Kamienie na szaniec na egzaminie

Kamienie na szaniec

• Książka przypomina gawędę harcerską.

• Książka jest prawdziwa w warstwie psychologicznej: „Młodzi, opisani w Kamieniach na szaniec są tacy, jacy byli naprawdę, mówią swymi własnymi słowami, dzielą się swymi prawdziwymi przeżyciami, ich gesty, zachowania, wygląd zewnętrzny utrwalone zostały z najczulszą dokładnością. (Krystyna Heska – Kwaśniewicz, Wstęp do Kamieni na szaniec).

• Powieść pokazuje, jak życie osobiste bohaterów splatało się z losami okupowanego narodu i że tkwiła w tym WIELKOŚĆ Alka, Rudego i Zośki oraz im podobnych: „Alek, Rudy i Zośka nie byli wcale pokoleniem straceńców, obca im była wszelka desperacja czy katastroficzne nastroje. Byli prawdziwie młodzi: potrafili się bawić, uczyć, kochać, pasjonować wieloma sprawami, ale ponadto był w nich głęboko zakorzeniony kodeks norm moralnych. Wiedzieli, co to znaczy patriotyzm, mieli „szczerą wolę całym życiem służyć Bogu i Ojczyźnie”, rozumieli, że rodzicom należy się szacunek, przełożonym – posłuszeństwo, a zmarłym – pamięć i modlitwa.” (Krystyna Heska – Kwaśniewicz).

• W Kamieniach na szaniec mamy do czynienia ze stopniowaniem emocji: mały sabotaż jest przygotowaniem do działań dywersyjnych, dywersja przygotowuje do odbicia Rudego, to zaś do równie dramatycznych i coraz trudniejszych akcji – w tym do śmierci bohaterów.

• Książka była pisana „na gorąco”, bezpośrednio pod wpływem przeżytych wypadków, bez dystansu wobec opisywanych wydarzeń.

• Powieść ma wymowę optymistyczną, bo mimo że Alek, Rudy i Zośka zginęli, pozostali inni młodzi ludzie, dla których ideały – braterstwo i służba były równie ważne, jak dla bohaterów książki.

Autor
Aleksander Kamiński (1903-1978) – pseudonimy: Bambaju, Juliusz Górecki, Kamyk; wybitny działacz harcerski. W czasie wojny był jednym z organizatorów Szarych Szeregów. Stał też na czele organizacji Małego Sabotażu Wawer (od grudnia 1940 do lipca 1944) – tam właśnie poznał się z Zośką, Rudym i Alkiem!

Gatunek
Powieść należy do literatury faktu – mówi się o niej, ze to dokument, któremu nadano formę powieści. To dlatego, ze pisuje prawdziwe fakty, autentycznych ludzi a autora sam deklaruje, że każdy element powieściowego świata pochodzi z rzeczywistości. Książka ukazała się jeszcze w czasie wojny – oczywiście była lekturą zakazana i była bardzo ważna dla Polaków w tym czasie.

Tytuł
Kamienie na szaniec – to metafora z pięknego wiersza Juliusza Słowackiego pt. Testament mój: Na śmierć pójdziemy wszyscy po kolei, jak kamienie przez Boga rzucane na szaniec. Ludzie w walce za ojczyznę stają się kamieniami szańca – barykady przeciw wrogowi. Ale Kamiński nie wpadł na ten pomysł sam – o taki tytuł porosił go Zośka, który swoje pamiętniki o walce w konspiracji nazwał; Kamienie rzucane na szaniec.

Geneza
Źródłem książki stało się życie, historia. To wszystko prawdziwe wydarzenia z czasu II wojny światowej: akcja pod Arsenałem (26 marca 1943 r.) odbicie Rudego podczas przewożenia go z alei Szucha do więzienia na Pawiaku, śmierć Alka, rannego w brzuch podczas akcji, śmierć Rudego – zmarli w tym samym dniu – 30 marca 1943 roku.

Czas akcji:
Akcja powieści rozgrywa się od czerwca 1939 roku do 20 sierpnia 1943 roku.

Miejsca akcji:

• Beskidy Śląskie ( czerwiec 1939r.),
• Warszawa i okolice – Celestynów,
• Kraśnik,
• Czarnocin,
• Sieczychy i in.

Wydarzenia w skrócie

1. Wybuch II wojny światowej – na rozkaz dowództwa Polskich Sił Zbrojnych młodzi mężczyźni opuszczają stolicę.
2. Powrót do Warszawy, współpraca Buków z Polską Ludową Akcją Niepodległościową, wydawanie gazetek patriotycznych.
3. Marzec 1941 – związanie się z Wawrem.
4. Praca w ramach Małego Sabotażu.
5. Koniec 1942 roku – utworzenie Grup Szturmowych, których celem były działania dywersyjne.
6. Marzec 1943 – aresztowanie Rudego.
7. Przesłuchiwanie Rudego na Pawiaku i na Szucha.
8. Akcja pod Arsenałem – odbicie Rudego przewożonego karetką więzienną, postrzelenie Alka.
9. Śmierć Alka i Rudego.
10. Odwet za śmierć Rudego – zamach na gestapowców Schultza i Langego.
11. Akcja pod Celestynowem – odbicie więźniów przewożonych z obozu w Majdanku do Oświęcimia.
12. Atak na posterunek żandarmerii w Sieczychach.
13. Śmierć Zośki.

Bohaterowie

• Zośka – pseudonim Tadeusza zawadzkiego, harcmistrza, drużynowego 23 warszawskiej Drużyny Harcerskiej w czasie wojny. Poległ 20 sierpnia 1943r. pod Sieczychami. Odznaczony Krzyżem Virtuti Militari 5 klasy i dwukrotnie Krzyżem Walecznych. Był komendantem rejonu Mokotów Górny w organizacji „Wawer”. Był pierwszym komendantem Grup Szturmowych na terenie stolicy, podporucznikiem Armii Krajowej. Jego imieniem nazwany został batalion Grup szturmowych, który okrył się sławą bojową w najcięższych walkach Powstania warszawskiego, wraz z innym batalionem Grup Szturmowych „Parasol” oraz z oddziałami harcerskimi „Wigry”, „ Aniela”, i in.

• Alek – Aleksy Dawidowski, podharcmistrz, członek podziemnej organizacji „Wawer”, dowódca drużyny Grup szturmowych, sierżant, podchorąży Armii Krajowej, pierwszy z Grup Szturmowych, który udekorowany został Krzyżem Virtuti Militari. Urodzony 3 listopada 1920 roku, zmarł z ran 30 marca 1943 roku. Koledzy nazywali go najczęściej Glizdą, ze względu na jego wzrost. Jego imieniem „Alek” został nazwany pluton Grup Szturmowych.

• Rudy – pseudonim Jana Bytnara, harcmistrza, członka podziemnej organizacji „Wawer”, dowódcy plutonu Grup Szturmowych, podporucznika Armii Krajowej. Urodzony 6 maja 1921 roku zmarł na skutek skatowania przez Gestapo 30 marca 1943r. Odznaczony Krzyżem Walecznych. Jego imieniem „Rudy” nazwana została kompania Grup Szturmowych w batalionie „Zośka”.

 

Charakterystyka bohaterów:

Tadeusz Zawadzki (1921–1943) – pseudonim Zośka

Kim był?
Osiemnastolatkiem w chwili wybuchu wojny – młodym chłopcem z inteligenckiej rodziny wychowanym w duchu tradycyjnych polskich ideałów – honoru, miłości ojczyzny,

Wygląd zewnętrzny – delikatna uroda, subtelność, blondyn o niebieskich oczach, regularnych rysach – dziewczęcy typ urody.

Cechy charakteru – wrażliwość, powściągliwość, nieśmiałość. Tadeusz był zdolny i ogólnie lubiany, cieszył się ogromnym autorytetem, był bardzo wrażliwy. Był autorytetem – chętnie go słuchano – urodzony organizator i przywódca. Uparty i ambitny, miał też dar przewidywania.

Stosunek do otoczenia: Zośka był świetnym organizatorem, jego umiejętności przywódcze wyszły na jaw się podczas wojny: W okresie okupacji był drużynowym 23. WDH, pierwszym komendantem Grup Szturmowych na terenie Warszawy, uzyskał stopień podporucznika AK. Był też bardzo przywiązany do matki.

Jak zginął?
ł20 sierpnia 1943 roku w akcji pod Sieczychami. Miał wówczas 22 lata. Odznaczony Krzyżem Virtuti Militari, dwukrotnie Krzyżem Walecznych.

ALEK – Aleksy Dawidowski (1920-1943).

Alek był niespokojnym duchem, spragnionym niecodzienności, tęskniącym do czegoś nadzwyczajnego. Miał dwie pasje – narty i kino.

Alek był dryblasem. Wysoki, szczupły, o niebieskich oczach i płowej czuprynie, ciągle się uśmiechał, mówił szybko, wymachiwał rękoma i przy byle okazji wpadał w zachwyt.

Ale przy tym umiał być opanowany, potrafił chłodno ocenić sytuację, nie tracił zimnej krwi. Cechowały go: spokój, rozwaga, upór, odwaga, niezłomność i konsekwencja w działaniu.

Podharcmistrz, członek podziemnej organizacji Wawer, podchorąży AK. Był dowódcą jednej z Grup Szturmowych, pierwszy z chłopców odznaczony Krzyżem Virtuti Militari. Zmarł 30 marca 1943 roku na skutek ran odniesionych w akcji pod Arsenałem.

RUDY – Jan Bytnar (1921-1943).

Tak jak Zośka miał wiele talentów (np. kucharski), jeśli już się do czegoś zabrał, wykonywał to najlepiej ze wszystkich. Ale Rudy to urodzony intelektualista – ze świata myśli i rozważań na ziemię sprowadzali go dopiero koledzy. Zawsze interesowały go problemy moralne, filozoficzne, religijne, kulturalne, społeczne.

Rudy miał piegowatą twarz i rudawe włosy.

Przy całym swoim oderwaniu od rzeczywistości był opanowany, bardzo odważny, uparty, niezłomny – nie złamał się nawet (nie wydał kolegów) bestialsko torturowany przez gestapo.

Tak jak Alek był członkiem Wawra, dowódcą plutonu Grup Szturmowych, podporucznikiem AK, harcmistrzem. Zmarł 30 marca 1943 roku na skutek ran zadanych mu podczas przesłuchań na Szucha.

 

Sposoby walki z wrogiem

• Mały Sabotaż

  Do zadań Małego Sabotażu należało:

  • powielanie i kolportowanie gazety Polska Ludowa,
  • likwidacja wystaw niemieckich oficerów w zakładach fotograficznych,
  • obrzydzenie publiczności uczęszczania do kina (m.in. gazowanie sal kinowych, wypisywanie hasła – „Tylko świnie siedzą w kinie”),
  • walka z restauratorem Paprockim, który pośredniczył w sprzedaży niemieckich pism,
  • ośmieszanie niemieckiej propagandy,
  • propagowanie haseł ośmieszających Niemców,
  • niszczenie sklepów tylko dla okupantów,
  • zrywanie plakatów hitlerowskich,
  • usuwanie flag hitlerowskich,
  • manifestowanie barw narodowych – z okazji rocznicy 3 Maja ( malowanie biało – czerwonych flag na murach i umieszczanie w różnych miejscach chorągiewek oraz wieszanie flag polskich na latarniach czy zarzucanie ich na linie tramwajowe),
  • malowanie „kotwic” – symbol Polski Walczącej,
  • malowanie na murach i bramach kotwic – symbolu Polski Walczącej
  • zamalowywanie tablic z niemieckimi nazwami ulic.
  • słynna „kopernikowska afera” – zdjęcie przez Alka z pomnika Kopernika niemieckiej płyty zasłaniającej polski napis – tuż przed siedzibą Komendy Głównej Policji.

• Akcje dywersyjne

  Akcja w Sylwestra 1942/1943 r. pod Kraśnikiem – wykolejenie pociągu wiozącego niemiecki sprzęt wojenny,

  • Akcja pod Arsenałem – 23.03.1943 r. – odbicie Rudego
  • Zabicie oprawców Rudego – 30.04.1943r., 22.05.1943 r. (– wykonanie wyroków śmierci na Schultzu i Langem)
  • Akcja pod Celestynowem – 19.05.1943 r. – odbicie więźniów w Celestynowie
  • Akcja pod Czarnocinem – czerwiec 1943 r. (wysadzenie mostu)
  • Likwidacja posterunku żandarmerii niemieckiej w Sieczychach – 20.08.1943 r.

 

Represje stosowano wobec mieszkańców stolicy

• Akcje propagandowe – polegały na niszczeniu wszystkiego, co przypominałoby Polakom, że żyją w swojej ojczyźnie. Systematycznie usuwano polskie napisy, zastępując je niemieckimi, niszczono pomniki polskich bohaterów narodowych. W kinach przed seansami wyświetlano filmy propagandowe, rozlepiano plakaty i odezwy o charakterze antypolskim, informowano o zwycięstwach armii niemieckiej.

• Rewizje i aresztowania – nikt nie czuł się bezpiecznie, gdyż nie można było być pewnym, że samochód, który właśnie zatrzymał się przed domem, nie przyjechał po kogoś z rodziny. Rewidowano wszystkich, którzy wydawali się podejrzani, dokonywano tego zarówno na ulicy, jak i w domach. Aresztowano tych, którzy sprzeciwiali się niemieckim władzą oraz niewinnych członków rodzin ludzi poszukiwanych przez gestapo (matkę Alka wywieziono do obozu koncentracyjnego).

• Łapanki – akcje te polegały na aresztowaniu przypadkowych osób na ulicy. Dokonywano ich nagle, w momentach najmniej spodziewanych. Ludzie uciekali w panice. Tych, którym nie udało się zbiec, przewożono najpierw do więzień, a później do obozów koncentracyjnych. Największej łapanki dokonano w styczniu 1943 r. Uratowali się z niej Alek i Rudy.

• Przesłuchania na gestapo – polegały na wymuszaniu zeznań wszelkimi możliwymi sposobami. Badaniom towarzyszyły tortury. Takiemu traktowaniu został poddany Rudy, którego adres znaleziono w notatkach aresztowanego wcześniej Heńka – towarzysza broni.

• Zbiorowe egzekucje dokonywane na więźniach – mogły spotkać tych, których schwytano w łapankach lub aresztowano w domach. Miejscami masakr były Palmiry, Wawer. W jednaj z nich zginął ojciec Alka.

 

Problematyka utworu

• Patriotyzm – ci młodzi ludzie naprawdę byli patriotami. Przyczyniło się do tego odpowiednie wychowanie – kult Słowackiego wśród harcerzy, legenda Legionów Piłsudskiego, tradycja narodowa, ale też rodzinna. Dlatego słowa Rudego przed śmiercią nabierają niesamowitego znaczenia. Cytuje on fragment wiersza Słowackiego Testament mój:Lecz zaklinam – niech żywi nie tracą nadziei
  I przed narodem niosą oświaty kaganiec
  A kiedy trzeba – na śmierć idą po kolei,
  Jak kamienie przez Boga rzucane na szaniec!…Słowa Rudego to wskazówka dla żyjących, ale też utrwalenie pamięci o zmarłych. Ci, co zostali, wiedzą, że muszą walczyć, ponieść ofiary, a nawet umrzeć w obronie swego kraju. Umierający zaś stali się dla wszystkich wzorem zachowania i symbolem.

• Dojrzewanie, praca nad sobą, samokształcenie – bycie harcerzem to nie tylko przyjemność, to też praca nad sobą, nad własnymi słabościami. Podczas wojny Rudy, Alek i Zośka przekonali się o tym najlepiej. Musieli nauczyć się odpowiedzialności nie tylko za siebie, ale też innych – kolegów, rodzinę. Codziennie zaglądał im w oczy strach – trzeba go było jakoś pokonać. Widzieli śmierć najbliższych, cierpienie. W takich warunkach niezbędna jest odporność psychiczna i odwaga – a tę trzeba w sobie wypracować. Dyscyplina to również istotna cecha w żołnierskiej posłudze. Bohaterowie „Kamieni na szaniec” w ramach samodokształcania uczęszczali też na tajne komplety, za co i uczniom, i nauczycielom groziła śmierć. Rudy, Zośka i Alek przedwcześnie dojrzeli, zmusiła ich do tego sytuacja. W wieku 18, 20 lat zachowywali się tak samo, jak ich starsi przełożeni. Skończyła się beztroska młodość.

• Zasady etyczne – problem odbierania życia drugiemu człowiekowi. Alek po akcjach, w których zabił człowieka, przeżywał rozterki moralne. Nie mógł poradzić sobie ze świadomością, że odbiera komuś życie. Przecież okupant to też człowiek. Musiał się jednak pogodzić z tym, że wojna to ciągła walka, a zabijanie to przymus.

Trzy najważniejsze pytania:

1. Jakie ideały szerzy powieść, jakie wartości głoszone w niej są najważniejsze?

Odpowiedź dał sam pisarz już na początku powieści: Posłuchajcie opowiadania o Alku, Rudym, Zośce i kilku innych cudownych ludziach, o niezapomnianych czasach 1939 –1943 roku, o czasach bohaterstwa i grozy. Posłuchajcie opowiadania o ludziach, którzy w tych niesamowitych latach potrafili żyć pełnią życia, których czyny i rozmach wycisnęły piętno na stolicy oraz rozeszły się echem po kraju, którzy w życie wcielić potrafili dwa wspaniałe ideały: BRATERSTWO I SŁUŻBĘ.

Braterstwo, służba ojczyźnie, walka z najeźdźca – ale tez harcerskie ideały honoru, prawdy, odwago – to postawy bohaterów. Są zaszczytne, a ludzie Ci narażali i poświęcali za nie swoje Zycie. Dlatego stali się autorytetami i wzorami dla późniejszych pokoleń.

2. O czym są Kamienie na szaniec – wypunktuj główne tematy powieści.

• młodość i dorastanie w czasie wojny;
• patriotyzm: młodzież tych czasów jest prawdziwie patriotyczna . dział jeszcze pamięć zaborów, kult Piłsudskiego, romantyków;
• przyjaźń braterstwo , ideały harcerskie;
• obraz wojennej rzeczywistości i zbrodni hitlerowców

Dojrzewanie, praca nad sobą, samokształcenie – bycie harcerzem to nie tylko przyjemność, to też praca nad sobą, nad własnymi słabościami. Podczas wojny Rudy, Alek i Zośka przekonali się o tym najlepiej. Musieli nauczyć się odpowiedzialności nie tylko za siebie, ale też innych – kolegów, rodzinę. Codziennie zaglądał im w oczy strach – trzeba go było jakoś pokonać. Widzieli śmierć najbliższych, cierpienie. W takich warunkach niezbędna jest odporność psychiczna i odwaga – a tę trzeba w sobie wypracować. Dyscyplina to również istotna cecha w żołnierskiej posłudze. Bohaterowie „Kamieni na szaniec” w ramach samodokształcania uczęszczali też na tajne komplety, za co i uczniom, i nauczycielom groziła śmierć. Rudy, Zośka i Alek przedwcześnie dojrzeli, zmusiła ich do tego sytuacja. W wieku 18, 20 lat zachowywali się tak samo, jak ich starsi przełożeni. Skończyła się beztroska młodość.

3. Jak dokładnie zinterpretować tytuł?

Najlepiej zapamiętać strofek z wiersza Słowackiego Testament mój: Dlatego słowa Rudego przed śmiercią nabierają niesamowitego znaczenia. Cytuje on fragment wiersza Słowackiego „Testament mój”:

Lecz zaklinam – niech żywi nie tracą nadziei
I przed narodem niosą oświaty kaganiec
A kiedy trzeba – na śmierć idą po kolei,
Jak kamienie przez Boga rzucane na szaniec!…

Słowa Rudego to wskazówka dla żyjących, ale też utrwalenie pamięci o zmarłych. Ci, co zostali, wiedzą, że muszą walczyć, ponieść ofiary, a nawet umrzeć w obronie swego kraju. Umierający zaś stali się dla wszystkich wzorem zachowania i symbolem.

Relację o tych wydarzeniach otrzymał Kamiński od bezpośrednich uczestników akcji, a przede wszystkim od dowodzącego nią – Stanisława Broniewskiego „Orszy” (jeśli uważnie śledzicie wiadomości, to pewnie pamiętacie, że zmarł on niedawno – 30 grudnia 2000 roku w Warszawie – był naczelnikiem Szarych Szeregów).

Ale nie jedyny. Zośka długo nie mógł się otrząsnąć po śmierci Rudego i Alka. Napisał więc pamiętnik.
Wspomnieniom swym nadał tytuł „Kamienie rzucane na szaniec”. Kiedy w parę tygodni potem spotkał się w Warszawie z kimś, kto pragnął napisać książkę o Alku i Rudym, Zośka uporczywie nakłaniał do nadania tej książce tytułu swoich wspomnień: „Kamienie rzucane na szaniec”. Ten „ktoś” to oczywiście Aleksander Kamiński. I jego opowieść nosi właśnie taki tytuł, który zaczerpnięty jest z wiersza Juliusza Słowackiego Testament mój.

 

Sposób na zapamiętanie treści

CZAS AKCJI
Akcja powieści rozgrywa się od czerwca 1939 roku do 20 sierpnia 1943 roku.

Rozdział I „Słoneczne dni”

• czerwiec 1939 r. – Zośka, Rudy i Alek po maturze, razem z całym zastępem Buków, wyjeżdżają w Beskid Śląski na wakacje.

Rozdział II „W burzy i we mgle”

• 1 września 1939 r. – wybuch II wojny światowej.

Współpraca z PLAN-em:

• 15 października 1939 r. – Zośka przynosi pierwszy numer pisma „Polska Ludowa” – pisma demokratycznej młodzieży PLAN (Polska Ludowa Akcja Niepodległościowa). Chłopcy zrzeszeni w grupie Buki nawiązują kontakt z tą organizacją, powielają i kolportują kolejne numery pisma;
• koniec października 1939 r. – pierwsza akcja propagandowa. Nalepianie karteczek o kompromitującej treści na odezwę nowo mianowanego gubernatora Franka o utworzeniu Generalnej Guberni;
• grudzień 1939 r. – wpuszczenie do luksusowej restauracji „Adria” gazu wywołującego wymioty;
• początek 1940 r. – pierwsza wielka wsypa, aresztowanych zostaje kilkudziesięciu członków PLAN-u, ale nie ma wśród nich Buków (niewiele wcześniej podjęli decyzję o opuszczeniu organizacji).

Poszukiwanie własnej drogi:

• styczeń, luty 1940 r. – praca zarobkowa – Rudy, Zośka i Alek zostają szklarzami. Potem Alek rikszarzem, następnie drwalem, a Zośka zajmuje się wyrobem marmolady;
• marzec, czerwiec 1940 r. – pierwsza praca Buków na rzecz podziemnych sił zbrojnych – roznoszenie grypsów więziennych;
• druga połowa 1940 i początek 1941 r. – samokształcenie. Bohaterowie organizują tajne komplety i rozpoczynają naukę w Szkole Budowy Maszyn im. Wawelberga.

Rozdział III „W służbie Małego Sabotażu”
Mały Sabotaż – Wawer (od marca 1941 do listopada 1942 roku):

• marzec 1941r. – Buki przystępują do akcji Małego Sabotażu;
• luty 1942 r. – słynna „kopernikowska afera”.

Rozdział IV „Dywersja”
Działania dywersyjne (od listopada 1942 do sierpnia 1943 roku):

• listopad 1942 r. – Zośka, Alek i Rudy wraz ze swoimi grupami zostają zaliczeni do Grup Szturmowych (GS), a te wliczone do oddziałów Sił Zbrojnych;
• noc sylwestrowa z 1942 na 1943 r. – wykolejenie pociągu wiozącego niemiecki sprzęt wojenny, akcja w okolicach Kraśnika.

Rozdział V „Pod Arsenałem”

• 23 marca, godz. 4.30 – aresztowanie Rudego;
• 26 marca, ok. godz. 17 – akcja pod Arsenałem – odbicie Rudego i postrzelenie Alka;
• 30 marca 1943 r. – śmierć Rudego i Alka;
• 6 i 22 maja – wykonanie wyroków śmierci na Schultzu – jednym z najbardziej bestialskich gestapowców i Langem – który prowadził sprawę Rudego.

Rozdział VI „Celestynów”

• maj 1943 r. – odbicie więźniów w Celestynowie.

Rozdział VII „Wielka gra”

• lato 1943 r. – wysadzenie mostu pod Czarnocinem;
• 20 sierpnia 1943 r. – likwidacja posterunku żandarmerii pod Sieczychami, w akcji ginie Zośka.

 

Serwis pytań

Obraz wojennej Warszawy

Warszawa – tu rozgrywa się zdecydowana większość wydarzeń.

Warszawa w październiku 1939 roku była miastem grozy. Gruzy hamowały ruch na ulicach, dymiły jeszcze zgliszcza. Na jezdniach piętrzyły się barykady. Domy były bez szyb. Mieszkania bez światła, bez wody, bez gazu. Zamarłej i niesamowitej ciszy ulic nie porusza zgrzyt tramwajów. Na każdym domu blizny po uderzeniach bomb i szrapneli.

Najważniejsze miejsca wydarzeń w Warszawie – gimnazjum im. Stefana Batorego, lokal „Adria”, ulica Marszałkowska – pracownie fotograficzne, ulica Rakowiecka – koszary SS, ulica Madalińskiego – restauracja Paprockiego, ulica Nowy Świat – sklep wędliniarski, Zachęta, pomnik Mikołaja Kopernika na Krakowskim Przedmieściu, plac Unii Lubelskiej, aleja Szucha, Pawiak, Arsenał przy Długiej,

Jak wyglądała rzeczywistość w okupowanej Warszawie?

• każdy mógł stać się ofiarą rewizji i aresztowań – między innymi ojciec Alka, który nie chciał współpracować z Niemcami. Rozstrzelano go w Palmirach;
• wszyscy podlegali niemieckim akcjom propagandowym – antypolskie odezwy i plakaty, w kinach niemieckie filmy sławiące III Rzeszę;
• niespodziewane i częste łapanki – łapano ludzi na ulicach Warszawy i wywożono ich potem do obozów koncentracyjnych. Z takiej łapanki udało się uciec Alkowi i Rudemu;
• przesłuchania na gestapo – tortury, bicie, tzw. badanie więźnia, mające zmusić go do złożenia często nieprawdziwych zeznań. Takiego przesłuchania doświadczył Rudy:

Słuchaj, jak pomyślę, co by tam wyczyniali ze mną dziś na Szucha, to słabo mi się robi. Właściwie najważniejszą moją troską tam – było ciągłe szukanie sposobów przyspieszenia śmierci.

• zwyczaj aresztowania bliskich osób ludzi poszukiwanych przez gestapo – tak aresztowano matkę Alka;
• zbiorowe egzekucje na ulicach miasta i na więźniach.

Dlaczego mówi się, że jest to powieść, która ma bohatera zbiorowego?

Bo Alek, Rudy Zośka – to reprezentanci swojego pokolenia – młodych Polaków urodzonych około 1920 roku, którym przyszło dorastać w czasie II wojny światowej. Pokazując ich lisy i przemianę, wpływ jaki na ukształtowanie ich psychiki miała wojna, pokazuje autora portret całego pokolenia. Nie przybory szkolne, szkolne miłości i konflikty czy marzenia o przyszłości miały być ich udziałem, lecz broń, walka, aresztowania śmierć. Co charakteryzuje to pokolenie? Odwaga, odpowiedzialność, poczucie honoru i służby ojczyźnie – po prostu bohaterstwo. Byli to wyjątkowi ludzie – potrafili sprostać wyzwaniu historii. To pokolenie doczekało się swojej nazwy – Kolumbowie rocznik 20. Warto ją zapamiętać.

 

Zapamiętaj!

• Mały Sabotaż – organizacja mająca na celu uprzykrzenie życia okupantowi, ośmieszanie go, pobudzanie poczucia patriotyzmu wśród Polaków.

• Wawer – konspiracyjna organizacja warszawska, której celem były akcje małego sabotażu.

• Szare Szeregi – organizacja harcerstwa (męskiego!) walczącego w konspiracji w latach 1939-1944. Szare Szeregi składały się z trzech organizacji – najstarsi harcerze należeli do Grup Szturmowych działających w partyzantce i dywersji. Średni wiekiem to Bojowa Szkoła działająca głównie w łączności. Najmłodsi to Zawiszacy – ich służba najbardziej zbliżona była do współczesnego harcerstwa. Grupy Szturmowe oraz Bojowa Szkoła wchodziły w skład Armii Krajowej.

• Dywersja – działanie polegające na szkodzeniu wrogowi, niszczeniu lub uszkadzaniu sieci komunikacyjnej, zaopatrzenia, szyków obronnych.

• Kocioł – zasadzka w mieszkaniu osoby podejrzanej o konspiracyjne działanie. Osoby przychodzące do takiego mieszkania, nieświadome obławy, były aresztowane.

• Łapanka – niezapowiedziane aresztowanie cywili na ulicach miasta. Ofiary łapanki były zazwyczaj wywożone do obozów koncentracyjnych.

• Kotwica – znak Polski Walczącej malowany przez członków ruchu oporu na domach, fabrykach.

 

Zobacz:

Kamienie na szaniec Aleksandra Kamińskiego

https://aleklasa.pl/gimnazjum/c269-powtorka-z-polskiego/wspolczesnosc-powtorka/przedstaw-najwazniejszych-bohaterow-powiesci-kamienie-na-zsaniec

https://aleklasa.pl/gimnazjum/c267-lektury-do-egzaminu/kamienie-szaniec-lekcji

Kamienie na szaniec – pytania i odpowiedzi

Refleksje o bohaterach Kamieni na szaniec

Kamienie na szaniec – SPRAWDZIAN wiadomości o lekturze