Wybierz swój typ!

  • Femme fatale – to kobieta fatalna, przynosi pecha każdemu mężczyźnie, z którym los ją zetknie.
  • Kobieta-bohater – to typ rycerski, przejmuje funkcje męskie, przywdziewa zbroję, idzie walczyć.
  • Kobieta-anioł – oczarowuje i rozkochuje w sobie romantycznego kochanka, z reguły jednak wychodzi za mąż za zupełnie nieromantycznego, brzuchatego bogacza.
  • Kopciuszek – robi błyskotliwą karierę tylko dlatego, że jest ładna i dobra. Pojawia się w baśniach, ale my od stuleci mamy nadzieję, że może zdarzy się w życiu.

Wybór należy do Ciebie. Materiału literackiego na pewno nie zabraknie. Musisz tylko pamiętać, że kobiety są bardzo różne i nie można o wszystkich pisać jednakowo.

 

Romantyczny anioł

Tymi słowy grzmiał wieszcz Adam Mickiewicz w słynnym i niepochlebnym dla kobiet fragmencie IV części Dziadów, w dużej mierze poświęconej miłości i rozpaczy zranionego serca. Dokładniej rzecz biorąc, grzmi bohater romantyczny – Gustaw, który został odtrącony przez pannę-anioła. Historia typowa dla romantyzmu. Kobieta ma tu dwa oblicza.

  • Po pierwsze, jest to istota niewinna, podziwiana i ubóstwiana. Jest nieosiągalna, dziwnie niematerialna, dlatego kojarzy się z aniołem a nie z dziewczyną.
  • Z drugiej strony, ta sama nieziemska istota jest też bezwolną ofiarą: wydają ją za mąż dla pieniędzy i pozycji społecznej małżonka, a ona nie broni ani swojej miłości, ani marzeń. Pozostanie na zawsze w sercu prawdziwego kochanka, który może nawet nie będzie już chciał dalej żyć albo… znajdzie sobie inną ważną misję w życiu. Ona wśród panieńskich pamiątek przechowywać będzie dawne skarby – tomik wierszy, które razem czytali, zeschły kwiat… Czasem ukradkiem otrze łzę, ale tylko czasem, bo obowiązki żony i matki odciągają ją od wspomnień.

Kobieta romantyczna – dziś wydaje się zupełnie nieprawdziwa – płaczliwa, blada panna siłą wydana za mąż. A jednak w ten właśnie sposób utrwalono prawdę o kontraktowych małżeństwach, nieszczęśliwych miłościach i dawnych wyobrażeniach o ideale kobiety. Literatura nigdy już nie pozbędzie się tego motywu nieszczęśliwej miłości i nieosiągalnej kochanki – w rodzaju Julii, Lotty, Maryli.

 

Kobieta – bohater

  • Grażyna
  • Emilia Plater
  • Basia Wołodyjowska

Kobiety, które ruszyły do boju – czasem nawet w męskim przebraniu.

  • Ich międzynarodową patronką jest średniowieczna Joanna d’Arc, nazywana też Dziewicą Orleańską – bohaterka narodowa Francji. Podczas wojny z Anglią na początku XV wieku, stanęła na czele wojsk i oswobodziła Orlean. Potem nazwano ją heretyczką, czarownicą i kobietą rozpustną, bo była odziana po męsku i krótko ostrzyżona. Spalono ją żywcem na stosie, a dziś jest świętą i wielką bohaterką francuskiej historii. Jest postacią prawdziwą, ale napisano też o niej poematy, dramaty, tragedie.
  • Polską Joanną d’Arc jest Emilia Plater, która porzuciła kobiece zajęcia i zorganizowała w czasie powstania listopadowego oddział partyzancki, a generał Chłapowski nadał jej honorowy stopień kapitana i powierzył dowództwo 1 kompanii 1 Pułku Piechoty Litewskiej. Umarła w drodze do Warszawy, do której usiłowała się przedrzeć wraz z towarzyszami, w chłopskim przebraniu. Stała się ona wzorem patriotycznej bohaterki, z poświęceniem walczącej o ojczyznę. Wizerunek ten utrwalił Adam Mickiewicz w utworze Śmierć Pułkownika.
  • Bohaterką literacką była za to mickiewiczowska Grażyna – księżna Nowogródka. Była osobą nie tylko urodziwą, ale i stanowczą, a nawet nieprzejednaną. Nie chciała słyszeć o żadnych układach z Krzyżakami (rzecz dzieje się bowiem w średniowieczu). Gdy mąż jej Litawor postanowił paktować ­z wrogiem, sama przywdziała rycerską zbroję i na czele wojsk ruszyła przeciw zakonowi. Zginęła, ale do niej należy zwycięstwo, a Mickiewicz pisze: Niewiasta z lica – lecz bohater z ducha. Grażyna – to kolejne kobiece uosobienie odwagi, bohaterstwa, patriotyzmu, a także buntu kobiety przeciw przypisanemu jej miejscu w domu.
  • Kobietą odważną była też Baśka Wołodyjowska, zwana przez Zagłobę Hajduczkiem. Sam Sienkiewicz pisał o niej „rycerskie dziecko”, bo w dramatycznej chwili, kiedy porwał ją Azja Tuhajbejowicz, najpierw pomyślała o zemście, potem zaś o ucieczce. Zresztą sama się z tej opresji wykaraskała – przyłożyła Tatarowi w łeb, wybiła mu oko i uciekła. Od początku powieści ma zresztą męskie zainteresowania – chce ćwiczyć szermierkę, jeździ z mężem na wojnę, nawet włosy ma krótkie. Potrafi wziąć sprawy we własne ręce, o czym ­świadczy fakt, że to ona oświadcza się Małemu Rycerzowi.

Amazonki

Wojowniczki z mitologii. Stworzyły kobiecą krainę, obchodziły się bez mężczyzn. One pierwsze w literaturze parały się wojennym rzemiosłem, nie godziły się z męskimi rządami. Były piękne, ale podobno obcinały sobie prawą pierś, by nie przeszkadzała im przy naciąganiu cięciwy łuku. Od zawsze były pociągającym tematem dla artystów, na przykład malował je Rubens. Konflikt damsko-męski i odwieczne pytanie czy kobiety mogą obyć się bez mężczyzn to temat stary, ale nadal bardzo popularny. Dowodem może być jedna z najlepszych polskich komedii filmowych Seksmisja (reż. Juliusz Machulski).

 

Okropne kobiety

  • Pani Twardowska
    Musiała być naprawdę okropna, skoro nawet diabeł nie zgodził się zamieszkać z nią w charakterze małżonka. Wprawdzie Mickiewicz w sławnej balladzie pt. Pani Twardowska nie wyjaśnił, na czym polegał koszmar życia z tą jejmością, jednak wyliczył niezwykłe możliwości Mefistofelesa, który dopiero na żądanie przetrwania roku z żoną szlachcica czmychnął i Dotąd jak czmycha, tak czmycha. Wiemy też, że sam Twardowski nie bywał zbyt często w domu, wolał karczmy, a w końcu – jak głosi inna legenda – wylądował na księżycu. Możemy zatem wyobrazić sobie charakterek pani Twardowskiej.
  • Balladyna
    Zajmuje w naszej literaturze etat morderczyni. Bardzo niewdzięczna sytuacja, ale skoro zabiła siostrę, by wyjść za mąż za księcia Kirkora, potem zaś mordowała wszystkich, którzy mogliby przeszkodzić jej w zdobyciu władzy, do tego wyparła się własnej matki – rzeczywiście trudno jej bronić. Koniec samej zbrodniarki jest sprawiedliwy, choć okrutny – zginęła rażona piorunem z jasnego nieba, gdy zażądała sprawiedliwego wyroku dla nieznanego zabójcy. To bohaterka zła, uosabia zbrodnie, żądzę władzy, nie przejawia skrupułów ani nie ma wyrzutów sumienia. Ale też należy do najciekawszych kobiet naszej literatury i nazywa się ją polską Lady Makbet.
  • Izabela Łęcka
    To główna bohaterka Lalki Bolesłąwa Prusa. Znacie ją zapewne z filmu, niedługo przeczytacie książkę. Była piękna, elegancka i dobrze urodzona. Z majątkiem już gorzej, bo jej arystokratyczny tata roztrwonił fortunę. Izabelę pokochał Wokulski – człowiek, któremu nie zależało na pieniądzach. Panna Łęcka nie umiała docenić jednak jego uczucia i z pogardą myślała o człowieku z niższej klasy społecznej. O brak wzajemności wobec Wokulskiego nie możemy mieć do niej pretensji, ale o próżność, egoizm, ograniczoną wyobraźnię – tak. Zwłaszcza zaś o to, że w końcu zdecydowała się na ślub z Wokulskim, nie kochając go i zdradzając – a to już są poważne zarzuty. Izabela Łęcka też została ukarana przez los – Wokulski odkrył cały fałsz i zerwał narzeczeństwo, a panna dopiero wtedy zrozumiała, że go kocha… Za późno.

Inne kobiety

Nie sposób wszystkie przywołać, sklasyfikować i opisać – tyle ich jest i takie różne.

  • Telimena – sprytna uwodzicielka,
  • Zosia – niewinna i dobra – to dwie ozdoby Pana Tadeusza,
  • Danusia i Jagienka z Krzyżaków Henryka Sienkiewicza – tak różne od siebie i tak odmiennym obdarzone losem.

Bohaterki wielkich powieści polskich, których masz prawo jeszcze nie czytać, ale być może znasz je z wersji filmowych:

  • Jagna z Chłopów Władysława Reymonta,
  • Barbara Niechcic z Nocy i dni Marii Dąbrowskiej,
  • Justyna Orzelska z Nad Niemnem Elizy Orzeszkowej.

Czy kobieta może być różą?

Kobiety przyjmują w literaturze postacie metaforyczne, noszą różne maski i kryją się pod pseudonimami. Doskonały jest przykład z Małego Księcia – jego Róża na planecie B-612 posiada wszelkie cechy ziemskich kobiet, przynajmniej tak jest charakteryzowana. Jest próżną i kapryśną kokietką. Piękna, złośliwa i bardzo skomplikowana. Troszkę oszukuje i mocno dręczy swojego towarzysza. On spełnia wszelkie jej życzenia, ale wkrótce nie może już z nią żyć. Jak się okaże, nie może też żyć bez niej. Każda kobieta ma coś z Róży z planety B-612.

Role przypisywane kobietom w kulturze

Matka – w tej roli kobietę w sztuce i literaturze przedstawiano chyba najczęściej.

  • Pramatką ludzkości jest biblijna Ewa.
  • Wreszcie Maryję poznajemy jako matkę Boga i człowieka.
  • Z mitologii pamiętamy zbolałe matki – boginię Demeter i ziemiankę – Niobe (rozpaczającą z powodu zabicia jej potomstwa).
  • Żona Kreona odbiera sobie życie, gdy dowiaduje się o śmierci samobójczej swego syna, Hajmona, narzeczonego Antygony.
  • Z kolei żona króla Troi, Priama, Hekuba, wyjąca z bólu po stracie swych dzieci przemieniona zostaje w sukę.
  • Matka staruszka z Balladyny dba o przyszłość swych córek i nawet na mękach nie wydaje imienia jednej z nich, gdyż wie, że za swe niegodziwe wobec matki czyny Balladyna ma zostać ukarana śmiercią.
    W Niemcach Leona Kruczkowskiego pani Soerensen próbuje uratować życie swemu uwięzionemu synowi, antyfaszyście.

To na pewno nie wszystkie przykłady matek w literaturze. Można by je mnożyć. Maryja w roli matki pojawia się na obrazach, począwszy od średniowiecza, poprzez renesans, aż po współczesność. Macierzyństwo to bardzo znany obraz Stanisława Wyspiańskiego, taki tytuł noszą też obrazy Olgi Boznańskiej. Ale pierwsze figurki matek znamy jeszcze z czasów prehistorycznych. Eksponowały one cechy płciowe kobiety, płodność, którą symbolizowały zwłaszcza bujne piersi. Rola matki, chyba najważniejsza z ról kobiecych, w żadnym okresie nie opuszcza literatury i sztuki.

Niewinna dziewczyna – to bohaterka, którą znamy np. z Zemsty Fredry, czyli Klara, taka też jest Zosia z Pana Tadeusza, Oleńka Billewiczówna z Potopu czy Helena Kurcewiczówna z Ogniem i mieczem albo Danuśka z Krzyżaków Sienkiewicza. Podobne niewinne panny poznacie, czytając literaturę, którą będziecie omawiać w szkole ponadgimnazjalnej, np. Śluby panieńskie Fredry czy Moralność pani Dulskiej Zapolskiej (Mela).

Przekorna dziewczyna – to osoba robiąca niekiedy innym na złość, ale w gruncie rzeczy dobre, niewinne dziecko. Takie są bohaterki Ślubów panieńskich (Klara i Aniela), Basia z Pana Wołodyjowskiego i w pewnym sensie Klara z Zemsty Fredry.

Uwiedziona młoda dziewczyna – na ogół skrzywdzona przez bogatszego lub starszego od siebie, często niewinna sługa – to bohaterka wielu utworów literackich. Wy poznaliście Krysię z ballady Mickiewicza Rybka, uwiedzioną przez pana ze dworu dziewczynę, która zaszła z nim w ciążę i popełniła samobójstwo; przyjęta do grona świtezianek przychodziła jednak codziennie na brzeg karmić przynoszone przez sługę dziecię. Z postacią uwiedzionej dziewczyny spotkacie się też, czytając wiele licealnych lektur, np. Moralność pani Dulskiej, Granicę, Wierną rzekę.

Towarzyszka życia – gospodarna żona – skrzętną, godną szacunku i miłości życiową partnerkę wychwalają twórcy renesansowi: Mikołaj Rej i Jan Kochanowski. Rej pisze, że można od żony doświadczyć wiele troski i miłości, jeśli się jej okaże taki sam szacunek i uczucie. Kochanowski wychwala zalety gospodyni chociażby w Pieśni świętojańskiej o sobótce.
Ucieleśnieniem cech wiernej żony, odrzucającej tabuny zalotników jest bohaterka Odysei, żona Odyseusza, czekająca na powrót męża z wojny trojańskiej Penelopa.

Żona modna – wizerunkowi żony gospodarnej przeciwstawia Ignacy Krasicki w satyrze Żona modna lekkomyślną, rozrzutną, zapatrzoną w obce wzorce elegancką, młodą damę, rujnującą swego małżonka. Taką żoną będzie też zapewne Telimena z Pana Tadeusza Mickiewicza.

Zakochana aż po grób, oddzielona od ukochanego – do tej grupy zaliczymy bohaterki średniowiecznych Dziejów Tristana i Izoldy czy tragedii Szekspira Romeo i Julia – Izoldę i Julię. Pierwsza z nich kocha mężczyznę, który nie jest jej przeznaczony, w dodatku krewnego swego przyszłego męża. Jej miłość okazuję się tak wielka, że Izolda woli łamać prawo boskie i zdradzać męża ze swą jedyną miłością, niż wypełniać małżeńskie obowiązki. W końcu rozstają się z Tristanem, kochają się jednak aż po grób, a po śmierci kochanków ich mogiły połączy krzew głogu. Z kolei Julię dzieli od ukochanego Romea zakaz rodziców – młodzi pochodzą bowiem z wrogich sobie potężnych rodów Werony; biorą potajemny ślub, jednak rozłącza ich nieszczęśliwy los. Romeo, który znalazł śpiącą żonę w grobowcu Kapuletich, bierze ją za umarłą i popełnia przy jej ciele samobójstwo, Julia, po przebudzeniu, widząc zwłoki męża, także odbiera sobie życie. Połączy ich śmierć.

Grzesznica – w Biblii spotykamy cudzołożną kobietę, która nawraca się pod wpływem nauki Chrystusa. Pierwszą grzesznicą jest jednak Ewa, która zrywa zakazane rajskie jabłko i częstuje nim męża Adama, narażając tym samym siebie i jego na wygnanie z raju.

Zbrodniarka – literatura jest też pełna obrazu kobiet zbrodniarek. Jedna z nich to mężobójczyni z ballady Adama Mickiewicza Lilie. Zbrodniarką jest też Balladyna, która zabija siostrę Alinę, by zdobyć miłość Kirkora, bogactwa i koronę, ta zbrodnia daje początek kolejnym. Przykładem mitologicznej zbrodniarki staje się Medea. W szkole ponadgimnazjalnej poznacie inną zbrodniarkę, bohaterkę sztuki Szekspira, lady Makbet.

Święta – opisywana w żywotach świętych, na ogół mniszka, gotowa na wszelkie poświęcenia i ascezę, wyrzeczenia w związku ze swą wiarą, taka była np. znana z wielu legend Kinga, żona Bolesława Wstydliwego, która wraz z mężem ślubowała czystość, a po jego śmierci osiadła w klasztorze w Starym Sączu.
Jako najdoskonalszą świętą Biblia, ale także inne utwory opisują Maryję – matkę Boga i człowieka, świętą dziewicę, pośredniczkę między człowiekiem a Bogiem (w tej roli występuje Maryja w pradawnej polskiej pieśni Bogurodzica).

Czarodziejka, czarownica – do tej grupy zaliczymy między innymi Kirke, która urzekła swym czarem Odyseusza.

Buntowniczka – pierwszą buntowniczką literatury jest Antygona – słaba kobieta, która odważa się przeciwstawić królowi Kreonowi w imię wyznawanych zasad religijnych i uczuć rodzinnych. Wbrew woli władcy próbuje pochować brata i przyznaje się do swego czynu, czym ściąga na siebie gniew króla i śmierć.
Kobieta bywała także ucieleśnieniem buntu, rewolucji na obrazach, przypomnijmy choćby obraz Delacroix Wolność wiodąca lud na barykady, na którym symbolem wolności i rewolucji jest niosąca czerwoną flagę kobieta z obnażoną piersią.

Artystka – w roli niespełnionej artystki występuje córka karczmarza Żydówka Rachela w Weselu Wyspiańskiego. W noc czarów upaja się artystyczną atmosferą rozśpiewanej chaty i dyskutuje oraz romansuje z Poetą.

Siłaczka – to określenie wzięte z utworu Stefana Żeromskiego, tak zatytułowanego. Stasia Bozowska, bo o niej mowa, kobieta, która ponad siły pracuje wśród ludu jako wiejska nauczycielka. Przemęczona, niedojadająca, zaraża się tyfusem i umiera. Stała się wzorem dla innych idealistek, gotowych poświęcić zdrowie i życie pracy ludu.

Dewotka – obłudną kobietę, bijącą swą sługę nawet w czasie modlitwy opisuje Ignacy Krasicki w bajce Dewotka. Swoistą kontynuacją tej postaci będzie pani Dulska ze sztuki Zapolskiej, którą poznacie w szkole ponadgimnazjalnej.

Kobieta fatalna – inaczej femme fatale, kreacja szczególnie popularna w literaturze modernizmu doprowadza mężczyzn do zguby, porównywano ją do modliszki (samica tego owada podczas aktu płciowego zabija i zjada samca), za taką kobietę fatalną można uznać np. Izabelę Łęcką, bohaterkę Lalki Prusa, która doprowadziła do zguby Stanisława Wokulskiego.

Kobieta nierealna, zjawa – twory wyobraźni omotujące ludzi to np. Dziewczyna z utworu Leśmiana pod tym samym tytułem, a także bohaterka ballady Mickiewicza Świtezianka, wodna boginka doprowadzająca do zguby niewiernego młodzieńca. Taką zjawą jest też Zosia z II części Dziadów, najpiękniejsza dziewczyna z wioski, która nie chciała żadnego młodzieńca i po śmierci pokutuje za gardzenie ziemskimi uciechami, niedotknięcie ziemi „ni razu”.

Kobieta szalona – w tej roli występuje np. Karusia z ballady Mickiewicza Romantyczność. Spotyka się ona na jawie i we śnie ze swym dawnym kochankiem, zmarłym. Rozmawia z nim i choć się go czasem boi, wchodzi z nim w kontakt. Narażona na śmieszność, niezrozumiana przez gromadę, nie lubi świata i coraz bardziej się od niego izoluje. W czasie dalszej nauki poznacie inną kobietę oszalałą z miłości – Ofelię z Hamleta Szekspira.

Kobieta dojrzała, świadoma swych wdzięków – w tej roli występuje piękna wdowa, Podstolina z Zemsty czy piękna, elegancka, choć mająca już swe lata Telimena z Pana Tadeusza. Obie kobiety polują na majątki, a małżeństwo traktują jako korzystny kontrakt, choć lubią się też zabawić i gdyby mogły, chętnie poślubiłyby młodszych od siebie partnerów (Podstolina Wacława, a Telimena Tadeusza).

Nieodwzajemniająca miłości, adresatka niespełnionych uczuć – o takiej kobiecie mówią np. wiersze Cypriana Kamila Norwida.

Nieszczęśliwie zakochana – w tej roli długo występuje np. Eunice z Quo vadis Sienkiewicza, długo nieszczęśliwie zakochana w swym panu Petroniuszu niewolnica. O uczuciach zdradzonej czy raczej już niekochanej kobiety mówią też niektóre wiersze Marii Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej.

 

Złośliwości i pochlebstwa

  • Serca kobiet są jak owe sekretarzyki pełne szufladek zamkniętych jedna w drugiej; człowiek się wysila, łamie paznokcie i w końcu znajduje tylko zeschły kwiat, trochę kurzu albo i nic zgoła.
    Gustaw Flaubert
  • Psychika kobiety to wielki, ciemny las. Wielu zbłądziło w nim śmiałków.
    Irving Stone
  • Szczęście jest kobietą.
    Friedrich Nietzsche
  • Nie powiem, że kobiety nie mają charakteru, raczej mają codziennie inny.
    Heinrich Heine
  • Kobiety podobne są do słońca: wiemy, że ono ma plamy, ale nikną wobec jego blasku.
    Cyprian Godebski
  • Kobieta w każdym szczęściu jest urocza.
    Honoré de Balzac
  • Najwyższą zaletą kobiety jest właśnie być kobietą.
    Karol Libelt
  • Piękna kobieta podoba się oczom, dobra kobieta – sercu. Pierwsza jest klejnotem, druga – skarbem.
    Napoleon Bonaparte

 

Najważniejsze kobiety w Twoich lekturach

  • Ewa – pierwsza kobieta na ziemi, stworzona przez Boga, wedle jednej z biblijnych opowieści, z żebra Adama. Zgrzeszyła, zrywając owoc z drzewa poznania dobra i zła. Poczęstowała tym jabłkiem męża, czym naraziła siebie i jego na gniew Boga i wygnanie z raju. Wygnanych z raju Bóg skazał na choroby, ciężką pracę, wstyd i śmiertelność. A Ewę dodatkowo na rodzenie w bólach dzieci. Postać Ewy powraca w literaturze, także jako bohaterka humorystyczna, np. w Teatrzyku „Zielona Gęś” Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego.
  • Judyta – córka narodu izraelskiego, która podstępnie zabiła wroga, Helofernesa, uprzednio uwiódłszy go i omamiwszy swymi wdziękami.
  • Sara – żona Abrahama, która w wieku starczym w wyniku niezwykłej łaski Boga, urodziła mężowi ukochanego syna Izaaka.
  • Maryja – matka Jezusa, żona Józefa, według Biblii została matką Zbawiciela. Nowinę, że będzie matką Boga i człowieka, zwiastował Jej św. Gabriel Archanioł. Urodziła Dzieciątko w stajence betlejemskiej, bo nie było dla nich miejsca w gospodzie. Przed gniewem Heroda, który poszukiwał i chciał zgładzić Mesjasza, uciekała z Józefem i Jezusem do Egiptu.
  • Wychowywała Syna, przeżyła wielką troskę, gdy podczas wyprawy do Jerozolimy zgubił się (jak się potem okazało, przebywał w świątyni i dyskutował z kapłanami). Podczas jego działalności publicznej, gdy nauczał ludzi i ciągnęły za Nim tłumy, mało się z Nim widywała, to Ona jednak przyczyniła się do cudu, jakim było zamienienie wody w wino podczas wesela w Kanie Galilejskiej (to Ona poprosiła wtedy Jezusa o pomoc parze nowożeńców).
  • Przepowiedziano Jej, że Jej serce miecz przeniknie. I rzeczywiście to proroctwo spełniło się podczas męki i śmierci Jej Syna. Towarzyszyła Mu podczas drogi krzyżowej i pod krzyżem. Jak mówi tradycja, zgodnie z wolą Jezusa, po śmierci mistrza Jego ukochany uczeń Jan wziął ją do siebie. A gdy wypełnił się Jej czas, została wniebowzięta.
  • Elżbieta – krewna Maryi, starsza od Niej, w podeszłym wieku urodziła Jana Chrzciciela, późniejszego proroka, głoszącego nadejście Zbawiciela. Podczas rozmowy z Maryją – przyszłą Matką Zbawiciela, poruszyło się dzieciątko w jej łonie.
  • Salome – piękna córka Herodiady, znana z wyuzdanego tańca, za który w nagrodę zażądała od króla ścięcia Jana Chrzciciela. Wedle tradycji jego głowę przyniesiono jej na talerzu.
  • Maria i Marta – siostry Łazarza, przyjaciela Jezusa, Marta znana była z usłużności i zapobiegliwości, Maria z tego, że słuchała Słowa Bożego, Chrystus, nakłaniany przez Martę do zwrócenia uwagi Marii za to, iż nie pomaga siostrze, pochwalił postawę Marii, która uważnie słuchała Słowa Bożego.
  • Ariadna – piękna królewna kreteńska, córka Minosa, siostra Minotaura, dzięki kłębkowi nici pomogła Tezeuszowi, w którym się zakochała, znaleźć drogę powrotną z labiryntu. Tezeusz pokochał ją, ale potem porzucił. Ariadnę znalazł bóg winorośli Dionizos i zakochał się w niej.
  • Niobe – córka Tantala, żona króla Teb Amfiona, matka licznego potomstwa, szczycąca się nim i obrażająca tym matkę Artemidy i Apollina, Latonę, która miała tylko dwoje dzieci. W akcie zemsty bogowie wystrzelali całe jej potomstwo: siedem córek i siedmiu synów, a Niobe została przemieniona przez Zeusa w płaczący kamień.
  • Demeter – bogini urodzaju, matka Kory porwanej przez boga podziemi Hadesa, zrozpaczona szukała córki, ukarała świat nieurodzajem. W efekcie spór między Demeter a Hadesem rozstrzygnięto tak, że przez część roku Kora przebywała z matką (wtedy przyroda budziła się do życia), a przez część roku w państwie podziemym (wtedy przyroda okrywała się żałobą za sprawą Demeter).
  • Kora – córka Demeter, porwana przez Hadesa, bogini podziemi, zwana Persefoną.
  • Atena – bogini sprawiedliwej wojny i mądrości, brała udział w sporze o jabłko piękności, który toczył się między nią, Herą a Afrodytą. Parys, jak wiadomo, przyznał jabłko Afrodycie w zamian za obietnicę miłości.
  • Afrodyta – bogini miłości i piękna, która wygrała w konkursie na najpiękniejszą rozstrzyganym przed Parysa, w zamian obiecała mu najpiękniejszą na świecie kobietę, Helenę. Afrodyta była żoną Hefajstosa, kulawego, brudnego, najpracowitszego z bogów, z którym nie dzieliła żadnych zainteresowań.
  • Hera – zazdrosna żona Zeusa, która przegrała w sądzie Parysa z Afrodytą.
  • Helena Trojańska – bohaterka mitologii greckiej i Iliady, kobieta, która była przyczyną wojny trojańskiej, porwana przez Parysa z dworu jej męża Menelaosa, obiecana Parysowi przez boginię miłości Afrodytę. Po zdobyciu Troi mąż zabrał ją do domu, nie karząc jej, tak był olśniony po latach jej urodą.
  • Hekuba – żona Priama, królowa Troi, po upadku miasta była świadkiem śmierci i pojmania wielu swych dzieci, według mitu została zamieniona przez bogów w sukę wyjącą na grobie ukochanego syna Polidora.
  • Kasandra – córka Priama i Hekuby, była wieszczką, przepowiedziała zagładę rodzinnego królestwa Troi, dar wieszczenia otrzymała od zakochanego w niej boga Apollina, nikt nie słuchał jednak jej złych wróżb. To ona ostrzegała, by nie wprowadzać do miasta słynnego konia trojańskiego!
  • Medea – czarodziejka, która pomogła Jazonowi zdobyć złote runo; mściwa zbrodniarka – gdy Jazon zakochał się w innej kobiecie, Kreuzie, Medea zabiła własnych synów, których miała z Jazonem, a Kreuzie ofiarowała zaczarowaną szatę, od której ciało dziewczyny spłonęło (Kreuza umarła w męczarniach).
  • Penelopa – żona Odyseusza, jego wierna małżonka czekająca na powrót z wojny trojańskiej. Podstępnie zwodziła zalotników, obiecując im, że gdy skończy tkać całun dla swego teścia, przyjmie oświadczyny któregoś z nich. Jednak w dzień tkała, a nocą pruła. Doczekała się Odyseusza, który wprawdzie podczas wieloletniej drogi do domu ją zdradzał, ale nadal bardzo kochał.
  • Kirke – nimfa, czarodziejka, ukochana Odyseusza, zamieniła jego towarzyszy w świnie i dopiero na jego prośbę przywróciła im ludzką postać, miała romans z Odyseuszem, czego owocem był ich syn Telegonos.
  • Kalipso – piękna nimfa kochająca Odysa, która więziła go przez siedem lat na swej wyspie, ale w końcu musiała pomóc w budowie statku i wskazać drogę do Itaki.
  • Antygona – córka Edypa, siostra Polinika i Eteoklesa oraz Ismeny, bohaterka mitu i tragedii Sofoklesa, sprzeciwiła się woli władcy, wuja Kreona, który zakazał pod karą śmierci grzebania ciała zdrajcy Polinika. Antygona usiłowała pochować brata, spełniając rodzinny i religijny obowiązek. Za to została skazana na śmierć. Po jej samobójstwie odebrał sobie życie także syn Kreona, narzeczony Antygony Hajmon, a potem jego matka. Według innych wersji mitu Antygona udała się wraz z ojcem Edypem na wygnanie.
  • Ismena – siostra Antygony, symbol niezdecydowania i pokory, nie miała odwagi pochować zwłok brata, zalecała Antygonie ostrożność, ale gdy Kreon chciał skazać jej siostrę na śmierć, pragnęła podzielić z nią odpowiedzialność, Antygona nie przyjęła jednak tej ofiary.
  • Izolda – bohaterka średniowiecznych Dziejów Tristana i Izoldy, wypiła przypadkiem czarodziejski napój, wieziona statkiem jako narzeczona króla Marka. Dlatego pokochała nie jego, lecz opiekującego się nią w drodze Tristana. Grzeszna miłość łączyła ich przez całe życie, nawet wtedy, gdy się rozstali. Po śmierci groby ich połączył krzew głogu, ścinane gałęzie łączące mogiły wciąż odrastały, aż król Marek zakazał ich ścinania.
  • Oda – narzeczona Rolanda, bohatera Pieśni o Rolandzie, postać papierowa, nic nie wiemy o jej uczuciach, umarła natychmiast, gdy dowiedziała się o śmierci narzeczonego.
  • Julia z Romea i Julii – bohaterka tragedii Szekspira, z rodu Kapuletich, zakochana w Romeo, synu Montekich, wrogiego rodzinie Julii rodu. Nie bacząc na nienawiść rodową, poślubiła potajemnie Romea. Zły los rozdzielił ich i nie pozwolił się już połączyć. Romeo uznał śpiącą Julię za zmarłą i się zabił, a ona po przebudzeniu, widząc zmarłego małżonka, również odebrała sobie życie. Nad ich grobem pogodzili się skłóceni rodzice.
  • Alina z Balladyny – łagodniejsza i szlachetniejsza z sióstr, pracowita, niewinna, troskliwa wobec matki i Balladyny, marząca o miłości Kirkora, gotowa jednak ustąpić siostrze; zamordowana w lesie przez swą Balladynę.
  • Balladyna – wcielenie zła, siostra Aliny, zabiła siostrę, by zyskać koronę i miłość Kirkora, potem wyrzekła się matki i zabiła inne osoby, byle umocnić swą władzę. Nosiła opaskę na czole, przykrywającą krwawe znamię, które nosiła od czasu zabicia siostry.
  • Karusia z ballady Romantyczność – dziewczyna z ludu, kochała Jasieńka, który zmarł, odtąd znielubiła świat i żyła tylko miłością do zmarłego, czuła, że on przychodzi do niej, że się kochają i mogą porozumieć; uznana za szaloną, wyizolowana z gromady.
  • Świtezianka – tytułowa bohaterka ballady Świtezianka, doprowadziła do zguby strzelca z pobliskiego boru, uwodząc go najpierw w dziewczęcej postaci i wymagając złożenia przysięgi wierności, potem zjawiając mu się w jeszcze powabniejszej wizji i zachęcając do grzechu w toni wód. Gdy strzelec zauroczył się zjawą, zapominając o dziewczynie, której ślubował, świtezianka ukarała go okrutną śmiercią za niewierność.
  • Krysia – dziewczyna z ballady Mickiewicza Rybka, uwiedziona przez pana ze dworu i porzucona przez niego, mimo że urodziła jego dziecko. Popełniła samobójstwo, utopiła się, świtezianki przejęły opiekę nad nią, a ona wynurzała się codziennie na chwilę, aby karmić dziecię. Dokonała się okrutna zemsta na jej niewiernym ukochanym.
  • Pani z ballady Lilie – zbrodniarka, która zabiła męża, obawiając się kary za zdradę. Chciała wyjść za mąż za jednego z jego braci. Wybierała małżonka losowo, na podstawie bukietów, które przenieśli. Tym samym wywołała gniew zmarłego męża, z którego grobu, jak się okazało, pochodziły kwiaty i który ukarał śmiercią niewierną żonę, braci i wszystkich obecnych w kościele.
  • Zosia z II części Dziadów Mickiewicza – pasterka najpiękniejsza z wioski, której nie interesowali zakochani w niej młodzieńcy, zmarła w kwiecie wieku, nie zaznawszy miłości, po śmierci pokutowała za to, że nie dotknęła ziemi „ ni razu”(bujała w obłokach), a pokutą dla niej i wybawieniem z czyśćca miało być stanięcie na ziemi.
  • Zosia z Pana Tadeusza – córka Ewy Horeszkówny wydanej za niekochanego mężczyznę, sierota, na której wychowanie łożyli Soplicowie, podopieczna Telimeny, swatana przez Sędziego (także z inicjatywy Jacka Soplicy) z Tadeuszem Soplicą, synem Jacka. Niewinne dziewczę, dziecinne, które pragnie jedynie spełniać wolę starszych. Telimena, sama zakochana w Tadeuszu, początkowo chciała ją wyswatać z Hrabią, w końcu zgodziła się na związek dziewczyny z Tadeuszem, którego ta, początkowo jedynie posłuszna starszym, w dniu śmierci Księdza Robaka (Jacka Soplicy) zacząła kochać. Ich zaręczyny odbyły się podczas pobytu wojsk Dąbrowskiego w Soplicowie.
  • Telimena z Pana Tadeusza – świadoma swej urody i elegancji, wykształcona kobieta, rezydentka u Sędziego, jego daleka krewna, przez szacunek nazywana siostrą, opiekunka Zosi. Uwodzicielka, wykształcona dama polująca na kolejnych mężczyzn: Tadeusza, Hrabiego, Rejenta. W końcu zaręczyła się z Rejentem, spodziewając się, że ten nie cofnie danego słowa i zapewni jej spokojną, dostatnią przyszłość.
  • Ewa Horeszkówna – bohaterka Pana Tadeusza, znana z opowieści Jacka Soplicy (Księdza Robaka). Była córką Stolnika, arystokratką, pokochała zwykłego szlachcica (Jacka). Ojciec nie wyraził zgody na ten związek, Ewa taiła przed nim swe uczucia i rozpacz, wyszła za mąż bez miłości, ale przypłaciła to zdrowiem, zmarła na Syberii, gdzie pojechała za mężem. Jej córką Zosią opiekowali się Soplicowie, potem wyszła ona za mąż za syna Jacka Soplicy.
  • Klara z Zemsty – bohaterka komedii Fredry, podopieczna Cześnika Raptusiewicza, pokochała Wacława syna sąsiada, Rejenta Milczka. Potajemnie się z nim spotykała i w wyniku intrygi udało jej się poślubić ukochanego, którego ojciec planował wydać za Podstolinę. Cześnik zaś początkowo absolutnie nie zaakceptowałby jako męża podopiecznej.
  • Podstolina – bohaterka Zemsty, piękna i przebiegła wdowa, polująca na bogatego męża. Początkowo chciała wyjść za Cześnika, by zapewnić sobie spokojną starość, potem, gdy spotkała dawną miłość – syna Rejenta Milczka Wacława, zdecydowała się wyjść za niego, zawierając korzystny układ finansowy z jego ojcem. Snuła intrygi, ale w efekcie nie wychodziła za nikogo. Zyskała jednak pieniądze niezbędne jej do dalszego życia (Rejent złamał umowę, musiał więc zapłacić, ostatecznie pieniądze zagwarantowane w umowie dała ze swego posagu Klara).
  • Helena Kurcewiczówna, potem Skrzetuska – bohaterka Ogniem i mieczem Sienkiewicza; sierota wychowywana przez groźną ciotkę kniahinię Kurcewiczową, obiecana szalonemu Kozakowi Bohunowi, który bardzo ją kochał. Ona jednak pokochała i poślubiła Polaka, zakochanego w niej również od pierwszego wejrzenia Jana Skrzetuskiego.
  • Oleńka Billewiczówna – patriotka, której rękę dziad obiecał w testamencie Andrzejowi Kmicicowi. Oleńka, poznawszy młodzieńca. Zapałała do niego uczuciem, czego jednak szczególnie nie okazała jako skromna panna. Gdy Kmicic nieświadomie zdradził ojczyznę (w dobrej wierze złożył przysięgęna wierność zdrajcy Radziwiłowi), próbowała go przed tym powstrzymać, a kiedy to się nie udało, zrezygnowała z planów poślubienia go i oparła się zalotom księcia Bogusława Radziwiłła, postanowiła wstąpić do klasztoru. W ostatniej chwili wycofała się, gdy usłyszała o bohaterskich czynach i rehabilitacji Andrzeja Kmicica, który omal nie poległ w obronie Jasnej Góry, a potem króla. Wybaczyła Kmicicowi dawne winy i żałowała swej hardości. Została żoną Kmicica.
  • Stanisława Bozowska – bohaterka Siłaczki Żeromskiego, wykształcona, ciężko pracująca wiejska nauczycielka, wierna ideałom z młodości, która uczyła wiejskie dzieci i pisała podręcznik fizyki dla ludu, niedożywiona, przepracowana, umierała zarażona tyfusem. Do chorej wezwany został przypadkiem jej dawny przyjaciel z młodości, zakochany w niej niegdyś lekarz Obarecki.
  • Rachela z Wesela Wyspiańskiego – córka karczmarza, Żydówka, wrażliwa na piękno i magię nocy, w którą odbywało się wesele, egzaltowana, kochająca poezję, młoda piękna dziewczyna, flirtująca z Poetą; nadwrażliwa, martwił się o nią ojciec.
  • Adela ze Sklepów cynamonowych Brunona Schulza – pełna powabu służąca, która praktycznie rządziła w domu starego ojca bohatera i miała nad nim erotyczną władzę, niekiedy leniwa, bywała też postrachem, gdy przystępowała do porządków.
  • Róża z Małego Księcia – kwiat będący według wielu mężczyzn (w tym pewnie autora książki) symbolem kobiecych cech, ukochana Małego Księcia, którą cechowała nadwrażliwość, kokieteria, kapryśność i pycha, połączona z nieśmiałością oraz nieumiejętnością samodzielnego życia i okazywania uczuć.
  • Matka Słowackiego – adresatka listów i bohaterka wielu wierszy poety, mowa o niej np. w wierszu Testament mój.
  • Adresatka wierszy Norwida – kobieta, która nie odwzajemniała uczuć mężczyzny.
  • Barbara z Białej magii Baczyńskiego – piękna żona poety, przedstawiona w wierszu niczym czarodziejka.
  • Dziewczyna z wiersza Leśmiana pod tym samym tytułem – twór wyobraźni.
  • Kobieta z wierszy Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej, np. z tomu Pocałunki – osoba rozmiłowana w kobiecych drobiazgach, bardzo poważnie traktująca miłość i cierpiąca, gdy ona wygasa, egzaltowana, przywiązana do szczegółów, chętnie analizująca swoje i cudze uczucia, chętna do wspomnień.

Trudne słowa

Dyskryminacja z powodu płci – dawanie komuś (przeważnie chodzi o kobiety) mniejszych praw lub prześladowanie, np. w pracy z powodu płci niższe zarobki, niższe stanowisko.

Emancypacja – równouprawnienie kobiet.

Feminizm – ruch dążący do równouprawnienia kobiet.

Kult maryjny – szczególna cześć oddawana Matce Boskiej, typowa dla Polski, często związana z lokalnymi i ogólnopolskimi sanktuariami, np. Jasną Górą, Matkę Boską uznawano za patronkę i królową Polski.

Femme fatale – kobieta fatalna, kobieta-modliszka; piękność rozkochująca w sobie mężczyzn i doprowadzająca ich do zguby, jak samica owada modliszki, która często zjada partnera w czasie aktu płciowego); ten typ bohaterki szczególnie popularny był w epoce modernizmu, najbardziej znaną taką bohaterką jest Carmen.

 

Synonimy

  • Feministka – emancypantka – sufrażystka
  • Kobiety – słaba płeć – płeć piękna
  • Kobieta – pani – panna – niewiasta – dama – dziewczyna

 

Zobacz:

Dom – motyw literacki

Kobieta idealna

Kobieta pajęczyca

Anioł czy femme fatale – obraz kobiety w literaturze polskiej