Kto nie zna historii o dwóch siostrach: Alinie i Balladynie? Alina była dobra i niewinna, Balladyna podstępna, żądna władzy i bardzo ambitna. Kirkor – władca pobliskiego zamku, który dzięki siłom fantastycznym zawitał do ich wiejskiej, biednej chaty – upodobał sobie obie, bo obie były piękne… Matka sióstr wymyśliła swoisty turniej – niech idą panny w las na maliny, a „która więcej malin zbierze, tę za żonę pan wybierze”. Historia miłosna przeobraża się w historię kryminalną: Alina szybciej napełniła dzban malinami, Balladyna zabiła siostrę, została żoną Kirkora i panią na zamku. Jej zbrodnie nie zakończyły się na Alinie – Balladyna zniszczyła wszystkich, którzy stanęli jej na drodze do władzy, również swojego męża. A gdy spełniła swoje marzenia i została jedynym, absolutnym władcą – zapragnęła (paradoksalnie!) rządzić sprawiedliwie! Gdy wydała wyrok na niewiadomego zbrodniarza (czyli na siebie samą), zabił ją piorun. Ta historia zupełnie przypomina baśń, zwłaszcza że dzieje się „za czasów bajecznych”.
Zapamiętaj najważniejszych bohaterów Balladyny!
- Balladyna
- Alina
- Kirkor – młody, bogaty książę, mieszka w zamku w okolicach jeziora Gopła
- Matka Aliny i Balladyny
- nimfa Goplana – królowa jeziora Gopło
- Skierka – pomocnik, służący Goplany
Treść dramatu w skrócie
1. Goplana zakochuje się
Wszystko zaczyna się od tego, że Goplana – królowa jeziora Gopła – zakochuje się w Grabcu – prostym wieśniaku. Niestety, Grabiec ma już narzeczoną; jest nią Balladyna. Goplana za wszelką cenę chce pozbyć się Balladyny. Co robi?
Do domu, gdzie z matką i siostrą mieszka Balladyna, wysyła księcia Kirkora. Goplana jest pewna, że to właśnie w Balladynie zakocha się Kirkor, a potem zabierze ją do swojego zamku. Jednak nie stało się tak, jak zaplanowała Goplana…
2. Kirkor przybywa do chaty wdowy
Kirkor po przybyciu do chaty wdowy oznajmia, że wyruszył w świat w poszukiwaniu pięknej i dobrej żony. Ale książę nie może się zdecydować. I Alina, i Balladyna wydają mu się bardzo piękne. Żałuje nawet, że nie może pokochać obydwu. Ma problem, bo nie wie, którą chciałby pojąć za żonę. Balladyna pragnie, by to ją wybrał Kirkor. Szybko zapomina o Grabcu i chce przypodobać się Kirkorowi.
3. Pomysł wdowy
Matka Aliny i Balladyny podsuwa Kirkorowi pewien pomysł. Dziewczyny mają iść na maliny i ta, która przyniesie ich więcej, ma zostać żoną Kirkora.
4. Na malinach
Rankiem siostry wyruszają na maliny. Alinie od początku idzie świetnie. Wszędzie wokół widzi maliny i zbiera je do dzbanka. Natomiast Balladyna ma problem. W dzbanku ma bardzo mało malin. W lesie dziewczyny spotykają się. Balladyna jest wściekła na siostrę, że tej się udało uzbierać tyle malin. Chce odebrać dzbanek Alinie, a ta jest zdziwiona zachowaniem siostry. W końcu Balladyna wyjmuje nóż i zadaje cios siostrze. Ta pada nieżywa.
5. Balladyna królową
Balladyna wraca do domu z dzbanem pełnym malin. Wkrótce zostaje też królową i wraz z Matką wyjeżdża do zamku Kirkora. Ale jest zła dla wszystkich. Nie szanuje nikogo. Matce każe zamieszkać na wieży w małym pokoju. Nie chce przyjąć sąsiadów ze wsi ani Grabca.
Na jej czole pojawia się krwawa plama. To znak, że zabiła. Balladyna na czoło zakłada przepaskę,
by ukryć niedające się zmyć znamię.
6. Okrutne rządy Balladyny
Balladyna niepokoi się znamieniem. Postanawia udać się do Pustelnika i dowiedzieć się, jak mogłaby się pozbyć plamy. Szczerze opowiada pustelnikowi o tym, że zabiła siostrę. Wyznanie to słyszy przypadkiem Kostryn – dowódca straży zamkowej.
W ten sposób staje się on wspólnikiem okrutnej królowej. Balladyna chce zatrzeć ślady dawnej zbrodni. Każe Kostrynowi zamordować Pustelnika, a sama wypiera się swej matki. W końcu występuje też przeciwko mężowi. Gdy Kirkor ginie w bitwie z wojskami Balladyny, królowa morduje Kostryna i w końcu może sama zasiąść na tronie.
7. Śmierć Balladyny
Balladyna pierwszego dnia swych rządów ma rozwiązać sprawy wniesione przez poddanych. Jakie sprawy rozstrzyga Balladyna?
Po pierwsze skazuje na śmierć zbrodniarza dziewczyny, której ciało znaleziono w lesie. (Uwaga!
Ta dziewczyna to jej własna siostra – Alina!). Po drugie skazuje na śmierć tego, kto otruł Kostryna.
Do Balladyny przychodzi też jej Matka i skarży się na okrutną córkę. Królowa po raz trzeci skazuje na śmierć – tym razem – córkę wdowy. W momencie gdy wypowiada słowa „Winna śmierci!”, uderza piorun, który ją zabija.
Baśniowe, a zarazem romantyczne elementy Balladyny to:
- postacie fantastyczne: królowa Goplana (dziwne stworzenie z mgły i galarety), Chochlik, Skierka;
- przedmioty fantastyczne: cudowna korona Popiela;
- zjawiska fantastyczne: Grabiec zmieniony najpierw w wierzbę, a potem w króla dzwonkowego;
- natura sprzyja dobrym i odróżnia dobrych od złych: jaskółki lecą na spotkanie Aliny, a uciekają przed Balladyną;
- zła nie można ukryć przed siłami nadprzyrodzonymi i naturą;
- zło zawsze będzie ukarane: piorun zabija Balladynę.
Jest to jednak tragedia o bardziej złożonej wymowie:
- skomplikowanej naturze ludzkiej, podatności na pokusy zła – przecież Balladyna dojrzewa do kolejnych zbrodni, najpierw chodzi jej tylko o małżeństwo, potem zgładzi Kirkora, by rządzić niepodzielnie;
- prawach moralnych: Balladyna nie może zbudować państwa prawa, skoro doszła do władzy drogą zbrodni; może nawet by chciała – lecz sprawiedliwość dziejowa na to nie pozwoli;
- istocie zła, jego podstępnej i niszczącej sile, konsekwencjach zbrodni;
- mechanizmach władzy, ofiarach, których wymaga.
Zakończenie Balladyny możemy interpretować jako wiarę autora w sprawiedliwość sądów Bożych – piorun staje się wykonawcą Boskiego wyroku. Ale jest to też swoisty paradoks – Balladyna wydaje sprawiedliwy wyrok – i zostaje on wykonany przez siły wyższe na niej samej. Jeśli jej rozkaz ma mieć moc – to znajduje się ona w sytuacji tragicznej – wyda wyrok śmierci – zginie, nie wyda go – nie będzie sprawiedliwym władcą.
Szekspiryzm Balladyny
– jest bardzo wyraźny. Czy pamiętasz Makbeta? W dążeniu do władzy zabija, by ukryć swą zbrodnię i utrzymać władzę – zabija, wreszcie sam ginie zniszczony przez swoją żądzę władzy. Jego literacką siostrą jest Balladyna. Trzeba wiedzieć, że Słowacki traktował szekspiryzm bardzo poważnie – nie tylko jako fascynację twórczością słynnego dramaturga, ale jako sposób analizowania pewnych mechanizmów historii. Krwawa plama na czole Balladyny ma podobne właściwości, co krew na rękach lady Makbet – nie dając się zmyć, na wieki piętnuje zbrodniarkę. Makbet zabija, aby zdobyć władzę, ale pierwsza zbrodnia pociąga za sobą następne. Z podobną eskalacją zbrodni mamy do czynienia w Balladynie.
W Balladynie Juliusza Słowackiego występuje także wiele elementów świadczących o powinowactwie artystycznym i ideowym ze sztuką Szekspira Sen nocy letniej. W obydwu utworach znajdziemy postacie fantastyczne – leśne elfy i duszki, magię i błazenadę, baśniowość i piekielne moce.
Nawiązanie do Biblii
– jest bardzo łatwe do rozszyfrowania poprzez symbol niezmywalnej, krwawej plamy na czole Balladyny. To przecież Kainowe znamię – piętno biblijnego bratobójcy, którym naznaczył go Bóg. Kain zabił Abla, Balladyna zabiła Alinę, plamy z malin nie da się zetrzeć, usunąć, dlatego Balladyna nosi przepaskę na czole.
Uwaga!
Lilla Weneda, wydana w 1840 roku, to druga obok Balladyny kronika historyczna. Tragedia składa się z pięciu aktów, jej akcja rozgrywa się w czasach przedhistorycznych w rejonach jeziora Gopło. Słowacki wykorzystuje tu charakterystyczne dla literatury romantycznej motywy i konstrukcje w duchu posępnej mitologii celtyckiej, nawiązuje do osjanizmu, twórczości Szekspira, ale także do tragedii antycznej. W sposób alegoryczno-symboliczny przedstawia sytuację narodu polskiego po klęsce powstania listopadowego. Plemię Wenedów (symbolizujące chłopów i naród polski) zostaje podbite przez Lechitów (polska szlachta i zaborcy). Los skazuje Wenedów na rozpaczliwą przegraną, mimo poświęcenia i heroizmu. Do karłowatych nie tylko cieleśnie, ale i duchowo Lechitów przyłącza się misjonarz święty Gwalbert (symbolizuje Kościół). Odpowiadając na pytanie, dlaczego Wenedowie ponoszą klęskę, przytaczamy argumenty znane z Kordiana – wewnętrzna słabość, brak wiary we własne siły, rozdwojenie narodu. Poeta zwracał uwagę na bezowocność jednostkowych ofiar. Lilla Weneda choć poświęca własne życie, nie ratuje ani ojca, ani harfy, ani ojczyzny. Natomiast Roza Weneda, wieszczka i kapłanka, ma wydać na świat mściciela, gdyż została zapłodniona prochami poległych rycerzy. Pokolenie, które poniosło klęskę, zginie, ale jego ofiara nie pójdzie na marne. Można więc w Lilli Wenedzie, obok krytyki społeczeństwa polskiego, odnaleźć promień nadziei, perspektywę odrodzenia.
Pamiętaj!
Balladyna to dramat, czyli utwór przeznaczony do wystawiania na scenie. W dramacie występuje tekst główny i tekst poboczny (didaskalia, czyli uwagi autora skierowane do reżysera i aktorów). Dramat podzielony jest na akty, a akty dodatkowo na sceny. Bohaterów poznajemy przez ich działanie.
Zobacz: