odysa do Itaki po dwudziestu latach tułaczki do wiernie czekającej żony Penelopy.
  • Iliada – Odys brał udział w wojnie trojańskiej opisywanej przez Homera. Wojna ta w wierszu porównana jest do współczesnej wojny, a wojownicy spod Troi do współczesnych żołnierzy.
  • Odyseja – epos Homera opowiada o różnych przygodach, które spotkały Odysa podczas jego wędrówki.
  • Wiersz Leopolda Staffa Odys – według Staffa „Każdy z nas jest Odysem, co wraca do swej Itaki”. Życiowa wędrówka człowieka prowadzi przez kręte drogi i manowce, czyli trudy i niepowodzenia, ale każdy z nas ma jakiś cel, czyli własną Itakę. I każdy umrze – słowa Staffa potwierdza też Nowak w swoim wierszu.

Kontekst historyczny:

Obrazy II wojny światowej (dotyczy jej strofa trzecia i czwarta). Wskazują na to słowa: „hełm, z którego wyciągamy losy”, „odchodzą chłopcy z karabinem rano”.

 

Kilka żelaznych zasad

  • Zwracaj uwagę na:

    • tytuł,
    • dedykację,
    • datę i miejsce powstania utworu.
    • Mogą nieść wiedzę dotyczącą kontekstu historycznego.

  • Bądź czujny wobec:

    • imion,
    • nazwisk,
    • tytułów pojawiających się w utworze.
  • Bądź precyzyjny – pierwsze skojarzenie może być mylne. Np. osoba w wierszu jest postacią mitologiczną, mit jest tematem wielkiego malarstwa, rzeźbiarstwa.
    Pytanie – którego z tych tekstów dotyczy aluzja – murowane.
  • Ćwicz odgadywanie kontekstów! To jak gra w skojarzenia – jeśli nawiązania nie znasz, lepiej sprawdzić. Aby dobrze kojarzyć, trzeba orientować się w pewnych obszarach kultury. Poeci najchętniej nawiązują do antyku i mitologii, do twórczości Szekspira lub do sztuki najczęściej.

Facebook aleklasa 2

Zobacz:

Kontekst kulturowy TEST

Analiza i interpretacja wiersza – instrukcja postępowania

Czym jest analiza i interpretacja wiersza?

Podmiot mówiący w poezji. Analiza i interpretacja wiersza Rzeka Krzysztofa Kamila Baczyńskiego.

Analiza i interpretacja na maturze