Jaki to gatunek?
W pustyni i w puszczy jest powieścią podróżniczo-przygodową. Głównym motywem jest wędrówka dwójki dzieci – Stasia i Nel – przez afrykański kontynent, najpierw przez pustynię, a potem puszczę. Podczas tej niebezpiecznej podróży bohaterów spotyka wiele ciekawych, ale i bardzo niebezpiecznych przygód.
Co upewni Cię, że to powieść?
- występuje wielu bohaterów (główni i epizodyczni)
- jest kilka wątków (historii składających się na fabułę)
- zdarzenia przedstawia narrator
Czas i miejsce akcji:
Wydarzenia przedstawione w powieści rozgrywają się pod koniec XIX wieku. Czasowym wyznacznikiem jest budowa Kanału Sueskiego, który w powieści jest pod kontrolą Anglików. Na takie umiejscowienie akcji w czasie wskazuje też powstanie Sudańczyków przeciw rządowi brytyjsko-egipskiemu pod dowództwem Mahdiego.
Przygody Stasia i Nel dzieją się w Afryce – początkowo na Pustyni Libijskiej, potem w afrykańskiej puszczy.
Główni bohaterowie:
Staś Tarkowski
Staś był czternastoletnim chłopcem. Jego ojciec – Władysław Tarkowski – pracował przy budowie Kanału Sueskiego, a mama zmarła zaraz po jego urodzeniu. Stasia wychowywał ojciec – dlatego był taki zaradny, odpowiedzialny i odważny. Nie załamywał się w trudnych sytuacjach i kilka razy dowiódł, że nie jest już nieodpowiedzialnym chłopcem. Zachował się jak dorosły, któremu można zaufać. Jak prawdziwy mężczyzna opiekował się Nel podczas uciążliwej i niebezpiecznej wędrówki, podjął też bardzo trudną decyzję o zabiciu Beduinów.
Nel Rawlison
Nel była prześliczną, miłą, ośmioletnią Angielką. Jej tata zajmował się budową Kanału Sueskiego, a mama umarła, kiedy Nel była malutka.
Wyrastała w towarzystwie kochających ją ludzi – ojca, Stasia i swojej opiekunki. Bardzo wrażliwa, delikatna, troszeczkę nieśmiała – wszystkich zachwycała wdziękiem i urodą. Bardzo łatwo zjednywała sobie sympatię innych – potrafiła oswoić nawet groźnego słonia.
Chociaż podczas podróży Nel czasami popłakiwała, to dzielnie znosiła trudy wędrówki. Wszystko dlatego, że bezgranicznie ufała Stasiowi i czuła się przy nim bezpieczna.
Pozostali bohaterowie:
Władysław Tarkowski: ojciec Stasia, inżynier pracujący przy budowie Kanału Sueskiego. Był świetnym fachowcem i jego praca była bardzo wysoko ceniona.
Pan Rawlison: Anglik, ojciec Nel. Serdeczny przyjaciel Władysława Tarkowskiego, jeden z dyrektorów spółki zajmującej się budową kanału.
Pani Olivier: opiekunka Nel. Miała towarzyszyć dzieciom podczas ich podróży do ojców – niestety, ugryzł ją skorpion i musiała zostać w domu.
Chamis, Idrys i Gebhr: Sudańczycy – porywacze
Kali i Mea: para młodych Murzynów, których uwolnił Staś. Towarzyszą dzieciom podczas przeprawy przez puszczę.
Pan Linde: – szwajcarski podróżnik, którego Staś spotkał w puszczy.
Saba: – ogromny pies, prezent dla Nel od pana Tarkowskiego.
Przebieg wydarzeń
1. W Port Saidzie
Podczas przechadzki Staś opowiada Nel o Mahdim, przywódcy sudańskiego powstania. Mówi dziewczynce, że aresztowano cioteczną siostrę Mahdiego – Fatmę – i jej troje dzieci. Mają być zakładnikami, dzięki którym angielski rząd mógłby odzyskać jeńców przetrzymywanych przez powstańców.
2. Plany podróży
Panowie Tarkowski i Rawlison dostają zaproszenie w okolice miasta Medinet. Mają wyjechać tam natychmiast, a dzieci z panią Olivier dołączą do nich potem.
Podczas rozmowy do domu pana Rawlisona przychodzi Fatma i błaga o wstawiennictwo w sprawie pozwolenia na wyjazd do męża – Smaina. Nel prosi ojca o pomoc, którą inżynier obiecuje załatwić.
Tymczasem Fatma szykuje jakiś podstęp – po wyjściu przekazuje Chamisowi pieniądze i instrukcje dla Idrysa, który znajduje się w Medinet.
3. Podróż do Medinet
Ojcowie wyjeżdżają do Kairu, a Staś i Nel mają wkrótce do nich dołączyć. Niestety, w przeddzień wyjazdu panią Olivier ukąsił skorpion i lekarz zabronił jej wyjechać. Staś i Nel sami jadą najpierw do Kairu, potem do Medinet.
4. Święta w Medinet
W prezencie gwiazdkowym Nel otrzymuje od pana Tarkowskiego ogromnego psa – Sabę. Spotkanego przy obozowisku Chamisa ojcowie przyjmują do domowych posług.
5. Wyjazd inżynierów
Ojcowie Stasia i Nel muszą podróżować po okolicy. Dzieci zostają na miejscu pod opieką znajomego ojców.
6. Porwanie
Kilka dni po wyjeździe ojca do obozowiska przyjeżdża Chamis z wiadomością, że inżynierowie czekają na wizytę swoich dzieci. Jednak trasa podróży niepokoi Stasia – na stacji kolejowej nie czekają na nich ojcowie. Idrys wskazuje kilku Bediunów, którzy mają ich zawieźć do rodziców. Niestety – od momentu, kiedy wjeżdżają na pustynię, przewodnicy gnają wielbłądy przed siebie. Kiedy zapada noc, a obozowiska ani śladu, Staś domyśla się, że zostali porwani.
W tym samym czasie panowie Rawlison i Tarkowski bezskutecznie czekają na dzieci na innej stacji kolejowej. W końcu i do nich dociera straszna prawda, że Staś i Nel zostali porwani.
7. Rękawiczki
Podczas jazdy przez pustynię Nel upuszcza na ziemię rękawiczki – żeby zostawić jakiś ślad dla pogoni. W czasie postoju na kamienistych wzgórzach do dzieci przychodzi wściekły Gebhr. Uderza dziewczynkę batem, ale Staś dzielnie jej broni, za co zostaje pobity.
8. Podsłuchana rozmowa
W nocy Staś podsłuchuje rozmowę porywaczy – dowiaduje się, że porywacze muszą ich dowieść żywych, aby Smain mógł w zamian za nie żądać wolności dla swojej rodziny. Nad ranem dzieci odnajduje Saba.
9. Plan ucieczki
Karawanę spotykają same przeszkody – najpierw groźna burza piaskowa, potem ulewa. Staś znajduje w nocy pudło z bronią. Niestety – kiedy bierze broń do ręki, niespodziewanie zaczyna szczekać Saba, budząc Sudańczyków.
10. Męcząca podróż przez pustynię
Beduini przez dwa dni pędzili dzieci bez wytchnienia przez pustynię – obawiali się pogoni, którą na pewno zorganizowali ojcowie. Podróżowali nocami, a w ciągu dnia ukrywali się w wąwozach. Kończyła się żywność, zaczynało brakować wody.
11. Przyjazd do Chartumu
Po wielodniowej, bardzo męczącej podróży przed pustynię, wszyscy docierają do Chartumu. Niestety – porywacze przeżywają wielkie rozczarowanie. Okazuje się, że nikt nie wie, kim jest Smain, i nikt nie interesuje się dziećmi. Na audiencję u Mahdiego muszą czekać – nie wiadomo jak długo.
12. Wizyta u Mahdiego
Po publicznych modłach na rynku dzieci zostają zaprowadzone do Mahdiego. Wcześniej zaprzyjaźniony Grek radzi im, jak mają się zachować. Staś nie słucha jednak jego rad – odmawia prorokowi przyjęcia jego wiary. Rozgniewany Mahdi nagradza Beduinów za ich trudy i poleca odesłać dzieci dalej, do Smaina.
13. Droga do Faszody
Droga, którą podąża dalej karawana, jest bardzo ciężka. Kiedy wszyscy docierają do Faszody, ich oczom ukazują się tylko ruiny i zgliszcza. Nie mogą też odnaleźć Smaina – wyruszył na poszukiwanie niewolników, których sprzeda potem za dobrą cenę. Nel podarowano młodą Murzynkę – niewolnicę o imieniu Mea.
14. Przygoda z lwem
Wiele dni porywacze prowadzili dzieci przez dżunglę w poszukiwaniu Smaina. Pewnego dnia, kiedy przejeżdżali przez wąwóz, na skale ujrzeli wielkiego lwa. Staś zażądał sztucera – porywacze dali mu broń, bo wiedzieli, że celnie strzela. Chłopiec jednym celnym strzałem zabił lwa, a potem w przypływie odwagi znienawidzonych porywaczy. Staś i Nel a z nimi czarni niewolnicy są wreszcie wolni!
15. Podróż przez puszczę
Staś stara się tak zaplanować dalszą podróż, żeby jak najszybciej dotrzeć do Abisynii, gdzie będą już blisko okolic nieobjętych powstaniem. Okazało się, że Kali jest królewskim synem z plemienia Wa-hima i jego rodzina może im pomóc. Podczas pogoni za bawołem gubi się Saba – na szczęście Kali go odnajduje.
16. Nocna przygoda z lwami
Nocą rozpętała się straszna burza. Wszyscy schronili się pod konarami ogromnego drzewa – ale deszcz był tak gwałtowny, że zgasił nawet ogień. Na dodatek w nocnej ciszy usłyszeli nagle ryki lwów – uciekli przed nimi na drzewo, gdzie spędzili całą noc. Rano przy wygasłym ognisku znaleźli zagryzione konie.
17. Spotkanie ze słoniem
Podczas podróży przez podzwrotnikowy las dzieci spotkały słonia, który był uwięziony w wielkim parowie. Zwierzę było bardzo wyczerpane
– od dawna nic nie jadło. Staś początkowo chciał zabić słonia, ale po błagalnych prośbach Nel narwał owoców i liści i nakarmili olbrzyma.
18. Baobab „Kraków”
W okolicy znajdował się olbrzymi baobab, który postanowiono oczyścić i urządzić w środku. Nadchodziła pora deszczowa, którą trzeba było gdzieś przeczekać. Nową siedzibę dzieci nazwały „Krakowem”.
19. Oswajanie słonia
Nel całymi dniami dokarmiała słonia, aż całkiem nabrał sił. Pewnego dnia w głazie tarasującym wyjście z wąwozu dziewczynka znalazła małą szczelinę, przez którą przecisnęła się do niego. Okazało się, że słoń jest już całkiem oswojony – dał się głaskać i kołysał nawet Nel na trąbie, co bardzo przeraziło Stasia.
20. Febra
Nel zaczęła się źle czuć, zachorowała. Straciła apetyt, wstrząsały nią dreszcze, a chwilami traciła nawet przytomność i majaczyła. Febra była bezlitosna – dziewczynka zaczęła ocierać się o śmierć. Staś wiedział, że musi szukać pomocy – inaczej Nel umrze.
21. W obozie Lindego
Staś zauważył niedaleko od ich obozowiska dym – musieli więc być gdzieś ludzie. Okazało się, że to obóz rannego Szwajcara, pana Lindego. Staś dostał od niego drogocenną chininę – lekarstwo na febrę, zapasy jedzenia i konia. Podróżnik udzielił mu wielu cennych wskazówek dotyczących dalszej wędrówki. Poprosił Stasia, żeby ochrzcił umierających na śpiączkę towarzyszących mu Murzynów. Kiedy kilka dni później pan Linde umarł, Staś z Kalim pochowali go w jaskini.
22. Uwolnienie Kinga
Staś za pomocą materiałów wybuchowych uwalnia z kryjówki całkowicie już oswojonego słonia, który stanowi ogromną pomoc w dalszej wędrówce.
23. W murzyńskiej wiosce
Po opuszczeniu „Krakowa” dzieci zamieszkały w opuszczonej murzyńskiej wiosce. Nel szybko wracała do zdrowia, Staś uczył Kalego posługiwać się bronią palną, dzieci kleiły i puszczały latawce. Nawrócono też ciemnoskórych towarzyszy na wiarę chrześcijańską.
24. Spotkanie z Murzynami
Staś postanowił wyruszyć do wioski plemienia Wa-himów, którego królem był ojciec Kalego. Liczył, że jego współplemieńcy pomogą mu trafić cało do domu. Karawana była naprawdę imponująca – Nel jechała na słoniu, za nią konno Staś z resztą koni pana Lindego, Murzyni i biegnący Saba. Kiedy dotarli do murzyńskiej wioski, wzbudzili wielkie zainteresowanie i podziw. Złotowłosa Nel została uznana za dobre bóstwo i hojnie obdarowana przez miejscowe kobiety.
25. Latawce
Staś i Nel ciągle kleją nowe latawce i umieszczają na nich napisy w kilku językach. Mają nadzieję, że może ktoś je zobaczy i pospieszy im z pomocą.
26. W kraju Wa-hima
Kiedy wyprawa wreszcie zbliża się do kraju Kalego, okazuje się, że sąsiadujący z jego plemieniem kraj Samburów wywołał wojnę. Staś zostawia Nel w fortecy i postanawia pomóc Kalemu. Uderzają na wroga nocą – wybuchy czerwonych rac i przeraźliwy ryk słonia wywołują wśród przeciwników ogromne przerażenie. Wojownicy Wa-hima zwyciężyli – niestety, w walce zginął ojciec Kalego. Kali – jako najstarszy syn królewski – przejął władzę.
27. Znów wędrówka
Karawana obficie zaopatrzona w wodę i zapasy żywności ruszyła dalej. Stasiowi i Nel towarzyszą wojownicy z plemienia Wa-hima. Podróż była bardzo ciężka – upał dawał się wszystkim we znaki, brakowało wody.
28. Zdrada
Pewnej nocy czarownicy, którzy towarzyszyli Stasiowi i Nel w wyprawie, zabili strażnika, rozcięli worki z wodą i uciekli. Bez wody karawanie groziła nieuchronna śmierć – niektórzy z wojowników zaczęli już umierać.
29. Pomoc
Kiedy wszyscy stracili już nadzieję na ratunek, Saba coś wywęszył. Staś, który ostatkiem sił oprzytomniał, wypuścił w niebo czerwoną racę. Kiedy zobaczył na niebie inne, zrozumiał, że wreszcie nadchodzi upragniony ratunek. Wybawcami okazali się dwaj angielscy oficerowie, którzy byli członkami rządowej ekspedycji badającej górę Kilimandżaro. Wiedzieli o porwaniu dzieci, ale nie dawali im żadnych szans na przeżycie na tak niebezpiecznym kontynencie. Znaleźli jednak puszczane przez dzieci latawce – wtedy wyruszyli na poszukiwania zaginionych.
30. Spotkanie z ojcami
Kiedy po wielu miesiącach rozłąki dzieci spotkały się wreszcie z ojcami, wszyscy nie mogli się nacieszyć. Do Suezu wracali luksusowym statkiem i całymi dniami opowiadali niesamowite przygody, które ich spotkały.
31. Kilka lat później…
Po powrocie do Port Saidu Nel wróciła z ojcem do Anglii. Staś ukończył szkołę w Egipcie, potem studiował w Zurichu (Szwajcaria) i pracował tam jako inżynier. Kiedy po dziesięciu latach Władysław Tarkowski wyjechał z synem do Anglii, Staś i Nel zakochali się w sobie i pobrali. Po śmierci ojca Nel wyruszyli w długą podróż do Afryki – śladem swoich przygód.
Uwaga
Powieść Sienkiewicza była dwa razy sfilmowana – masz więc do wyboru dwie wersje. Tylko pamiętaj – najpierw przeczytaj książkę, dopiero potem obejrzyj film! Dlaczego? W filmie nie wszystko się zgadza z wersją książkową. Poszukaj nieścisłości – zacznij od opisu Saby.
Zobacz: