Balladyna Słowackiego
Geneza utworu
Ten dramat, dedykowany Zygmuntowi Krasińskiemu, powstał w Szwajcarii, a wydany został w 1839 r. w Paryżu. W zamierzeniu autora utwór miał być jedną z sześciu kronik dramatycznych tworzących „wielki poemat w rodzaju Ariosta”. W liście do matki Słowacki podkreślał podobieństwo utworu do „starej ballady”. Wyjaśniał, że ułożona jest „tak, jakby ją gmin układał, przeciwna zupełnie prawdzie historycznej, czasem przeciwna podobieństwu do prawdy. Ludzie jednak starałem się, aby byli prawdziwymi i aby w sercu mieli nasze serca”.
Geneza zdarzeń
Było tajemnicze jezioro Gopło, a w nim mieszkała królowa Goplana. Opiekowała się leśnymi stworzonkami, ale od ludzi raczej stroniła. Mieszkańcy okolicznych wiosek też raczej jej unikali, bo Goplana wyglądała trochę nieziemsko. Zwiewna, przezroczysta postać z pewnością nie przypominała zdrowej i hożej dziewczyny. I pewnego dnia Goplana zakochała się w Grabcu, prostym wieśniaku. Problem polega na tym, że Grabiec spotyka się z Balladyną. Goplana ma plan – wysyła Skierkę, aby sprowadził do chaty wdowy księcia Kirkora i sprawił, aby książę zakochał się w dziewczynie. Ale nie powiedziała Skierce, w której. I stąd wynika całe zamieszanie. Kirkorowi spodobały się obie córki ubogiej wdowy. Ale na pewno nie można mówić, że Skierka czy Goplana są winni śmierci Aliny! Oni jedynie doprowadzili do sytuacji, w której ujawniły się złe cechy Ballladyny. Gdyby była dobra, zbrodni by nie popełniła.
Trzy najważniejsze wydarzenia
- W chacie wdowy
Uboga chatka na skraju lasu. Letni wieczór. Dzień był pracowity (żniwa). Zapada zmrok. Nagle słychać turkot na moście. I chwilę później do chaty wchodzi Kirkor. Wdowa i jej córki oczywiście nie wiedzą, że ta niezwykła wizyta jest pomysłem Goplany. W chacie jest również niewidzialny Skierka i to jego czary sprawiają, że książę zakochuje się w dziewczynach. Obu! Kłopotliwa sprawa. Alina jest śliczną blondynką, Balladyna intrygującą brunetką. Obie piękne i obie zauroczone Kirkorem. Skierka podpowiada matce, aby rankiem wysłała dziewczęta po maliny. Ta, która pierwsza przyniesie dzban malin, zostanie żoną księcia.
- Na malinach
Obie siostry postanawiają przyłożyć się do zbierania malin. Nic dziwnego, nagroda jest niemała. Alinie zbieranie malin idzie błyskawicznie – bo jest pracowita i sumienna. A co robi Balladyna? Właściwie nie wiadomo. Nie potrafi skupić się na zbieraniu. Może zastanawia się, co zrobi, jeśli jej siostra okaże się lepsza? Do tego ambitna Balladyna nie może dopuścić. Mijają cenne minuty, a malin w dzbanku Balladyny wcale nie przybywa. Drwiny Aliny, która zdążyła już zebrać cały dzbanek, doprowadzają Balladynę do wściekłości. Przestaje nad sobą panować. I nożem zabija siostrę.
- Sąd nad Balladyną
Okazuje się, że Balladyna jest winna niejednej zbrodni. Aby zostać królową, nie wahała się zabić swego męża Kirkora i sojusznika Kostryna. Popełniając jedną zbrodnię, planowała już kolejną. Chciała pozbyć się świadków swych okrutnych czynów. I wydaje się jej, że uśmierciła już wszystkich niewygodnych świadków.Jako przyszła królowa Balladyna staje na czele sądów. Przyrzeka być sprawiedliwa i surowo karać zbrodniarzy. Nie spodziewa się jednak, że będzie sądzić zbrodnie popełnione przez siebie!- Zabicie Aliny – informuje o nim pasterz Filon.
- Otrucie Kostryna – wiadomość o morderstwie przynosi lekarz.
- Wygnanie matki – skargę wnosi niewidoma matka Balladyny.
Jedynie Balladyna wie, kto jest winien tych zbrodni. Ogłasza wyrok śmierci – być może ma nadzieję, że nigdy nie zostanie on wykonany. Ale nagle z nieba uderza piorun i zabija okrutną królową.
Przesłanie utworu
Zakończenie Balladyny możemy interpretować jako wiarę autora w sprawiedliwość sądów Bożych – piorun staje się wykonawcą Boskiego wyroku. Ale jest to też swoisty paradoks – Balladyna wydaje sprawiedliwy wyrok – i zostaje on wykonany przez siły wyższe na niej samej. Jeśli jej rozkaz ma mieć moc – to znajduje się ona w sytuacji tragicznej – wyda wyrok śmierci – zginie, nie wyda go – nie będzie sprawiedliwym władcą.
Charakterystyka Balladyny
Wygląd
- Piękna brunetka o jasnej jak alabaster, gładkiej cerze (Kirkor mówi o niej „starsza jak śniegi”, „ta z alabastrów”, „ma pod rzęsą węgle”, „jako noc biała nad rankiem”).
- Od czasu zamordowania Aliny na czole charakterystyczna opaska zasłaniająca krwawe piętno.
Sposób bycia, zachowanie
Sprawia wrażenie pewnej siebie, dumnej, niedostępnej. Zachowuje się jakby gardziła wszystkimi wokół. Bardzo różni się od swej młodszej siostry.
Cechy charakteru
- Ambitna – chce zdobyć władzę i dla osiągnięcia celu nie cofa się nawet przed zbrodnią.
- Arogancka, harda, pewna siebie, zarozumiała, nie ma żadnych hamulców moralnych – nie waha się przed popełnieniem najcięższej zbrodni. Po zamordowaniu Aliny nie okazuje skruchy, ale pragnie jedynie, aby zbrodnia nie wyszła na jaw.
- Żądna władzy. Aby ją zdobyć, jest w stanie iść po trupach (i to w dosłownym tego słowa znaczeniu).
- Chłodna, rodzina nic dla niej nie znaczy. Bez żadnych skrupułów zabija najpierw siostrę, potem męża, a na koniec wypiera się biednej, schorowanej matki. Nikogo nie kocha i nie szanuje – oprócz samej siebie. Kiedy zostaje żoną księcia, zaczyna wstydzić się swojego pochodzenia i biednej, schorowanej matki (nie chce wpuścić jej do pałacu).
- Wielka egoistka – myśli tylko o sobie. Jej marzenia kręcą się tylko wokół władzy i bogactwa.
- Bardzo impulsywna. Działa tak szybko, jak myśli, nie biorąc pod uwagę konsekwencji swoich czynów.
- Leniwa – kiedy tylko może, wyręcza się siostrą i matką. W wyścigu o dzban malin przegrywa zresztą z pracowitą Aliną.
- Fałszywa i dwulicowa. Wie, że Kirkor jest jej szansą na spełnienie marzeń, obiecuje mu więc miłość i wierność, choć tak naprawdę zależy jej jedynie na władzy i jego pieniądzach.
- Okrutna wobec swoich bliskich i poddanych.
- Popełniając kolejne zbrodnie, zachowuje zimną krew, zabija rozmyślnie, bez emocji (np. otrucie Kostryna).
Balladyna – jest to tragedia o:
- skomplikowanej naturze ludzkiej, podatności na pokusy zła – przecież Balladyna dojrzewa do kolejnych zbrodni, najpierw chodzi jej tylko o małżeństwo, potem zgładzi Kirkora, by rządzić niepodzielnie,
- prawach moralnych: Balladyna nie może zbudować państwa prawa, skoro doszła do władzy drogą zbrodni; może nawet by chciała – lecz sprawiedliwość dziejowa na to nie pozwoli,
- istocie zła, jego podstępnej i niszczącej sile, konsekwencjach zbrodni,
- mechanizmach władzy i ofiarach, których wymaga.
Baśniowe elementy w Balladynie Słowackiego
- elementy baśniowe to na przykład czas i miejsce, w którym rozgrywa się akcje – są nieokreślone, śmiało można powiedzieć – dawno dawno temu, za górami za lasami, w chatynce pod lasem mieszkała uboga wdowa z córkami;
- kontrast sióstr – dobra i zła to też cecha baśni;
- rywalizacja sióstr o rękę księcia to motyw często w baśni spotykany;
- postacie baśniowe jak Goplana;
- zakończenie – złą bohaterka musi zostać ukarana – to cecha baśni.
Na jakiej zasadzie Słowacki zestawia siostry – Alinę i Balladynę?
- Na zasadzie kontrastu. Panny są odmienne i urodą i charakterem. Alina – dobra, łagodna, wyrozumiała, kochająca matkę i siostrę, pracowita.
- Balladyna – zła, agresywna, chciwa, żądna władzy, okrutna, zazdrosna, leniwa, zdolna do zabójstwa.
- Co je łączy? Obie są piękne – choć Balladyna ciemna a Alina jest jasnowłosa.
Zobacz:
57. Jakie nawiązania do dramatu szekspirowskiego znajdziesz w Balladynie Juliusza Słowackiego?
Balladyna to dramat fantastyczny o magii i uroku władzy (rozprawka).