Cechy gatunkowe powieści

  • wielowątkowa fabuła,
  • uporządkowany przebieg zdarzeń,
  • przeplatanie się wątków i epizodów,
  • obecność narratora,
  • elementy opowiadania, opisu, charakterystyki.

 

Krzyżacy jako powieść historyczna

Akcja umieszczona jest w przeszłości, w epoce innej niż żył autor powieści.

Akcja Krzyżaków toczy się w końcu XIV i na początku XV w. (Sienkiewicz żył w latach 1846-1916, więc powieść pisał prawie pięćset lat po opisywanych w niej zdarzeniach).

Czas, choć historyczny, jest uporządkowany, akcja powieści toczy się zgodnie z czasem historycznym i po kolei.

Akcja powieści rozpoczyna się w 1399 r., trwa rok, później następuje przeskok w czasie – do roku 1410 (bitwa pod Grunwaldem), a w Epilogu autor wspomina jeszcze rok 1466 – odzyskanie Pomorza przez Polskę po zakończonej wojnie trzynastoletniej.

W zdarzenia fikcyjne (fikcję literacką) wplecione są ważne zdarzenia historyczne.

Główni bohaterowie Krzyżaków (postacie fikcyjne) znajdują się w środku zdarzeń historycznych – przeżywają śmierć królowej Jadwigi, wrogie stosunki z Krzyżakami, biorą udział w bitwie pod Grunwaldem. Na tym tle historycznym toczą się ich prywatne losy.

Do wydarzeń historycznych, o których jest mowa w powieści, należą:

  • narodziny córki Jagiełły (22 czerwca 1399 r.),
  • śmierć królowej (17 lipca 1399 r.),
  • bitwa pod Grunwaldem (15 lipca 1410 r.),
  • pokój toruński po wojnie trzynastoletniej (1466 r.), kiedy to Polska odzyskała Pomorze, Malbork i Elbląg (Epilog).

W powieści występują postacie historyczne, choć nie odgrywają one wielkiej roli w samej akcji.

Do najważniejszych postaci historycznych pojawiających się w Krzyżakach należą:

  • król Władysław Jagiełło, jego brat Świdrygiełło,
  • królowa Jadwiga (nie jest pokazana w akcji, ale dużo się o niej mówi, poddani przeżywają jej śmierć),
  • księstwo mazowieckie: książę Janusz i księżna Anna Danuta,
  • wielki książę litewski Witold,
  • słynni polscy rycerze, np. Zawisza z Garbowa, Powała z Taczewa, Zyndram z Maszkowic,
  • mistrzowie zakonu, np. Konrad von Jungingen, jego brat i następca Ulryk von Jungingen,
  • rycerze zakonu, np. Kuno von Lichtenstein.

W powieści pojawiają się znane miejsca historyczne, przedstawione realistycznie, zgodnie z prawdą historyczną.

Do miejsc takich należą:

  • miasta Królestwa Polskiego, np. Kraków, Tyniec, Ciechanów, Sieradz, Płock,
  • miejsca walk – Grunwald,
  • siedziby krzyżackie, np. Szczytno, Malbork.

Obecne są elementy obyczajowe, kulturowe z opisywanej epoki.

Sienkiewicz opisuje:

  • obyczaje rycerskie,
  • zwyczaje średniowieczne,
  • stroje,
  • wygląd miast (np. bogatego Krakowa).

Narrator wszechwiedzący, zazwyczaj trzecioosobowy, o dużej wiedzy historycznej. Autor korzysta z materiałów źródłowych.

Narrator przedstawia znane sobie i Polakom fakty z historii w sposób subiektywny – nierzadko komentuje zdarzenia, stojąc po stronie polskiej. Sienkiewicz prowadził długotrwałe studia nad historią przełomu XIV i XV w. Autor korzystał z opracowań takich jak Dzieje Polski Jana Długosza oraz Jadwiga i Jagiełło Karola Szajnochy.

W niektórych powieściach obecna archaizacja, której zadaniem było uwiarygodnianie relacji.

Powieść Krzyżacy nie jest napisana polszczyzną współczesną Sienkiewiczowi, ale nie jest to też język polski używany w średniowieczu. Sienkiewicz w usta swoich bohaterów wkładał słowa albo konstrukcje zdań stylizowane na archaiczne, wykorzystał także gwarę górali podhalańskich.

Pojawiają się:

  • cytaty, przysłowia z języka łacińskiego,
  • pojedyncze słowa z epoki staropolskiej (np. knecht – pachołek, zali – czy, kasztel – zamek),
  • dawna odmiana wyrazów (np. w Prusiech, cichaj, Maćków, utrudzon),
  • wzorowane na łacinie zdania (z orzeczeniem na końcu zdania),
  • dawne powiedzenia, frazeologizmy (np. tak mi dopomóż Bóg i Święty Krzyż).

 

Zobacz:

Krzyżacy – Henryk Sienkiewicz

Krzyżacy – charakterystyka głównych bohaterów

Jakie obyczaje rycerskie zostały opisane w Krzyżakach Henryka Sienkiewicza?

Krzyżacy Henryka Sienkiewicza – pytania i odpowiedzi

Recenzja filmu Aleksandra Forda pt. Krzyżacy.

Henryk Sienkiewicz – portret