Jego rola w literaturze europejskiej
- To jeden z najwybitniejszych poetów polskiego romantyzmu, jeden z trójki (obok Adama Mickiewicza i Zygmunta Krasińskiego) polskich wieszczów. Z Krasińskim przez pewien czas łączyły go dość ciepłe stosunki (przyjmował nawet od niego dyskretną pomoc finansową), a z Mickiewiczem… – nigdy. Przez krótki czas działali jednak wspólnie w Kole Sprawy Bożej, z którego Słowacki wystąpił.
- Debiut poety nie spotkał się z większym zainteresowaniem emigracji. Sam Adam Mickiewicz wyraził mało pochlebny sąd (później powtarzany przez krytyków ku zgryzocie Słowackiego!): „Jest to gmach piękną architekturą stawiony, jak wzniosły kościół – ale w kościele Boga nie ma”.
- Twórczość Juliusza Słowackiego trochę zaprzecza „tyrtejskiemu” schematowi postrzegania literatury romantycznej. Na ogół niepublikowane za życia utwory Słowackiego z lat 1842-1849 przywołują tradycje mistycyzmu europejskiego: jako historię dzieł literackich, tzw. mistycznych.
- Trudność w zrozumieniu utworów Słowackiego powstałych w okresie mistycznym wynika z tego, że konstruują one wizję świata opartą na jedności rzeczywistości materialnej i duchowej. Tę kwestię poeta najpełniej wyłożył w traktacie nawiązującym do biblijnego opisu stworzenia świata – Genezis z Ducha.
- Twórczość mistyczna Słowackiego dotyczy wzajemnego przenikania się bytów, istnienia duchowego pierwiastka w materii i niezbędności materii, by mógł pojawić się duch. Sposób istnienia poszczególnych zjawisk jest podobny – warunkuje je duch wcielony chwilowo w określoną materialnie postać.
- Winkelriedyzm – ta koncepcja roli narodu polskiego w dziejach Europy była często zestawiana z mesjanizmem Adama Mickiewicza. Idea „Polska Winkelriedem narodów” pojawia się w dramacie pt. Kordian. Te słowa wypowiada tytułowy bohater na szczycie Mont Blanc.
Cechy twórczości
- nowatorstwo,
- genialne panowanie nad słowem,
- ironizm,
- intelektualizm.
Nurty, pojęcia
- filozofia genezyjska,
- metempsychoza,
- ironia romantyczna,
- mesjanizm,
- motyw „noomnis moriar” – podejmowany w poezji od czasów Horacego motyw, w którym poeta mówi sam o sobie, o swojej sławie i nieprzemijalności swoich dzieł.
Możliwe tematy
- Kreacja poety-wieszcza.
- Słowacki o Polakach.
- Powstanie listopadowe w poezji Mickiewicza i Słowackiego.
- Poetycki testament Słowackiego.
Co wtedy pisać
- W opinii Słowackiego Polacy, zapatrzeni bałwochwalczo w obce wzory, nie są zdolni do prowadzenia mądrej polityki, dają się mamić błyskotkami. Obrachunek poety z narodem jest więc gorzki i bolesny.
- Wiersz Testament mój to liryczne wyznanie, w którym zawarta została wola poety w kwestii prywatnej („Serce spalić w aloesie” i oddać je matce) oraz narodowej (zobowiązanie Polaków do dalszej walki, a w razie czego oddali życie za ojczyznę).
- W poetyckim testamencie Słowacki mówi o sobie z goryczą. Nie zaznał zrozumienia, nie pragnie pochwał, laurów i oklasków tego świata. Widzi siebie jako sternika na walczącym okręcie, spadkobiercę świetnej przeszłości ojczyzny.
Ważne wiersze i ich tematy
Testament mój – wiersz programowy, kreacja poety-wieszcza. Słowacki w poetyckim testamencie rozdziela swoje myśli i uczucie oraz swój poetycki dorobek.
Grób Agamemnona – krytyczna ocena polskiej emigracji
Rozłączenie – to wiersz-list, pełna smutku i nostalgii apostrofa skierowana do osoby, która znajduje się gdzieś daleko (kochanka? matka?). W utworze został zastosowany interesujący zabieg: podmiot mówiący rujnuje krajobraz i stwarza go od nowa.
Hymn (Smutno mi, Boże…) – utwór powstał podczas podróży Słowackiego na Wschód i jest świadectwem ogromnej tęsknoty, którą opisuje poeta za pośrednictwem zmetaforyzowanych obrazów. Wiersz ma formę monologu skierowanego do Boga. Hymn to gatunek, który zwykle wyrażał uczucia zbiorowości, tutaj podmiotem wiersza jest jednostka, która śmiało mówi o swoich uczuciach i tęsknocie. Zawołanie „smutno mi Boże” nie jest pretensją czy wyrazem buntu, ale podkreśleniem wartości i podmiotowości człowieka.
.
Zawsze możesz o nim pisać
- Podróż do Grecji, Egiptu i Palestyny wywarła wielki wpływ na jego twórczość – wzbogaciła go wewnętrznie, wpłynęła inspirująco na dalszą twórczość. Owocem tej podróży jest np. poemat Podróż do Ziemi Świętej z Neapolu.
- Gorzką ocenę Polaków przedstawił Słowacki w Grobie Agamemnona (który jest fragmentem Podróży…) oraz w melancholijnym poemacie Anhelli.
- Słowacki przez krótki czas należał do Koła Sprawy Bożej Andrzeja Towiańskiego. Odszedł z niego, ale duchowe przeżycia pozwoliły mu sformułować własny system filozoficzny. Główne założenia tego systemu to koncepcja metempsychozy (wędrówki dusz) i konieczności ciągłego doskonalenia się ducha, co na ogół następuje przez dramatyczne, rewolucyjne zniszczenie poprzedniej formy. Dlatego właśnie poeta akceptował krwawe rozruchy – one miały doprowadzić ludzkość na wyższy stopień uduchowienia.
- Podobnie postrzegał losy Polski – uważał, że duchy formujące nasz naród przeszły wielką liczbę wcieleń, są więc bliskie doskonałości, jednak Bóg zsyła Polsce cierpienia, by zmusić ją do dalszej wędrówki pozwalającej osiągnąć doskonałość.
Najważniejsze dzieła
1832 – dwa tomy Poezji, zawierające m.in. powieści poetyckie (Żmija, Arab) z wyrazistymi sylwetkami bohaterów bajronicznych
1834 – Kordian (dramat)
1838 – Anhelli (poemat)
1839 – Balladyna (dramat)
1840 – Lilla Weneda, Mazepa (dramaty)
1841 – Beniowski (poemat dygresyjny)
1844 – Genezis z Ducha (traktat)
Cytat do pamiętania
Ale zaklinam – niech żywi nie tracą nadziei
I przed narodem niosą oświaty kaganiec
A kiedy trzeba na śmierć idą po kolei
Jak kamienie przez Boga rzucane na szaniec.
Zobacz: