Zbierz argumenty na to, że Testament mój Juliusza Słowackiego to utwór będący poetyckim rozrachunkiem z jego życiem i twórczością.
1. W wierszu Słowackiego podmiot liryczny można utożsamić z samym autorem. Kim jest spisujący testament? To:
- trzydziestoletni samotny poeta, niedoceniony artysta, który próbował kierować ludźmi jak sternik łodzią, lecz nie spotykał się z ich aprobatą:
Kto drugi tak bez świata oklasków się zgodzi
Iść… taką obojętność, jak ja, mieć dla świata?
Być sternikiem duchami napełnionej łodzi,
I tak cicho odlecieć – jak duch, gdy odlata?
- człowiek kochający matkę, ceniący szlachetność i przyjaźń;
- człowiek służący ojczyźnie i związany z jej tradycjami:
Żem dla ojczyzny sterał moje lata młode (…)
Że płaszcz na moim duchu był nie wyżebrany,
Lecz świetnościami dawnych moich przodków świetny.
- przekonany o sile swej twórczości, która nawet po jego śmierci będzie mogła czynić ludzi coraz lepszymi:
Lecz po śmierci was będzie gniotła niewidzialna,
Aż was, zjadacze chleba
– w aniołów przerobi.
- wieszcz, prorok, wzywający do pracy dla narodu, „a kiedy trzeba” do śmierci w obronie ojczyzny:
Lecz zaklinam – niech żywi nie tracą nadziei
I przed narodem niosą oświaty kaganiec;
A kiedy trzeba – na śmierć idą po kolei,
Jak kamienie przez Boga rzucane na szaniec!…
2. Podmiot liryczny określa, kto ma być spadkobiercą testamentu:
- przyjaciele – „Niech przyjaciele moi; wy, coście mnie znali; maleńka drużba”,
- naród – „żywi (…)/ Jak kamienie przez Boga rzucane na szaniec”,
- wszyscy ludzie, świat – „Żyłem z wami, cierpiałem i płakałem z wami,/ Nigdy mi, kto szlachetny, nie był obojętny”.
3. Podmiot liryczny określa, że jego spadek to nie dobra materialne, lecz „siła fatalna” jego poezji, która „was zjadacze chleba – w aniołów przerobi”, i pełen patosu nakaz nadziei, pracy i walki.
4. Testament został spisany, lecz nie w języku urzędowym. Testament mój jest lirycznym wyznaniem i apelem do potomnych.
5. Testament mój jest wierszem, który opisuje uczucia towarzyszące żegnaniu się człowieka umierającego z życiem, z przyjaciółmi, matką i wszystkimi ludźmi.
6. Podmiot liryczny ocenia życie minione i myśli o niepewnej przyszłości:
Jeżeli będę duchem – to się im pokażę,
Jeśli Bóg [mię] uwolni od męki – nie przyjdę…
Jaki portret artysty wyłania się z wiersza Testament mój Juliusza Słowackiego?
Wstęp I
Testament to dokument, w którym człowiek wyraża swą wolę dotyczącą podziału majątku i który pozostawi po sobie po odejściu z tego świata. Jest to dokument, który po spełnieniu pewnych warunków ma moc prawną. Jednak w przypadku testamentu Juliusza Słowackiego nie mamy do czynienia z podziałem budynków i pieniędzy – to testament poetycki, specyficzny gatunek literacki, z którym zetknęliśmy się choćby w późnym średniowieczu przy lekturze fragmentów „Wielkiego testamentu” François Villona.
Wstęp II
Juliusz Słowacki nie był człowiekiem bogatym, więc jego poetycki testament nie jest rozdziałem dóbr materialnych – poeta rozmyślał o spadku duchowym, który pozostawi najbliższym i przyszłym pokoleniom Polaków, o losach swojej „lutni”, czyli twórczości.
Rozwinięcie
Juliusz Słowacki nie pozostawił tzw. prawdziwego dziedzica swojego nazwiska, nie miał bowiem dzieci. Adresatami jego poetyckiego testamentu jest garstka przyjaciół i przyszłe pokolenia Polaków, w tym także i my, żyjący w XXI w. Jesteśmy spadkobiercami jego myśli i twórczości, a to wielka odpowiedzialność, którą obarcza nas autor dzieła.
Czego dowiadujemy się o nim samym? Słowacki pisze o sobie z goryczą. Nie zaznał zrozumienia ani wielkiej chwały za życia. Wcale jednak tego nie pragnął; nie chodziło mu o poklask. Postrzega siebie – jak czytamy w Testamencie moim jako sternika na walczącym okręcie, spadkobiercę świetnej przeszłości ojczyzny. Ukazuje siebie jako patriotę, który zawsze pragnął dobra ojczyzny i dla niej poświęcił swą młodość.
W Testamencie… poeta nakazuje „spalić serce w aloesie” i oddać je matce. Serce to ważny symbol romantyczny, a spalenie w aloesie oznacza uczynienie go nieśmiertelnym, ocalenie od zapomnienia. Tyle w kwestii prywatnej, ważniejsze jednak jest przesłanie ogólne – kierowane do przyjaciół i przyszłych pokoleń rodaków:
Lecz zaklinam – niech żywi nie tracą nadziei
I przed narodem niosą oświaty kaganiec;
A kiedy trzeba, na śmierć idą po kolei,
Jak kamienie przez Boga rzucane na szaniec!…
Poeta zobowiązuje Polaków do poświęcenia się w imię wolności narodu i uczuć patriotycznych. To wezwanie typowo romantyczne! Ale mamy tu też nakaz przypominający oświeceniowe hasła – mam tu na myśli „oświaty kaganiec” niesiony narodowi.
Najważniejszym „spadkiem”, duchowym dziedzictwem, które pozostawi po sobie poeta, jest jego poezja. Charakteryzuje ją jako siłę fatalną, która przetrwa długo po jego śmierci. Będzie ona męczyła kolejne pokolenia Polaków, będzie gnieść i uwierać ich dusze, będzie budziła w nich niepokój, nie pozwoli usnąć ich sumieniom i uczuciom patriotycznym. Jednym słowem – będzie zmuszać do działania, to poezja o wielkiej mocy, która przerobi zwykłych zjadaczy chleba w aniołów – w bojowników o idee, idealistów. Mamy tu więc do czynienia z horacjańskim toposem non omnis moriar („nie wszystek umrę”) – poeta pozostaje świadomy swego geniuszu, niezwykłości swoich dzieł i tego, że przetrwają one wieki. Jest to także poezja tyrtejska, czyli zachęcająca do walki, budząca ducha patriotyzmu i chęć poświęcenia się dla ojczyzny. W tym utworze ważny jest motyw walki o wolność kraju – nawet gdy trzeba będzie oddać życie za ojczyznę, nie powinno to przerażać ani zniechęcać prawdziwych patriotów.
Zakończenie
Testamenty poetyckie to utwory podsumowujące, w nich artyści formułują przesłanie swojej twórczości, ale nie tylko – tego typu dzieła nie są wolne od wątków osobistych. Dla całościowego odbioru dorobku danego twórcy testamenty mają wielkie znaczenie.
Na koniec warto jeszcze wspomnieć o tym, że w utworze pojawił się bardzo ważny motyw romantyczny – samotnego bohatera, który swoje życie poświęcił ojczyźnie, sprawom narodu – mamy więc tu do czynienia z prometeizmem.
Jakie kolory dominują w wierszu Rozłączenie? Jaką pełnią one funkcję?
Zacznij pracę od podkreślenia wszystkich kolorów w tekście. Zauważ, że dominują tu kolory zimne (siny, srebrzysty, biały, błękitny), ale również pojawiają się barwy ciepłe (czarny, szafir, różowy, krwawy). Należałoby również podzielić kolory na:
- nacechowane emocjonalnie: „biały gołąb smutku”, „gwiazda łzę różową leje”, „gwiazda skrą siną błyska”, „osrebrzać je księżycem”, „odkreślone kirem”, „gwiazdy ciemne mgłą oddalenia”, „gwiazdy jeziora od gwiazd nieba krwawsze”, „gwiazdy jeziora świecą smutno i blado”
- neutralne: „biała szata”, „skał szafir”, „jeziora błękit”.
Wyraźnie widać, że dominuje tu pierwsza grupa barw. Można więc wywnioskować, że mamy do czynienia z tekstem silnie subiektywizowanym i emocjonalnym. Emocje towarzyszą szczególnie estetyce sentymentalnej, np.: „biały gołąb smutku”, „gwiazda łzę różową leje”.
Sporządź notatkę w punktach na temat: Różne kreacje podmiotu lirycznego w twórczości Juliusza Słowackiego.
- Emigrant, wygnaniec, samotnik: Hymn (Smutno mi, Boże…), Testament mój, Rozłączenie, Pogrzeb kapitana Meyznera, Grób Agamemnona, Paryż, W sztambuchu Marii Wodzińskiej, Rozmowa z piramidami
- Poeta rewolucji – liryka powstańcza – Oda do wolności, Hymn, Kulik, Pieśń legionu litewskiego.
- Poeta wieszcz mówiący o Polsce, stanowiący sumienie narodu: Grób Agamemnona, Testament mój.
- Nauczyciel teorii genezyjskiej, przewodnik duchowy, prorok genezyjski: W pamiętniku Zofii Bobrówny, Uspokojenie, Niedawno jeszcze wasze mogiły, Anioł ognisty…
W wierszu Tadeusza Różewicza pt. Portrety z zeszytów szkolnych znajdź odniesienia do biografii Juliusza Słowackiego.
- Odniesienie do słynnych portretów Słowackiego – „miał duże czarne/ jak śliwki węgierki oczy/ długi nos/ poczerniałe zęby/ wąsik/ żółtawą cerę i kędziory”.
- Odniesienie do związku z matką – „ale nade wszystko kochał Mamę”.
- Odniesienie do nieszczęśliwej miłości do Ludwiki Śniadeckiej – „i pannę Ludwikę/ ale ona zdradziła poetę/ i wyszła za Sadyka Paszę”.
- Odniesienie do stylu ubierania się – „był niezwykle/ elegancki zawsze nosił rękawiczki/ oraz białe wykładane kołnierzyki”.
- Odniesienie do głośnych pojedynków wieszczy – „wręczył wieszczowi Adamowi Mickiewiczowi/ puchar/ ale ten nie bacząc na ten gest/ pojednania/ chwycił Juliusza Słowackiego/ za kołnierz i z okrzykiem/ »paszoł won«/ wyrzucił młodszego od siebie za drzwi”.
- Odniesienie do umiejętności związanych z obrotem papierami wartościowymi – „żył skromnie/ ale dostatnio z papierów wartościowych”.
- Odniesienie do złożenia prochów poety na Wawelu – „po śmierci prochy poety/ zostały pochowane na Wawelu/ aby królom był równy/ jak powiedział Marszałek Piłsudski”.
Wyjaśnij termin „orientalizm” i wypisz utwory Słowackiego, w których dostrzegasz przejawy tego zjawiska.
Orientalizm – utrwalona w kulturze europejskiej fascynacja przejawami życia i kultury narodów Wschodu (zwłaszcza kultury arabskiej, perskiej, hinduskiej, chińskiej i japońskiej). Orientalizm występował już w literaturze antycznej, w średniowiecznej i barokowej epice, później na przykład w utworach Woltera. Na szczególne znaczenie orientalizmu w XVIII w. wpłynęły naukowe studia orientalistyczne oraz liczne przekłady literackich arcydzieł Wschodu. Romantyzm stworzył dzięki orientalizmowi świat pociągający, tajemniczy, zabarwiony kolorytem lokalnym. Orientalizm posłużył także do wykreowania niepospolitego bohatera romantycznego – pielgrzyma, wędrowca, tułacza. Romantyczny orientalizm znaleźć możemy zarówno w rozprawach teoretycznych (np. Schlegla), jak i w twórczości największych poetów epoki (np. Byrona, Goethego, Mickiewicza, Słowackiego).
Orientalizm w liryce Słowackiego – Rozmowa z piramidami, Grób Agamemnona, Hymn (Smutno mi, Boże…), Na szczycie piramid.
Znajdź topos ojczyzny jako okrętu w twórczości Juliusza Słowackiego i innych twórców. Wypisz cytaty.
• Juliusz Słowacki, Testament mój
Lecz wy, coście mnie znali, w podaniach przekażcie,
Żem dla ojczyzny sterał moje lata młode;
A póki okręt walczył – siedziałem na maszcie,
A gdy tonął – z okrętem poszedłem pod wodę…
• Piotr Skarga, Kazania sejmowe (Kazanie wtóre)
Ten namilszy okręt ojczyzny naszej wszytkich nas niesie, wszystko w nim mamy, co mamy. Gdy się z okrętem źle dzieje, gdy dziur jego nie zatykamy, gdy wody z niego nie wylewamy, gdy się o zatrzymanie jego nie staramy, gdy dla bezpieczności jego wszytkim, co w domu jest, nie pogardzamy: zatonie, i z nim my sami poginiemy. W tym okręcie macie syny, dzieci, żony, imienia, skarby, wszytko, w czym się kochacie. W tym tak wiele dusz jest, ile ich to królestwo i państwa przyłączone mają.
• Ignacy Krasicki, Świat zepsuty
Wzmagają się wały,
Grozi burza, grzmi niebo; okręt nie zatonie,
Majtki, zgodne z żeglarzem, gdy staną w obronie;
A choć bezpieczniej okręt opuścić i płynąć,
Podściwiej być w okręcie, ocalić lub zginąć.
Omów założenia filozofii genezyjskiej
W 1843 roku Słowacki uznał, iż praktyki Andrzeja Towiańskiego nie mają nic wspólnego z wartościami filozofii mistycznej i odszedł z Koła Sprawy Bożej. W czasie letnich wakacji w Pornic nad Adriatykiem napisał Genesis z Ducha i w ten sposób sformułował własny system filozoficzny. Od tytułu dzieła został on nazwany genezyjskim. Opierał się na przekonaniu, że „wszystko przez Ducha i dla Ducha stworzone jest, a nic dla cielesnego celu nie istnieje”. Słowacki wyszedł z założenia, iż na początku był Bóg, który wyłonił z siebie duchy. Te z kolei zażądały widzianych kształtów. Historia świata rozpoczyna się więc nie tylko od myśli Boga, ale również od woli duchów.
Pierwszą materialną formą duchów był glob. Dalej duchy tworzyły kamienie, skały, kryształy. Potem nastąpił wielki kataklizm i rozpoczęła się prawdziwa praca ducha – zmaganie się z formą. Należy jednak pamiętać, że duchy nie istnieją bez formy, więc unicestwiają stary kształt i tworzą nowy, piękniejszy i doskonalszy. Historia świata jest dla Słowackiego procesem wyzwalania się ducha, przemiany materii. Jednak materia stawia opór, więc ewolucja odbywa się przez katastrofy, a duch jest wiecznym rewolucjonistą.
Każdy naród ma także swego ducha, a naród polski jest tym, który przeszedł przez najwięcej form i osiągnął doskonałość. Polska powinna być więc przewodnikiem wszystkich narodów. Mamy tu do czynienia z wariantem romantycznego mesjanizmu.
Wymień utwory Juliusza Słowackiego, w których dostrzegasz motyw przemijania.
- Słowacki jako budowniczy legend wielkich bohaterów – Na sprowadzenie prochów Napoleona, Sowiński w okopach Woli, Testament mój (kreacja poety wieszcza).
- Zawodność ludzkiej pamięci – W sztambuchu Marii Wodzińskiej.
- Przemijanie potęgi cywilizacji i kultury – Paryż, Rzym.
- Niezgoda na swoją samotność i bezsens ludzkich poczynań – Hymn (Smutno mi, Boże…).
- Okres genezyjski – wszystko przemija i jednocześnie wszystko zostaje – Anioł ognisty…, Kiedy się w niebie gdzie zejdziemy sami.
Wymień gatunki literackie, które uprawiał Juliusz Słowacki.
- Dramat – Kordian, Balladyna, Horsztyński, Lilla Weneda, Mazepa
- Poemat dygresyjny – Beniowski
- Poemat prozą – Anhelli
- Powieść poetycka – Żmija, Jan Bielecki, Lambro, Ojciec zadżumionych, W Szwajcarii
- Hymn, oda, list poetycki, pieśń, elegia
Podaj cechy gatunkowe poematu dygresyjnego.
Poemat dygresyjny jest gatunkiem poezji narracyjnej, który ukształtował się w romantyzmie. Jest to dłuższy utwór wierszowany, który łączy w sobie elementy epickie, liryczne i dyskursywne. Jest więc synkretyczny. Fabuła poematu dygresyjnego złożona jest z luźnych epizodów, a na pierwszym planie znajduje się narrator, dla którego tekst jest pretekstem do snucia dygresji (czyli odejścia od głównego tematu), najczęściej zupełnie niezależnych od tematu zasadniczego (dlatego mówi się, że poemat Słowackiego pt. Beniowski tak naprawdę nie opowiada historii tego bohatera). Celem wprowadzania dygresji jest przedstawienie poglądów autora, rozprawianie się z przeciwnikami ideowymi, gawędzenie z czytelnikiem.
Za twórcę gatunku uważa się Byrona, którego Don Juan i Wędrówki Childe Harolda stały się wzorem do naśladowania. Słowacki jest autorem najsłynniejszego w literaturze polskiej poematu dygresyjnego pt. Beniowski.
Kobiety w liryce Juliusza Słowackiego. Wymień kilka utworów, których bohaterkami są kobiety.
- Matka – Do Matki, Rozłączenie;
- Zofia Bobrówna – W pamiętniku Zofii Bobrówny;
- Eliza Branicka (późniejsza Krasińska) – W albumie Elizy Branickiej;
- Maria Wodzińska – W sztambuchu Marii Wodzińskiej;
- Ludwika Bobrówna – Do Ludwiki Bobrówny.
Sporządź notatkę w punktach na temat: Różne kreacje podmiotu lirycznego w twórczości Juliusza Słowackiego.
- Emigrant, wygnaniec, samotnik: Hymn (Smutno mi, Boże…), Testament mój, Rozłączenie, Pogrzeb kapitana Meyznera, Grób Agamemnona, Paryż, W sztambuchu Marii Wodzińskiej, Rozmowa z piramidami
- Poeta rewolucji – liryka powstańcza – Oda do wolności, Hymn, Kulik, Pieśń legionu litewskiego
- Poeta wieszcz mówiący o Polsce, stanowiący sumienie narodu: Grób Agamemnona, Testament mój
- Nauczyciel teorii genezyjskiej, przewodnik duchowy, prorok genezyjski: W pamiętniku Zofii Bobrówny, Uspokojenie, Niedawno jeszcze wasze mogiły, Anioł ognisty…
Z wiersza Juliusza Słowackiego pt. Grób Agamemnona wypisz trzy postacie kojarzone z mitologią.
- Elektra – była córką Agamemnona i Klitajmestry, siostrą Orestesa i Ifigenii. Wspólnie z Orestesem pomściła na matce i jej kochanku, Ajgistosie, śmierć ojca. Elektra jest główną postacią tragedii Sofoklesa i Eurypidesa.
- Arachne – to córka farbiarza Idmona z Kolofonu w Lidii, mistrzyni tkania i haftu. Jej przechwałki o własnych zdolnościach rozgniewały Atenę, która wyzwała ją na tkacki pojedynek. Atena wyhaftowała wizerunki bogów olimpijskich, obrazując ich potęgę. Arachne wyczarowała bogów w miłosnych związkach ze śmiertelnymi dziewczętami. Jej tkanina była równie piękna jak haft Ateny. Rozgniewana bogini rozdarła dzieło Arachne, a ją samą zaczęła bić czółnem tkackim. Dziewczyna powiesiła się z rozpaczy. Atena, której zrobiło się żal dziewczyny, zmieniła ją w pająka.
- Prometeusz – w mitologii greckiej tytan, syn tytana Japetona, brat Atlasa i Epimeteusza, ojciec Deukaliona. Został ukarany przez Zeusa za to, że skradł Atenie mądrość, a Hefajstosowi ogień i nauczył ludzi jak go używać. Przywiązano go do skał Kaukazu. Codziennie przylatywał tam sęp i wyjadał Prometeuszowi wątrobę, która odrastała w nocy. Męka Prometeusza skończyła się po wielu latach, gdy Herakles zabił sępa strzałą z łuku.
Zobacz: