Petrarka – prekursor epoki (Włoch – wiek XIV)
Pisał sonety miłosne, kierował je do ukochanej, wybranki swego serca – Laury. Podobno spotkał ją w kościele św. Klary i zapałał do niej gorącym uczuciem. Przez stulecia podejrzewano, że muzą Włocha była niejaka Laura de Noves, mężatka i matka jedenaściorga dzieci, która zmarła podczas zarazy w roku 1348 . Dzisiejsi badacze twierdzą, że to nieprawda. Uważają oni, że Petrarka Laurę wymyślił, a jeśli nawet spotkał kobietę swego życia, to nie zamienił z nią nigdy słowa! Ale dla literatury jest to zupełnie obojętne!
Literatura dzięki Laurze i Petrarce zyskała wiele:
- po pierwsze – poeta rozpropagował gatunek sonetu (nie wymyślił go, sonety tworzono już wcześniej);
- po drugie – stworzył poetycki język mówienia o miłości, jej objawach, charakterystykę zakochanych; stałe sformułowania: płacz, śmiech, ogień, lód, bladość, bicie serca – to właśnie dzieło Petrarki. Będą nawiązywać do niego poeci baroku i romantyzmu.
Tematyka sonetów
- Po pierwsze: miłość – sprzeczności tego uczucia, dlaczego miłość jest dobrem, skoro przynosi tyle cierpienia, ale chyba nie jest złem, skoro daje tyle słodyczy. Przez nią człowiek płacze, dzięki niej się śmieje.
- Po drugie: człowiek – też pełen sprzeczności, twór tak skomplikowany, że nie wystarcza życia, by go poznać. A najtrudniej oczywiście poznać samego siebie. Używając określeń Petrarki, człowiek jest „dwuwykładny i pstrokaty, i połyskujący rozmaicie”! Ale uwaga! Na razie renesansowe rozważania o człowieku nie sięgają zbyt głęboko. Wynikają jedynie z ciekawości świata i człowieka. Dramatyczne refleksje w kwestii sprzeczności i złożoności ludzkiej natury pojawią się dopiero w następnej epoce.
Oryginalność Petrarki jako twórcy poezji miłosnej
Petrarka nie był pierwszym twórcą piszącym o miłości. Już w starożytności powstawały miłosne wiersze. W średniowieczu gorące uczucia do przeróżnych białogłów wyśpiewywali trubadurzy. Petrarka znał doskonale miłosne liryki dwunastowiecznych twórców z francuskiej Prowansji. Laura miała też swą włoską literacką poprzedniczkę – Beatrycze Dantego z Boskiej komedii.
Czym więc różni się miłość w ujęciu Petrarki od miłości przedstawianych we wcześniejszych utworach?
- Petrarka stworzył miłosny portret ukochanej kobiety, który później powielało wielu poetów piszących o miłości.
- Obraz miłości stworzony przez Petrarkę składa się na mit miłości nieszczęśliwej, napędzanej przez jakieś nielogiczne siły, wolę natury.
- Choć sonetów stworzył Petrarka ponad trzysta, nie zabrakło mu pomysłów i środków na ukazanie przeżyć zakochanego mężczyzny: wygłasza żarliwe apostrofy do wszystkich części ciała Laury, do jej kroków, myśli, serca, do dusz żywych i zmarłych znających miłość, posługuje się całą gamą środków stylistycznych – epitetów, porównań, metafor, antytez, kontrastów, oksymoronów.
- W sonetach zawarł Petrarka analizę wszelkich uczuć – często ambiwalentnych – które może wywołać w mężczyźnie ukochana kobieta: od uwielbienia aż po gniew, od niewinnego zachwytu po zmysłowe pożądanie, od miłości po nienawiść.
.
Miłość i śmierć w sonetach
Miłość to według Petrarki powolna śmierć. Umierający jest tego świadomy, ale nie może zrezygnować ze swego uczucia. Miłość to upływające życie, droga, po której trzeba iść. W Sonecie 216 Petrarka wyraźnie wskazuje na topos drogi-śmierci:
Dzień w dzień mozolnie przebyłem pół drogi
Tej śmierci, która nazywa się życiem.
Na tej drodze miłości zakochany poeta raz „płonie”, raz „zamarza”, i jest ciągle bardzo samotny. Miłość niszczy go potrójną bronią: jak strzały ranią go myśli o ukochanej, jej oblicze parzy jak słońce, a pożądanie spala jak ogień. Równie samotny i nieszczęśliwy jest po śmierci Laury. Czemu poeta nadal pisze miłosne sonety, skoro wybranka jego uczuć zmarła? Może pisząc o miłości, chciał powiedzieć coś więcej: poprzez ciągłe eksponowanie uczucia pokazał, jaki jest człowiek. Raz mu dobrze z tą miłością, a raz źle – jest więc niestały, zmienny, kłębią się w nim sprzeczności. Ma naturę bardzo skomplikowaną, zagadkową, płynną.
Zapamiętaj!
Sonet
Podstawowe znaczenie kompozycyjne ma w wypadku tego gatunku podział na dwie części: dwie strofy czterowersowe i dwie trzywersowe.
- Część pierwsza ma najczęściej charakter narracyjny lub opisowy.
- Część druga – liryczny, refleksyjny lub filozoficzny. W części drugiej właśnie znajdujemy uogólniające sformułowanie sensu utworu.
Gatunek ten ukształtował się już w XIII w. w poezji włoskiej, prawdopodobnie pod wpływem liryki arabskiej i prowansalskiej.
Uwaga!
Szekspir (Anglik – wiek XVI/XVII)
napisał cykl składający się ze 154 sonetów. Za to rodacy okrzyknęli go arcymistrzem poezji. Dziś częściej mówi się o dramatach Szekspira, odsuwa się gdzieś na bok sonety – całkiem niesłusznie. Tematy, jakie można tam odnaleźć, to czas, przemijanie, wciąż odradzające się życie.
Jego sonety różnią się budową od wzorców przejętych z poezji Petrarki. Mają trzy strofy – czterowiersze, a na końcu dwuwers – pointę. Rymuje się też większa niż u Petrarki liczba wierszy (abab cdcd efef gg).
.
Zobacz: