Metryczka bohaterów
Imiona:
- Adam (znaczy „człowiek”)
- Ewa (znaczy „dająca życie” albo: „życie”)
Lektura: Biblia, Stary Testament, (Księga Rodzaju)
- Mówi się też o Adamie i Ewie w Nowym Testamencie, Chrystusa nazywa się „drugim Adamem”.
- Adam i Ewa są też bohaterami wielu żartobliwych utworów, np. Teatrzyku „Zielona Gęś” Gałczyńskiego czy Pamiętników Adama i Ewy Marka Twaina.
- Postać Ewy występuje też w Hymnach Jana Kasprowicza.
Najważniejsze wydarzenie w życiu Adama i Ewy:
Bunt przeciw Bogu: posłuchanie namowy węża i zerwanie zakazanego owocu. Konsekwencją tego czynu było wygnanie z raju.
Wybrane dzieła plastyczne ukazujące Adama i Ewę:
- Fresk Michała Anioła w Kaplicy Sykstyńskiej ukazujący grzech pierwszych ludzi i wygnanie z raju
- Arrasy wawelskie (Dzieje rajskie)
- Lorenzo Maitani, Stworzenie Ewy – katedra w Orvieto
- Masaccio, Wygnanie z raju
- Albrecht Dürer, Adam i Ewa
Motywy egzaminacyjne, przy których mogą pojawić się te postacie
Ludzkość, kondycja człowieka
Adam i Ewa to według Biblii para pierwszych rodziców stworzona przez Boga – to oni dali początek ludzkości.
Poruszając wszelkie tematy dotyczące losu człowieka, kondycji ludzkiej, warto odwołać się do Adama i Ewy. My – współcześni ludzie – także dzielimy ich los.
Znana pieśń religijna mówi np. „wygnańcy Ewy, do Ciebie wołamy, zlituj się, zlituj, niech się nie tułamy”.
Dzieła plastyczne, np. fresk Michała Anioła z Kaplicy Sykstyńskiej czy arrasy wawelskie przedstawiają Adama i Ewę jako nagich i bezbronnych. Podobną wizję ludzi prezentował np. mit o Prometeuszu – ludzie w nim też byli nadzy, biedni, bezsilni. Jednak według tego mitu los ludzi był taki od początku, według Biblii Adam i Ewa żyli w raju, w krainie szczęścia, ale zasłużyli sobie na zły los swym nieposłusznym, lekkomyślnym postępowaniem.
Grzech, zło, nieposłuszeństwo
Adam i Ewa popełnili pierwszy grzech (chrześcijanie nazywają go grzechem pierworodnym), złamali pierwszy zakaz Boga, usłuchali szatana (symbolem zła jest w tej opowieści wąż). W tym sensie kontynuowała ich dzieło cała ludzkość popełniająca grzechy. Kolejnymi biblijnymi grzesznikami są: Kain, który nie tylko zbuntuje się przeciw Bogu, ale także zabije swego brata – Abla czy ludzie budujący wieżę Babel – dumni buntownicy, chcący budować wielkość ludzkości bez Boga. Literatura przedstawia wielu bohaterów, którzy popełnili grzech – zbrodniarkę Balladynę, zbrodniczą żonę z ballady Lilje, grzeszników z II części Dziadów pokutujących po śmierci za swe winy. Grzeszyli oni przeciw ludziom, ale nie bali się również Boga.
Do grzechu pierwszych rodziców nawiązuje cały Nowy Testament – Chrystus zbawia ludzkość pogrążoną w otchłaniach grzechu właśnie przez pierwszych rodziców.
Bunt, wolność
Można jednak na grzech pierwszych rodziców spojrzeć także z drugiej strony, był on pierwszym wyraźnym buntem człowieka przeciwko ustalonym regułom i przeciwko Bogu. Zachowanie Adama i Ewy można odczytać jako głos za wolnością, chęć wyzwolenia się z krępujących ludzi więzów.
W tym sensie buntownikami byli także ludzie budujący wieżę Babel, Prometeusz czy Gustaw-Konrad, bohater III części Dziadów, w Wielkiej Improwizacji wyzywający Boga na wielki słowny pojedynek, w którym bohater romantyczny atakuje, a Bóg milczy. Galeria buntowników romantycznych jest zresztą bogata, należy do niej np. Jacek Soplica, który zbuntował się przeciw konwenansom i chciał prosić o rękę dygnitarskiej córki, a kiedy małżeństwo okazało się niemożliwe, złamał również prawo boskie i… zabił człowieka.
Buntowniczką jest też bohaterka antycznej tragedii – Antygona, jednak o ile ona buntuje się w imię praw Boskich, Adam i Ewa właśnie Boski nakaz złamali.
Raj
Adam i Ewa byli mieszkańcami raju. W wielu tekstach literackich i dziełach plastycznych pojawia się motyw tęsknoty za rajem, krainą wiecznego szczęścia i braku cierpienia. Takie idealne krainy oglądamy w sielankach czy np. fraszkach i pieśniach Jana Kochanowskiego, przedstawiającego żywot ziemianina jako beztroski, spokojny, niemal rajski.
Tęsknota za krainami idealnymi zawarta jest też w utopijnych utworach, np. w Podróżach Guliwera Jonathana Swifta.
Wygnanie
Konsekwencją grzechu Adama i Ewy było wygnanie z raju. Wygnani na wschód od Edenu pierwsi rodzice zostają skazani na życie pełne trosk, wstydu i bólu, Ewa będzie musiała rodzić w bólach, Adam ciężko pracować. Skończy się dla nich rajskie, wolne od trosk, chorób, głodu i cierpienia życie.
Pisząc o wszelkich wygnańcach, tułaczach, emigrantach, warto odwołać się właśnie do losu pierwszych rodziców, którzy musieli opuścić swoją ojczyznę.
Cierpienie i śmierć
Konsekwencją grzechu jest dla Adama i Ewy także cierpienie i śmierć. Jako cierpiących przedstawia pierwszych rodziców np. Masaccio. Cierpienie stanie się także udziałem biblijnego Hioba czy zbolałego ojca z Trenów Kochanowskiego; śmierć – udziałem bohaterów mitologicznych Orfeusza i Eurydyki, bunt przeciw śmierci, której uniknąć się nie da, opisał Kochanowski w Trenach.
Ewa – grzesznica, kusicielka, sprawczyni nieszczęścia
Biblijna opowieść o Adamie i Ewie to także opowieść o kobiecie kusicielce, zwiedzionej przez szatana i nakłaniającej do grzechu swojego męża.
Żartobliwie Ewę kusicielkę ukazuje Teatrzyk „Zielona Gęś”.
Napisane z przymrużeniem oka Pamiętniki Adama i Ewy Marka Twaina pokazują Ewę jako typową kobietę: dużo mówiącą, starającą się zwrócić uwagę Adama i… ulepszyć świat. Jednak końcowe partie pamiętników wzruszają. Bardzo poważnie, jako wcielenie zła, przedstawia Ewę Jan Kasprowicz w Hymnach.
Ewa, kobieta przynosząca ludzkości całe zło i problemy, ma pewne cechy wspólne z mitologiczną Pandorą. W średniowiecznej pieśni śpiewano: „Ach zła Ewa nabroiła”. Kobiety złe, skłonne do grzechu, zepsute pojawią się w literaturze poźniejszych wieków, np. w słynnej powieści Johna Steinbecka Na wschód od Edenu, noszącej znamienny tytuł, nawiązujący do Biblii, która mówi, iż wygnani przez Boga pierwsi ludzie udali się właśnie w tamtym kierunku…
Mężczyzna i kobieta
Biblia ukazuje Adama i Ewę jako parę małżonków, pierwszych rodziców. Jak zwraca jednak uwagę Anna Kamieńska, są w Biblii dwa niezależne opisy stworzenia świata i ludzi, które zupełnie inaczej pokazują rolę kobiety:
W pierwszej wersji stworzenia mamy kobietę – człowieka, równoprawną towarzyszkę mężczyzny. W drugiej – jego pomocnicę całkiem od niego zależną.
A więc już od interpretacji Biblii możemy rozpocząć dyskusję o równouprawnieniu kobiet i mężczyzn.
Jacek Kaczmarski w swych pieśniach przedstawia poszukiwanie utraconego raju jako przeznaczenie człowieka:
Utraciłem raj
– Więc po bezdrożach pójdziesz
nie czekając cudu
– Utraciłem raj
– I będziesz walczył o każdy
życia dzień
– Utraciłem raj
– Na próżno czekać będziesz
końca swoich trudów
– Utraciłem raj
– Nie będziesz miał nikogo
oprócz mnie
(Wygnanie z raju)
Zobacz: