Smutna starość

z powodu samotności:

  • Ben Weatherstaff – ogrodnik z Tajemniczego ogrodu Frances Elizy Burnett – jego jedynym przyjacielem był mały gil;
  • Srooge z Opowieści wigilijnej Charlesa Dickensa – sam sobie winien. Jego skąpstwo skutecznie odstraszało wszelkich przyjaciół.

z powodu ubóstwa:

bohater Miłosierdzia gminy Marii Konopnickiej – 82-letni tragarz Kuntz Wunderli, samotny, niedołężny mieszkaniec szwajcarskiej wioski wystawiony na… licytację. Niezdolny do pracy, opuszczony przez rodzinę starzec stara się ukryć swą słabość, aby przypodobać się ewentualnym „nabywcom”. Najstraszniejsze jest to, że wśród licytujących jest również syn starca. Nie czuje on jednak żadnej więzi ze swym ojcem, nie chce go przyjąć pod swój dach.

z powodu okrucieństw historii:

  • Mendel Gdański – bohater noweli Marii Konopnickiej, 67-letni Żyd samotnie wychowujący wnuka. Spotykają go antyżydowskie represje, więc czuje się oszukany i zdradzony przez społeczność miasta, któremu poświęcił całe swoje życie.
  • Stary człowiek przy moście – opowiadanie Ernesta Hemingwaya. Bohatera lektury wojna oddzieliła od tych, których najbardziej kochał – gromadki domowych zwierząt. Nie boi się o swoje życie, myśli tylko o tym, jak jego podopieczni poradzą sobie w wojennej zawierusze.

 

Mocna starość

Walka o życie

  • Santiago, bohater opowiadania Stary człowiek i morze. Potrafił udowodnić, że człowiek stary zdolny jest do wielkich czynów. Swą walką z ogromnym marlinem udowadnia, że „człowieka można zniszczyć, ale nie pokonać”.
  • Faust chce przedłużyć swój żywot. Jest już stary, więc w zamian za powrót do młodości zaprzedaje duszę diabłu. Zamierza poznać to, co najważniejsze w życiu. Rozczarowany mądrymi księgami zaczyna w końcu żyć tak naprawdę.

 

Doświadczenie

Chociaż babcia czy starsza sąsiadka nie zna się na grach komputerowych, sportach ekstremalnych i popularnych zespołach muzycznych, to jej wiedza o życiu zdecydowanie przekracza naszą. Nie lubimy słuchać rad doświadczonych staruszków, a zwłaszcza utyskiwania na „dzisiejszą młodzież”. Nie przepadają też za tym niektórzy bohaterowie literaccy. W Panu Tadeuszu Soplicowie przestrzegają tradycyjnych zasad wychowania, które nakazują młodym ludziom bezwzględny szacunek i posłuszeństwo wobec starszych członków rodziny. Myślicie, że Tadeuszowi łatwo było pokornie wysłuchać (zawartej w pierwszej księdze) „Nauki Sędziego o grzeczności”, skierowanej do młodzieży i nakazującej szacunek dla starszych?

 

Kto na pewno „musi” być stary?

Malarze i rzeźbiarze przedstawiają go jako starca z długą, siwą brodą. Jest stary jak świat albo i jeszcze starszy. Był zawsze i zawsze będzie – przynajmniej dla chrześcijan. Kto? Bóg. Dlaczego zawsze wyobrażano go jako starego? Bo z wiekiem przybywa nam mądrości, a Bóg jest Najwyższą Mądrością.

Kto jeszcze?

  • Święty Mikołaj – najsympatyczniejszy ze wszystkich starszych ludzi. Znamy go wszyscy.
  • Pustelnicy, czarodzieje, magowie, wieszczowie – prorok Kohelet w Biblii, wieszcz tebański Tejrezjasz w mitologii, czarodziej Merlin z legendy „O królu Arturze i rycerzach Okrągłego Stołu”, Panoramiks z komiksu o Asteriksie i Obeliksie.

 

Co lubią ludzie starsi?

  • Swój dom – rzadziej go opuszczają niż za młodu, tu właśnie czują się szczęśliwi.
  • Spotkania z rodziną – a więc przede wszystkim niedzielne obiady, niezapowiedziane wizyty wnuczków, dla których zawsze mają ukryte słodycze lub kilka złotych.
  • Wspomnienia – „za moich czasów”, „kiedy byłem młody”… tymi słowami rozpoczynają swoje opowieści. A komu je najchętniej opowiadają? Oczywiście wnukom. Lata swej młodości często wspomina Maciek Dobrzyński z Pana Tadeusza.

 

Starość w cytatach

A Ty [Panie – przyp. red.] mnie zdrowiem opatrz i sumieniem czystym,
Pożywieniem ućciwym, ludzką życzliwością,
Obyczajami znośnymi, nieprzykrą starością.
Jan Kochanowski Na dom w Czarnolesie

A Ty [Panie – przyp. red.] mnie zdrowiem opatrz i sumieniem czystym,
Pożywieniem ućciwym, ludzką życzliwością,
Obyczajami znośnymi, nieprzykrą starością.
Jan Kochanowski Na dom w Czarnolesie

Jeleniom nowe rogi wyrastają;
Nam, gdy raz młodość minie,
Już na wiek wiekom ginie,
A zawżdy gorsze lata przypadają.
Jan Kochanowski Pieśń XIV

Biedna starości, wszyscy cię żądamy,
A kiedy przyjdziesz, to zaś narzekamy
Jan Kochanowski Na starość

Pierś moja coraz słabiej oddycha,
krew moja coraz wolniej płynie,
w sieci zmarszczek jak w pajęczynie
leżę spętana i cicha…
Maria Pawlikowska-Jasnorzewska Babka

rodzą się po raz trzeci
w aureoli siwych włosów
i uczą od wnucząt
stawiania pierwszych kroków
Jan Baran Bajka o babciach

Starość to tylko morał
przy życiu zbrodniarza.
Wisława Szymborska Obmyślam świat

Życie, choćby i długie, zawsze będzie krótkie.
Zbyt krótkie, żeby do tego coś dodać.
Wisława Szymborska Krótkie życie naszych przodków

O świcie nadzieją zakwita, [człowiek – przyp. red.]
Pod wieczór niczemu nie wierzy.
J. Liebert Uczę się ciebie, człowieku…

Starość we wszystko wierzy. Wiek średni we wszystko wątpi. Młodość wszystko wie.
Oscar Wilde

Starość jednak nadchodzi powoli – młodość przybiega szybko.
Gordon

Frazeologia

  • Czerstwy staruszek – silny, krzepki, zdrowy starszy mężczyzna
  • Zgrzybiała staruszka – stara, zniedołężniała kobieta
  • Głęboka starość – późna starość
  • Być podporą czyjejś starości – służyć komuś wsparciem i pomocą, gdy jest stary
  • Cicha, pogodna, spokojna starość.
  • Niedołężna, późna, samotna, smutna, zgrzybiała starość.
  • Starość dokucza, doskwiera komuś, gniecie, gnębi kogoś.
  • Starość nie radość, śmierć nie wesele.
  • Czym skorupka za młodu nasiąknie, tym na starość trąci – przyzwyczajenia młodości pozostają na stare lata.
  • Stary jak świat – bardzo stary.
  • Stary, ale jary – stary, ale czerstwy, silny, zdrowy.
  • Człowiek starej daty – człowiek o dawnych, niewspółczesnych poglądach, dawnego pokroju; człowiek staroświecki, konserwatysta.
  • Człowiek w podeszłym wieku.

Starość w języku

  • Cicha, pogodna, spokojna starość.
  • Niedołężna, późna, samotna, smutna, zgrzybiała starość.
  • Starość dokucza, doskwiera komuś, gniecie, gnębi kogoś.
  • Starość nie radość, śmierć nie wesele.
  • Czym skorupka za młodu nasiąknie, tym na starość trąci – przyzwyczajenia młodości pozostają na stare lata.
  • Stary jak świat – bardzo stary.
  • Stary, ale jary – stary, ale czerstwy, silny, zdrowy.
  • Człowiek starej daty – człowiek o dawnych, niewspółczesnych poglądach, dawnego pokroju; człowiek staroświecki, konserwatysta.
  • Człowiek w podeszłym wieku.

Zobacz:

Starość – TEST

Starość

Topos starości w literaturze – omów na wybranych przykładach.

Motyw czasu i starości w wierszach Marii Pawlikowskiej Jasnorzewskiej