Balladyna
Co wiesz o autorze Balladyny?
To Juliusz Słowacki (1809-1849) przedwcześnie zmarły jeden z trzech wieszczów polskiego romantyzmu, autor słynnych wierszy takich jak Hymn czy Testament mój, dramatów. Emigrant, autor patriotycznych utworów, o niewątpliwym talencie poetyckim i dramatycznym. Główny rywal Mickiewicza.
Z czym kojarzy Ci się tytuł Balladyna?
To imię głównej bohaterki, wymyślone przez Słowackiego, przywołuje na myśl balladowy, baśniowy klimat.
Czy świat przedstawiony w Balladynie wygląda na realistyczny czy baśniowy?
Baśniowy, z powodu fantastycznych postaci – na świecie nie ma przecież duszków czy pięknej nimfy, która potrafi zamienić człowieka w drzewo. Ale jest to też świat prawdziwych uczuć – bo prawdziwe (i, niestety, wciąż dobrze znane) są: zazdrość, gniew, żądza władzy, chęć zdobycia bogactwa.
Jakim gatunkiem literackim jest Balladyna?
To tragedia. Gatunek określił autor w podtytule. Chociaż tytuł utworu może kojarzyć się z balladą. Bo podobnie jak w balladzie nie brak tu istot fantastycznych, tajemniczej zbrodni i sprawiedliwej kary, jaka spotyka winnych.
Gatunki dramatyczne (czyli także tragedię) łatwo rozpoznać – jest tekst główny, czyli wypowiedzi postaci, i tekst poboczny (didaskalia), w którym zawarte są informacje na temat zachowania, wyglądu postaci, wystroju sceny. Nie ma narratora.
Czy możesz podać miejsce akcji?
Akcję umiejscawia autor „koło jeziora Gopło”, a więc w miejscu znaczącym dla historii ziem polskich – to te prasłowiańskie tereny są przecież miejscem akcji legend o Piaście i Popielu, którego myszy zjadły…
Co powiesz o czasie akcji?
Akcja Balladyny rozgrywa się w czasach przedhistorycznych i w czasie baśniowym („za czasów bajecznych”).
Czasy te przypominają początki prasłowiańszczyzny, wspominane są imiona Piasta i Popiela, legendarnych władców dawnych ziem polskich, Pustelnik okazuje się wygnanym królem Popielem III.
Kim są dwie siostry, występujące w tragedii?
To Alina i Balladyna, córki starej wdowy.
Kto ma wątpliwości, którą z sióstr poślubić?
Kirkor.
Jak określiłbyś stosunek obu sióstr do matki?
Balladynę stara matka drażni. Gdy dziewczyna opuści ubogi dom, poślubiona przez bogatego pana Kirkora, zacznie gardzić matką, wstydzić się jej i nie będzie chciała się do niej przyznać.
Alina chroni matkę przed ciężką pracą, chce się nią zaopiekować.
Jaki jest stosunek obu sióstr do siebie?
Balladyna nie lubi Aliny, uważa ją za głupszą, naiwną, niezasługującą na rękę Kirkora.
Alina kocha siostrę, choć widzi jej wady. Zarzuca jej lenistwo, złe traktowanie matki i zdradę wobec Grabca, z którym Balladyna potajemnie się spotykała.
Jak siostry zachowują się wobec Kirkora, który zjawia się w ich chacie?
Balladyna za wszelką cenę chce zostać żoną Kirkora, ale wcale nie z miłości. Zależy jej na władzy i pieniądzach. Jest odważna i dumna – to podoba się Kirkorowi.
Alina zakochuje się w Kirkorze. Jest zawstydzona, nieśmiała. Zastrzega, że zostanie żoną Kirkora tylko wtedy, gdy zapewni on opiekę jej matce i siostrze.
Jak Alina i Balladyna zachowują się w godzinie próby, gdy Kirkor wysyła je na maliny do lasu, by zdecydować, opierając się na ślepym losie, która zostanie jego żoną?
Balladyna nie może się skupić na zbieraniu malin, irytuje ją szczęście Aliny, która ma już pełny dzbanek. Jest zazdrosna i agresywna, niepokorna, co skończy się zabójstwem siostry.
Alina sumiennie zbiera maliny, jest radosna, pełna nadziei. Gotowa jest jednak dla szczęścia siostry oddać jej swoje owoce, jeśli ta ładnie ją poprosi. Jest niewinna i łagodna, szczera.
Jak wyglądałby plan najważniejszych wydarzeń w tragedii?
Kirkor zasięga rady Pustelnika w sprawie wyboru żony:
- a) Pustelnik przedstawia mu historię utraty korony,
- b) starzec radzi Kirkorowi poślubić ubogą dziewczynę.
Zakochana Goplana knuje podstęp:
- a) nimfa wyznaje swym sługom miłość do Grabca,
- b) królowa rozkazuje Chochlikowi zwodzić Grabca, by nie trafił na spotkanie z Balladyną,
- c) Goplana poleca Skierce zatrzymać karetę Kirkora w okolicach domu wdowy.
Kirkor spotyka się z Aliną i Balladyną:
- a) jest olśniony dziewczynami i waha się, którą poślubić,
- b) wysyła siostry do lasu po maliny.
Goplana zamienia Grabca na jedną noc w wierzbę.
Balladyna popełnia zbrodnię.
Filon zakochuje się w nieżyjącej już Alinie.
Goplana budzi wyrzuty sumienia u Balladyny.
Balladyna powraca i kłamie o ucieczce siostry.
Balladyna bierze ślub i ukrywa krwawą plamę.
Grabiec opowiada ludziom, że był wierzbą, narażając się na kpiny.
Kirkor odjeżdża, królowa zawiera znajomość z Kostrynem.
Balladyna zamyka matkę w wieży.
Pustelnik przekazuje prawdziwą koronę królewską Kirkorowi.
Filon szuka grobu Aliny.
Balladyna radzi się u Pustelnika:
- a) prosi o wywabienie plamy z czoła,
- b) bezwiednie przyznaje się do winy,
- c) odrzuca propozycję wskrzeszenia siostry.
Z chłopa król:
- a) Grabiec flirtuje z Goplaną i ma wyrzuty, że chodził pod zamek Balladyny,
- b) nimfa przemienia młodego wieśniaka w króla dzwonkowego,
- c) następują głupie rządy Grabca.
Balladyna z Kostrynem zabijają Gralona przywożącego tajemniczy dar Kirkora.
Grabiec składa wizytę Balladynie:
- a) Córka wygania matkę z zamku podczas burzy,
- b) goniec przynosi nowinę o zwycięstwie Kirkora,
- c) Grabiec dzięki koronie Popielów zostaje królem.
Kirkor u Pustelnika poznaje prawdę o swojej żonie.
Balladyna zabija Grabca i kradnie koronę, spotyka Kostryna.
Spiskujący wspólnicy planują zabicie Pustelnika.
Kirkor dowiaduje się o śmierci starca.
Kostryn i Balladyna walczą przeciw Kirkorowi.
Dowódca straży informuje o zabiciu Kirkora.
Balladyna truje Kostryna.
Odbywa się sąd:
- a) Balladyna wydaje wyrok śmierci na nieznanego zabójcę Kostryna,
- b) królowa skazuje na śmierć nieznaną zabójczynię Aliny,
- c) matka Balladyny oskarża wyrodną córkę, ale nie chce wydać jej imienia, gdy dowiaduje się, że grozi jej śmierć,
- d) staruszka umiera na mękach,
- e) Balladyna wydaje na złą córkę wyrok śmierci.
Piorun zabija złą królową.
Jak scharakteryzowałbyś tytułową bohaterkę?
Balladyna jest córką ubogiej wdowy, wraz z matką i młodszą siostrą zajmuje się prowadzeniem gospodarstwa.
To wysoka, ciemnowłosa, piękna dziewczyna. Ma jasną cerę, ciemne oczy. Od czasu zamordowania Aliny na czole nosi charakterystyczną opaskę zasłaniającą krwawe piętno.
Sprawia wrażenie pewnej siebie, dumnej, niedostępnej. Zachowuje się, jakby gardziła wszystkimi wokół. Bardzo różni się od swej młodszej siostry.
Jest arogancka, harda, pewna siebie, zarozumiała, łatwo wpada w gniew, nie potrafi zapanować nad sobą. Samolubna i leniwa. Bardzo niebezpieczna, niezrównoważona psychicznie. Nie ma żadnych hamulców moralnych – nie waha się przed popełnieniem najcięższej zbrodni. Po zamordowaniu Aliny nie okazuje skruchy, ale pragnie jedynie, aby zbrodnia nie wyszła na jaw. Popełniając kolejne morderstwa, zachowuje zimną krew, zabija rozmyślnie, bez emocji (co jest widoczne na przykład podczas otrucia Kostryna).
Ocenimy tę postać jako zdecydowanie negatywną. Można w przypadku Balladyny mówić o chorobliwej ambicji czy niezrównoważeniu psychicznym, ale to w żaden sposób nie usprawiedliwia zbrodni. Balladyna nie żałuje swych czynów, nie chce się poprawić. Powinna ponieść surową karę i ponosi ją. Kara zostaje zesłana z nieba.
Co mówią inni bohaterowie o Balladynie?
Matka: „Balladyna piękna jak dziewanna”, „szczera jak złoto”, „Balladyna kocha matkę starą”.
Kirkor: „Starsza jak śniegi, (…) z alabastrów, (…) ma pod rzęsą węgle”.
Alina: „Tobie jutro trzeba wziąć się ostro do tych malinek, bo wiesz, że ja zawsze uprzedzam ciebie”
Jak wyglądałaby charakterystyka porównawcza Aliny i Balladyny?
Jaki wybór trudny!
- Starsza jak śniegi – u tej warkocz cudny,
- Niby listkami brzoza przywdziana;
- Ta z alabastrów – a ta zaś różana –
- Ta ma pod rzęsą węgle – ta fiołki –
- Ta jako złote na zorzy aniołki,
- A ta zaś jako moc biała nad rankiem.
Tak siostry charakteryzuje Słowacki ustami Kirkora.
Balladyna zwraca uwagę możnego pana płomiennymi deklaracjami miłości i wierności, Alina skromnością, prostotą oraz troską o los matki i siostry. Jak się potem okazuje, córki wdowy, zachwalane przez matkę jako szlachetne i dobre, tylko różniące się typem urody i sposobem bycia, dzieli też przepaść moralna.
Alina okazuje się łagodną, prawą, uczciwą, pracowitą dziewczyną, troszczącą się nie tylko o własne szczęście, ale i o los innych.
To ona kocha matkę i sama proponuje, by starowinka odpoczęła któregoś dnia, gdy one z siostrą pójdą w pole. Alina też, gdy Kirkor rozważa możliwość małżeństwa z którąś z sióstr, uświadamia mu, że gdyby wyszła za niego, musiałaby zabrać ze sobą do zamku matkę i Balladynę. Wreszcie gdy zbierają maliny wspólnie z siostrą, marzy o księciu z bajki, ale gotowa jest wyrzec się go, gdyby miała bardzo unieszczęśliwić Balladynę (wystarczyłaby mała jej prośba…). Jak dziecko drażni się z Balladynką. Obiecuje jej też, że gdyby została żoną Kirkora, znalazłaby siostrze godnego męża – rycerza. Prócz dziecięcej przekory widać w jej postępowaniu dobrą wolę i troskę o innych.
Balladyna jest inna. Równie piękna jak Alina, nie wykazuje się podobną dobrocią i pracowitością. Gdyby nie protest Aliny, zapewne byłaby skłonna zostać w domu, tak jak proponuje jej matka, podczas gdy staruszka i siostra ciężko pracowałyby w polu.
Kiedy nadarza się możliwość poślubienia Kirkora, odurza ją bogactwo i robi wszystko, by zwrócić na siebie uwagę możnego pana. Zapomina wtedy o losie matki i siostry.
O Kirkora nie rywalizuje uczciwie: podczas gdy Alina pracowicie zbiera maliny, wierząc w sprawiedliwe zakończenie rywalizacji, Balladyna zatruwa się ewentualnym szczęściem siostry, nie mobilizuje się do walki, może z powodu wypełniających ją złych uczuć, może lenistwa.
Wydaje się, że Alina cieszy się z dobra, które spotyka innych ludzi. Myśli z radością o szczęściu matki i siostry, które stanie się ich udziałem, gdy Alina poślubi Kirkora. Może nawet cieszyłaby się ze ślubu Balladyny, gdyby to siostrę, a nie ją wybrał możny pan…
Inaczej Balladyna. Nie myśli o zapewnieniu dobrego życia siostrze i starej matce. Jest zazdrosna i zła. Także dumna, bo nie zgadza się na prośbę siostry, która proponuje jej rezygnację z pierwszeństwa do Kirkora, jeśli Balladyna ją poprosi.
Okazuje się okrutna. Nieuczciwie zostaje żoną możnego pana, okłamuje matkę. Jest nieludzka wobec rodziny, zabija Alinę, matkę wypędza z zamku w czasie burzy, bo się jej, biednej staruszki, wstydzi przed ludźmi. Bezwzględna w walce o władzę, przyczynia się do śmierci męża, likwiduje również innych rywali oraz świadków swych zbrodni: Kostryna, Grabca, Pustelnika.
Można ją nazwać bezwzględną i zaślepioną władzą, okrutną, amoralną, podczas gdy jej siostra do końca życia pozostaje prawa, uczciwa i szlachetna.
Toteż Alina umiera niewinna, Balladyna jako zbrodniarka. Ocena zachowania obu sióstr jest jednoznaczna: Balladyna to bohaterka z gruntu zła, negatywna, niezdolna do współczucia i litości, okrutna egoistka. Alinie można zarzucić jedynie skłonność do dziecięcego przekomarzania, która, być może, podgrzewa negatywne uczucia jej siostry. Przede wszystkim postrzegamy ją jednak jako dobrą, troskliwą, zapobiegliwą, pracowitą, uczciwą, współczującą siostrę i córkę, kochaną przez matkę, wzruszającą Kirkora…
Czy matka Balladyny i Aliny jednakowo traktowała swoje córki?
Nie, zdecydowanie faworyzowała Balladynę. Pragnęła szczęścia obu córek, ale jej oczkiem w głowie była starsza. Chciała ją wyręczyć w pracy, bardziej zachwalała ją Kirkorowi. W ostatniej scenie również kierowała się miłością do wyrodnej córki. Nie zdradziła jej imienia, mimo że chciano ją zmusić do zeznań torturami.
Czyim pomysłem było wysłanie Aliny i Balladyny na maliny?
To pomysł Skierki. Podpowiedział go wdowie.
Kim byli Skierka i Chochlik?
To duszki służące nimfie Goplanie. Skierka jest pracowity, a Chochlik leniwy.
Jakie zabiegi zastosował Skierka, aby nakłonić Kirkora do pozostania w chacie wdowy?
Obsypał dziewczęta sympatycznymi kwiatami, czyli takimi, które swoją wonią wzbudzają sympatię do ozdobionej nimi osoby. Sprawił, że Kirkor w chacie usłyszał piękną muzykę i ujrzał panny przystrojone wieńcami z kwiatów. Ale to złudzenie dotyczyło jedynie Kirkora.
Dlaczego Balladyna zabiła Alinę?
Chciała zostać żoną Kirkora. Marzyła o bogactwie i władzy. Poczuła się zagrożona, kiedy ujrzała dzbanek pełen malin w rękach Aliny. Młodsza siostra, która do tej pory we wszystkim ustępowała starszej, nagle okazała się bliższa wygranej. Do tego ambitna Balladyna nie mogła dopuścić.
Co było celem podróży Kirkora?
Szukał żony. Pustelnik podpowiedział mu, że znajdzie ją w ubogiej chacie.
Kto obserwował scenę zabicia Aliny?
Zaklęty w drzewo Grabiec oraz ukryci w krzakach Goplana i Skierka.
Czy Alina była jedyną ofiarą Balladyny?
Nie, w scenie sądu dowiadujemy się, że Balladyna była także winna śmierci Kirkora, Kostryna oraz swojej matki.
Jak została ukarana Balladyna?
Zginęła rażona piorunem. Skazując sobie tylko znanych zbrodniarzy na śmierć, w rzeczywistości wydała wyrok na samą siebie.
Kim okazał się Pustelnik?
Popielem III, dawnym królem krainy, w której mieszkają między innymi Alina i Balladyna. Przed dwudziestu laty został strącony z tronu przez swego wyrodnego brata.
Co nas śmieszy w Balladynie?
Rubaszność i prymitywizm Grabca, intrygi duszków i miłość delikatnej nimfy Goplany do tego prymitywnego chłopaka.
Z kim spotykał się Grabiec, zanim zakochała się w nim Goplana?
Z Balladyną.
Dlaczego Chochlik wodził Grabca po manowcach?
Na polecenie zazdrosnej o Balladynę Goplany, która nie chce, by Grabiec spotkał się z ukochaną.
Dlaczego właściwie Kirkor trafił do chaty wdowy?
Przypadkiem. Zepsuło mu się koło karocy. Wypadek ten wywołał Skierka, który przywiódł bogacza do chaty biednej wdowy i dziewcząt, by w efekcie spowodować zabranie stamtąd Balladyny i usunięcie jej sprzed oczu Grabca.
Do jakiego utworu Szekspira często porównywana jest Balladyna?
Do Snu nocy letniej. Przypomina ten utwór lekkością, motywami leśnymi i przede wszystkim obecnością duszków, które płatają ludziom różne figle. Także mówi o miłości i zawiera elementy komiczne (postać Grabca).
Jednakże tematyka zbrodni, władzy i namiętności, jaką budzi władza, przywodzi raczej na myśl nie lekką komedię, lecz tak mroczne tragedie Szekspira jak Makbet i Hamlet.
Jakie polskie akcenty znajdujemy w Balladynie?
Odwołania do słowiańskiej prehistorii, w postaci imion takich jak na przykład Popiel. Wreszcie odwołanie do prehistorii w postaci nazwy jeziora Gopło i imienia jego królowej – Goplany.
Jak Grabiec nazwał Goplanę?
Rybą i koczkodanem.
Co świadczy o tym, że sztuka jest utworem romantycznym?
Sugerują to odwołania do motywów folklorystycznych i prehistorycznych, do ballad oraz typowe dla ludowej sprawiedliwości przekonanie o tym, że zło musi zostać ukarane (niekiedy okrutnie).
Wreszcie – obecność w utworze elementów i postaci fantastycznych, sił nadprzyrodzonych, aura magii i tajemniczości. Także skłonność do makabry, przemieszanie elementów tragicznych i komicznych, poetyckość i baśniowość świata przedstawionego.
Podobnie jak w dramacie szekspirowskim nie ma zasady decorum ani jedności miejsca, akcji i czasu.
Z jaką postacią związany jest w Balladynie motyw „z chłopa król”?
Z postacią Grabca, prostego wiejskiego chłopaka, syna balwierza, rubasznego i prostackiego. Marzy o zostaniu królem i tę jego zachciankę spełnia zakochana w nim Goplana. Grabiec jest przekomiczny jako władca, wydaje absurdalne decyzje, napawając się swoją władzą. To go jednak gubi. Ginie zabity podczas snu przez Balladynę, która kradnie mu koronę Popielów.
Zobacz:
Balladyna – przedstawienie postaci i najważniejszych wydarzeń
Balladyna – przedstawienie postaci i najważniejszych wydarzeń
Balladyna to dramat fantastyczny o magii i uroku władzy (rozprawka).