Kobieta idealna

Bohater literacki – kobieta idealna

Niemal w każdej epoce próbowano tworzyć jakieś wzorce. Nie w każdym jednak okresie kobieta była „pełnoprawną” bohaterką literacką. Motywu kobiety idealnej nie wolno mylić z motywem kobiety – to nie to samo!
Łatwiej określić ideał urody, obowiązujący w każdej z epok kanon piękna niż obowiązujący ideał cech charakteru.

Geneza tego typu bohaterki

• Biblijne bohaterki, które można by stawiać za wzór, to Rut i Judyta.
  • Pierwsza z nich to młoda, piękna, bogobojna wdowa, która po śmierci męża opiekuje się starą teściową i ciężko pracuje w polu. Spotyka ją nagroda – jej urodę, skromność i oddanie dostrzega zamożny, szlachetny człowiek. Pragnie, by ta kobieta została jego żoną.
  • Druga bohaterka Starego Testamentu – Judyta – to także młoda i piękna wdowa. Aby uratować swój naród, udaje się do namiotu wodza nieprzyjacielskich wojsk, Holofernesa. Urocza i inteligentna Judyta robi na żołnierzu duże wrażenie, ucztuje z nią i chwali jej wdzięki. Dzielnej wdowie udaje się go upić, a gdy wódz śpi, ścina mu głowę jego własnym mieczem.

• Nowy Testament prezentuje inny ideał kobiety. Kobietą idealną nie jest, jak moglibyśmy się tego spodziewać, gościnna i gospodarna Marta, lecz jej cicha, zasłuchana w słowa Jezusa – siostra Maria.

• W mitologii greckiej mamy do czynienia co najmniej z dwoma ideałami: to idealna matka i żona Hera (żona i siostra Zeusa) oraz Penelopa – symbol małżeńskiej wierności.

• Zawsze obowiązującym ideałem kobiety była pokorna, wrażliwa i bogobojna Maryja, matka Chrystusa.

Kobieta idealna jako bohaterka literacka

Idealna kobieta powinna być piękna lub przynajmniej ładna – lecz niekoniecznie. Oddana rodzinie, opiekuńcza, delikatna, taktowna. Często duże znaczenie ma dla niej działalność na rzecz innych, dobroczynność. Miłość dla tej kobiety ma dużą wartość – potrafi ona zrobić wszystko, by ją uratować. Jako matka jest bardzo oddana dzieciom, stara się im wpoić wysokie wartości. Nie buntuje się przeciwko porządkowi społecznemu i własnemu losowi, lecz stara się jak najlepiej wypełniać swoje obowiązki. To, oczywiś­cie, patriotka, która gardzi zdrajcami i sprzedawczykami. W imię wyższych wartości potrafi wyrzec się szczęścia osobistego.

Kobieta idealna w literaturze

• Dzieje Tristana i Izoldy – Izolda to kobieta wyjątkowa. Nie tylko urzekająco piękna, ale także silna psychicznie i szlachetna. Jest gotowa zrobić wszystko, by być ze swoim ukochanym – delikatna i przyzwyczajona do wygód, decyduje się znosić liczne trudy i zmęczenie. Jest bardzo honorowa – gdy dowiaduje się, że Tristan poślubił Izoldę o Białych Dłoniach, odsuwa się od niego, a nawet wyszydza kochanka.

• Legenda o świętym Aleksym – idealna kobieta to Famijana, żona św. Aleksego. Gdy mąż opuszcza ją już w noc poślubną, pozostaje mu wierna – zachowuje dziewictwo i mieszka w domu jego rodziców.• Pieśń o Rolandzie – Oda, narzeczona Rolanda, szlachetna i piękna dama, która na wieść o śmierci ukochanego umiera z rozpaczy.

• Wiersz Słoty O zachowaniu się przy stole – idealne i godne najwyższego szacunku są wszystkie kobiety – gdyż spośród nich wywodzi się najdoskonalsza z kobiet, Maryja.

• Boska komedia Dantego – ideałem kobiety jest Beatrycze – czysta, niewinna, delikatna.

• Sonety do Laury Petrarki – poeta sławi urodę, wdzięk i delikatność Laury. Lecz nie urodę ceni w niej najwyżej – Laura stanowi obiekt jego uwielbienia także wtedy, gdy nie jest już aż tak młoda i piękna.

• Pieśń świętojańska o sobótce Jana Kochanowskiego – jedna z Panien wychwala „nieprzepłaconą Dorotę”, czyli Dorotę z Podlodowskich, żonę poety. Dorota co prawda nie ma sobie równych w tańcu, lecz najważniejszy jest fakt, że to prawdziwa podpora, przyjaciółka i partnerka.

• Lotta przedstawiona w Cierpieniach młodego Wertera Johanna Wolfganga Goethego – kobieta anioł: anielska uroda i anielska dusza. Jest wierna przyrzeczeniu złożonemu umierającej matce i wychodzi za Alberta. Ofiarnie opiekuje się rodzeństwem i dziećmi biedaków. Jest także wrażliwa, inteligentna, oczytana, interesuje się sztuką.

• Maryla Wereszczakówna (poezja i biografia Adama Mickiewicza) – drobnej i zgrabnej Maryli nie można nazwać pięknością. Ta młoda kobieta jest jednak inteligentna, bardzo towarzyska, otwarta, zainteresowana kulturą i sztuką. Kocha poezję i literaturę. Idealnie nadaje się na obiekt westchnień młodego romantyka.

• Tytułowa bohaterka Grażyny Adama Mickiewicza – odważna, ofiarna, patriotka. Decyduje się na heroiczny czyn, by ocalić honor męża.

• Zbrodnia i kara Fiodora Dostojewskiego – ideałem kobiety może być Awdotia (Dunia) Raskolnikow – dumna, pewna siebie, ale dla najbliższych serdeczna i czuła. Nie potępia brata – współczuje mu. Aby ratować swoją rodzinę, chce zdecydować się na małżeństwo z niekochanym człowiekiem.

• Helena Stawska z Lalki Bolesława Prusa – kobieta bez wad: piękna, bardzo miła, dzielna i zaradna. Nie skarży się na swój los (ciężki), ale robi wszystko, by zapewnić jako takie warunki życia starej matce i córeczce Heluni. Ignacy Rzecki jest nią zachwycony. Nawet zakochany w Izabeli Wokulski w towarzystwie uroczej szatynki odnajduje spokój ducha.

• W Nad Niemnem Elizy Orzeszkowej – mamy do czynienia z dwoma ideałami. Pierwszy z nich to Maria Kirłowa – nie może liczyć na pomoc męża lekkoducha w zarządzaniu domem i majątkiem, więc doskonale radzi sobie sama. Pracowita, zaradna, energiczna, życzliwa ludziom. Wychowuje dzieci na uczciwych, pracowitych patriotów. Jest nowoczesną, kochającą matką. Justyna Orzelska to dziewczyna, która sens życia odnajduje w pracy na roli i szczęściu małżeńskim. Bliskie są jej także ideały pracy u podstaw – zamierza uczyć wiejskie dzieci. Jest odważna, wie czego chce i nie ugina się przed opinią publiczną.

• Quo vadis Henryka Sienkiewicza – Ligia to młoda chrześcijanka, idealistka, delikatna i urocza dziewczyna. Walczy z rodzącym się uczuciem, bo nie chce kochać niegodnego człowieka. Bliska ideału jest także Akte – jedyna kobieta naprawdę wierna Neronowi, stała w uczuciach, chętnie pomaga innym.

• Krzyżacy Henryka Sienkiewicza – ideałem kobiety okazuje się nie eteryczna Danusia o anielskim głosie, lecz silna, dzielna, odważna Jagienka – idealna żona dla rycerza.

• Bohaterki Trylogii Henryka Sienkiewicza – stanowcza i dumna Oleńka, odważna Helena, wojownicza i zabawna Basia – wszystkie są patriotkami, gardzą zdrajcami ojczyzny i rycerskich ideałów. W miłości wierne i oddane.

• Śliczna Anielka z Bez dogmatu Henryka Sienkiewicza – dziewczyna o złotym sercu i niezłomnych zasadach. Bardzo oddana swojej matce, opiekuje się nią i na jej prośbę poślubia majętnego, statecznego człowieka, który mógłby zapewnić jej byt. Dopiero na łożu śmierci wyznaje miłość Leonowi, którego zawsze traktowała z dystansem i nie dawała mu cienia nadziei.

• Narzeczona Kurtza ukazana w Jądrze ciemności Josepha Conrada – to niemal święta. Bezgranicznie wierzy w swojego narzeczonego, wiernie czeka na jego powrót i opiekuje się jego chorą matką. Pełna godności, poważna i bardzo uprzejma, budzi szacunek i podziw.

• Salomea Brynicka z Wiernej rzeki Stefana Żeromskiego – piękna szlachcianka i patriotka, honorowa, zdolna do poświęceń.

• Małgorzata z Mistrza i Małgorzaty Michaiła Bułhakowa – niezwykła kobieta, pełna życia i uroku, nietuzinkowa, zrobi wszystko dla mężczyzny, którego kocha.

 

Ewolucja bohaterki

Średniowieczny ideał kobiety to oddana, piękna i szlachetna narzeczona lub dama serca. Najczęściej jednak ideałem są święte i błogosławione – dziewice, które dochowują wierności Bogu, czy świątobliwe matrony – poświęcają się działalności dobroczynnej i modlitwie, zaś pod koniec życia osiadają w ufundowanym przez siebie klasztorze. Ideał kobiety właściwie pokrywa się z ideałem świętej. Ten ideał ewoluuje – już w renesansie coraz mniejszą wagę przywiązuje się do pobożności i ascetycznego trybu życia. Bardzo ważną zmianę przynosi oświecenie – idealna kobieta to rozumna patriotka. Kolejny ważny etap to romantyzm – kobieta powinna być niezapomniana, interesująca, wytwarzać wokół siebie niepowtarzalną atmosferę. Powinna mieć także bogate zainteresowania. Podobne cechy fascynowały modernistów – liczyła się niebanalna uroda i osobowość. Wielu mężczyzn uwielbiało Dagny Juel i Irenę Solską. Pozytywizm stawia kobiecie idealnej kilka nowych, ważnych wymagań: siłę wewnętrzną, zapał do pracy, miłość do ojczyzny. Wartość kobiety mierzy się jej stosunkiem do pracy i do ojczyzny. Powinna ona być także w miarę samodzielna i zaradna.

Profil psychologiczny kobiety idealnej

Delikatna, taktowna, umie się znaleźć w każdej sytuacji. Stara się postępować tak, by nikogo nie urazić i nikomu nie sprawić przykrości. Jest prawdziwą damą. Ma w sobie dużo godności. W swej hierarchii wartości nie stawia na pierwszym miejscu siebie, lecz swoich bliskich – ukochanego, rodzinę, przyjaciół. Dla nich jest w stanie zrobić wszystko. Na ogół skromna, nie wywyższa się, choć inne kobiety mogą jej tylko zazdrościć urody, nienagannych manier i sympatii, którą darzą ją wszyscy. Chętnie zajmuje się działalnością dobroczynną. Choć nie zawsze jest jej łatwo, nawet w trudnych chwilach pragnie zachować pogodę ducha. Stara się nie przysparzać zmartwień innym. Jest odpowiedzialna i godna zaufania. Wie, że jest wartościową kobietą i na ogół nie oddaje swego serca byle komu. Nie rozmienia się na drobne – romanse i miłostki nie są jej żywiołem. Literatura polska preferuje patriotki.

Pokrewne bohaterki

Kobieta idealizowana przez kochającego ją mężczyznę – to Izabela Łęcka (Lalka Bolesława Prusa) i Dulcynea (Don Kichot Miguela Cervantesa).
Izabela – nadludzko piękna, nieziemska, wrażliwa, delikatna – to w rzeczywistości rozkapryszona, egoistyczna arystokratka, inteligentna, ale zimna i zakochana w sobie.
Dulcynea – piękna i szlachetna dama, wzór wszelkich cnót – to naprawdę wulgarna wieśniaczka.

W jakich epokach była ważna?

W Biblii natrafimy na kilka idealnych kobiet – najważniejsze ich cnoty to skromność, pokora, pobożność. Dużo o kobietach – także idealnych – pisano w pozytywizmie i realizmie (wiąże się to z ich większą samodzielnością), Młodej Polsce. Marginalnie traktowały je renesans i barok – dużo uwagi poświęcano tam zaletom idealnej kochanki, wychwalano powaby ciała, zapominając o sercu i umyś­le. Są, rzecz jasna, wyjątki.

Do jakich tematów prezentacji może przydać się ten typ bohaterki?

Do tematów związanych ze sposobami prezentowania postaci kobiecych w literaturze na przestrzeni wieków, poza tym do tematów związanych z miłością, tematów podejmujących motyw córki i matki czy do tematów dotyczących emancypacji kobiet.