Szkoła wczoraj i dziś

Starożytność

Z tej epoki wywodzą się nazwy obecnych szkół, chociaż geneza tych nazw niewiele ma wspólnego ze współczesną edukacją.

Gimnazjum to w starożytnej Grecji publiczny ośrodek ćwiczeń gimnastycznych, które w dodatku odbywały się nago. Najsłynniejsze gimnazjum mieściło się w Sparcie (ojczyzna wojowników) i Atenach.

Liceum (Likejon) – przekształcone z czasem w szkołę filozoficzno-naukową. W liceum uczył Arystoteles. To właśnie w liceum zaczęto przykładać ogromną wagę do badań naukowych, uznając ich wyniki za ważniejsze od czczych dysput filozoficznych. Uczono fizyki, botaniki i innych nauk ścisłych.

Jeszcze jedna szkoła starożytna do zapamiętania. Także związana z Grecją i filozofią. Szkoła ateńska – to obraz Rafaela (renesans). W ten sposób malarz przedstawił dyskusję filozoficzną dwóch największych (i niezgadzających się ze sobą) myślicieli antycznych – Arystotelesa i Platona.

Zapamiętaj! Gimnazjum i liceum to nazwy starożytne. W antycznej Grecji nauki ścisłe istniały w powiązaniu z filozofią – to ona była królową nauk.

Średniowiecze

Czas dominacji Kościoła, intensywnej chrystianizacji krajów europejskich. Kościół był najsilniejszą, ogólnoeuropejską władzą i autorytetem. On więc był też główną siłą stanowiącą o kształcie i typie szkolnictwa średniowiecznego. Istniały szkoły przykościelne – parafialne, klasztorne, katedralne. Wykładowcami były osoby duchowne. Językiem wykładowym łacina. Dotyczyło to wszystkich przedmiotów. A czego się uczono? W szkołach niższego stopnia, elementarnych, obowiązywał zakres trivium, składający się z trzech nauk: gramatyki, retoryki i dialektyki. Wyższy stopień to tzw. nauki wyzwolone – quadrivium (arytmetyka, geometria, astronomia i muzyka). Poziom quadrivium przygotowywał do podjęcia studiów wyższych (prawniczych, medycznych, teologicznych). O bardziej zaawansowanej nauce mogli myśleć tylko nieliczni – wysoko urodzeni. W XII wieku zaczęły powstawać uniwersytety, czyli szkoły wyższe. Polska nie pozostała w tyle – w 1364 roku Kazimierz Wielki założył Akademię Krakowską (dziś Uniwersytet Jagielloński) na wzór akademii włoskich w Bolonii i Padwie. Odnowiona została w latach 1397 – 1400 przez królową Jadwigę i króla Władysława Jagiełłę. W Krakowie kształcili się cudzoziemcy, m.in. z Niemiec, Węgier, ze Szwecji, z Danii.

Zapamiętaj! Średniowieczna nauka związana była z Kościołem. Nauczano po łacinie. Dwa stopnie nauk: trivium i quadrivium. W XIV wieku powstała Akademia Krakowska. I jeszcze jedno! Szkoła nie była przeznaczona dla kobiet.

Renesans

Epoka ludzi wszechstronnie wykształconych. Człowiek renesansu to ktoś, kto zdobył gruntowne wykształcenie, był specjalistą w wielu dziedzinach, interesował się wieloma rzeczami. Człowiek renesansu przez wiele lat studiował na znanych uniwersytetach, podróżował, poznawał inne kraje. W Polsce – Jan Kochanowski, Mikołaj Kopernik– największy na świecie uczony tego stulecia, jego odkrycie zrewolucjonizowało świat. Powstawało coraz więcej szkół na różnych poziomach – od elementarnego po wyższy. Wynalazek druku (Gutenberg) pozwolił na udostępnienie dzieł naukowych coraz większej liczbie uczących się. Stopniowo nauka oddzielała się od Kościoła. Ale językiem obowiązującym nadal była łacina (tak będzie jeszcze przez wiele stuleci).

Zapamiętaj! Jan Kochanowski, Mikołaj Kopernik – ludzie renesansu. Gruntownie wykształceni, wzór dla całej Europy.

Barok

Niestety, czas sarmatyzmu to nie był dobry okres dla rozwoju nauki. Większość polskiej szlachty butnie twierdziła, że nie trzeba zbyt wiele umieć, aby być ważną postacią w kraju. I taki pogląd odbił się na całym społeczeństwie – panowała ciemnota, zabobon.

Zapamiętaj! Barok, czas sarmatyzmu i licznych wojen – nauka zeszła na dalszy plan.

Oświecenie

Jak sama nazwa wskazuje, myślicielom oświeceniowym zależało na jak największym rozwoju nauk – zwłaszcza ścisłych. Królowały rozum i doświadczenie – co nie zostało poparte naukowo, w to nie należało wierzyć. We Francji działali encyklopedyści, grupa postępowych uczonych, filozofów redagujących Wielką encyklopedię francuską. W Polsce powstała Komisja Edukacji Narodowej – pierwsze w Polsce i jedno z pierwszych na świecie ministerstwo edukacji, któremu podlegały wszystkie szkoły – od akademii do szkół parafialnych (z wyjątkiem Szkoły Rycerskiej). KEN doprowadziła do zeświecczenia nauki (kasacja zakonu jezuitów), stworzyła jednolity system szkolnictwa, kadrę pedagogów, uczyniła język polski językiem wykładowym, stworzyła sieć szkół parafialnych (elementarnych) dla dzieci chłopskich. KEN skojarz z nazwiskiem Hugona Kołłątaja. A w literaturze też „edukacyjne” klimaty. Ignacy Krasicki, autor bajek i satyr postawił sobie za cel nauczanie społeczeństwa poprzez śmiech. W krótkich, zabawnych utworach z morałem ośmieszał wady Polaków.

Zapamiętaj! Oświecenie – czas nauki. Ważne pojęcia: racjonalizm (świat badamy za pomocą rozumu) i empiryzm (liczą się efekty doświadczeń). W Polsce KEN (działała do zaborów). Ignacy Krasicki – uczyć, bawiąc.

Romantyzm, pozytywizm, Młoda Polska– czas zaborów

Epoka gwałtownej rusyfikacji i germanizacji. Nie ma mowy o kształceniu się w języku narodowym. Rusyfikatorzy i germanizatorzy wpajali w szkołach polskim dzieciom całkiem inne wyobrażenie o historii i kulturze. Ostra cenzura nie pozwalała pisarzom i naukowcom na przeciwstawianie się obcej propagandzie. Czas zaborów to czas stopniowego niszczenia państwa polskiego – dlatego właśnie pozytywiści realizowali hasła pracy u podstaw i pracy organicznej. Praca u podstaw – dążenie do podniesienia poziomu życia najuboższych warstw społeczeństwa, zwłaszcza wsi. Starania te przede wszystkim odbywały się poprzez szerzenie oświaty – nauczanie biedoty, stwarzanie szans dla chłopskich dzieci. Praca organiczna to dążenie do harmonijnego rozwoju całego społeczeństwa. Po raz pierwszy w historii Polski (i bynajmniej nie ostatni) pojawiło się tajne nauczanie – nielegalne prowadzenie zajęć lekcyjnych, najczęściej w prywatnych domach.

Zapamiętaj! Czas zaborów – rusyfikacja, germanizacja, zakaz nauczania języka polskiego, polskiej historii i kultury. Starania pozytywistów na przekór zaborcom.

Wiek XX

Intensywny rozwój wszelkich nauk. Niezliczona ilość odkryć naukowych, wynalazków. Maszyny coraz częściej zaczęły zastępować ludzi. O prawo do nauki już nie trzeba walczyć. Studiują kobiety i wszyscy niezależnie od pochodzenia. Na kilka lat jednak ta sytuacja się zmieniła. Wybuchła II wojna światowa i znowu powstawały tajne komplety, a od nauki ważniejsze stało się przetrwanie w okupowanym kraju.

Dziś

Wykształcenie jest konieczne, jeśli chce się zdobyć dobry zawód. Studiować teoretycznie mogą wszyscy – chociaż, niestety, dla wielu przeszkodą jest brak pieniędzy. Zgodnie z konstytucją naszego państwa nauka jest bezpłatna i obowiązkowa. Czyli każde dziecko musi pójść do szkoły i ukończyć ją na poziomie gimnazjum. Dalsze kształcenie nie jest obowiązkowe. Ale większość z Was myśli o studiach wyższych. I bardzo dobrze. Im więcej ludzi jest wykształconych, tym wyższy poziom społeczeństwa. A zresztą czemu nie spróbować sięgnąć po coś, o co przez stulecia wielu tak walczyło?

 

Bohaterowie lektur

Janko Muzykant (Henryk Sienkiewicz Janko Muzykant) – wyjątkowo uzdolnione wiejskie dziecko. Niestety, ciemnota dziewiętnastowiecznej wsi była tak duża, że ten mały muzyk nie miał szans na jakiekolwiek kształcenie się. Umarł, ponieważ został posądzony o kradzież skrzypiec i ciężko pobity.

Antek (Bolesław Prus Antek ) – kolejny wiejski talent, tym razem rzeźbiarski. W jego rodzinnej wsi traktowano go jak czarną owcę – nie chciał pasać bydła, tylko stale rzeźbił. Nie chciał uczyć się w wiejskiej szkółce, bo nie potrafił w wyrazie „dom” dostrzec prawdziwego domu. Poszedł w świat – być może, ktoś gdzieś poznał się na jego talencie.

Uczniowie z klerykowskiego gimnazjum (Stefan Żeromski Syzyfowe prace) – gnębieni przez rusyfikatorów. Pamięciowa nauka zasad pisowni rosyjskiej i faktów z historii Rosji, szkalowanie polskości, prorosyjskie interpretowanie faktów, zakaz używania języka polskiego nie tylko w szkole, ale również na stancjach – w ten sposób uczyli się gimnazjaliści w Klerykowie. Każdy z chłopców miał inny stosunek do nauki i szkoły. Marcin Borowicz traktował ją jako zło konieczne, był leniwy i średniozdolny. Dla Andrzeja Radka szkoła to jedyny sposób na wyrwanie się z wiejskiego środowiska, pokonanie kompleksów związanych z chłopskim pochodzeniem. Bernard Zygier – zbuntowany młody patriota, już raz wyrzucony ze szkoły za udział w polskich organizacjach. Gardził rusyfikatorami, kształcił się sam. Swoim zapałem i odwagą zaraził resztę chłopców.

Z pamiętnika poznańskiego nauczyciela (Henryk Sienkiewicz) – nowela z czasów zaborów. Wspomnienie korepetytora, który obserwował, jak straszne są metody germanizatorów. Jego podopieczny naukę w niemieckiej szkole przypłacił życiem.

Siłaczka (Stefan Żeromski) – Stasia Bozowska, tytułowa siłaczka, podjęła pozytywistyczne hasło pracy u podstaw i poświęca się, ucząc wiejskie dzieci. Pracowała ponad siły, żyła w strasznych warunkach. Dodatkowo pisała podręcznik dla prostych ludzi. Swoje poświęcenie przypłaciła życiem.

Marcin Kozera (Maria Dąbrowska, Marcin Kozera) – kilkunastoletni bohater opowiadania mieszkał w Londynie. Był jednym z polskich imigrantów. Trafił do polskiej szkoły, ale przez dłuższy czas nie chciał uczyć się polskiego, z uporem mówił po angielsku. Potrzeba było wielu tygodni i ciężkiej pracy nauczycielki, aby Marcin stał się Polakiem, zechciał uczyć się wraz z innymi dziećmi.

Kamienie na szaniec (Aleksander Kamiński) – harcerze z Szarych Szeregów nie mieli młodości. Zamiast uczyć się, studiować, musieli walczyć. Lecz chociaż w każdej chwili mogli zginąć w jednej z sabotażowych akcji na ulicach Warszawy, to jednak z ogromną chęcią uczestniczyli w tajnym nauczaniu. Dla nich nauka, chociaż w prowizorycznych warunkach, była namiastką normalności, odskocznią od straszliwej wojennej rzeczywistości. Zdobycie wykształcenia w tak trudnych warunkach miało wielką wagę, świadczyło o odwadze i uporze.

 

Szkoła w lekturach

Buszujący w zbożu

Bohater powieści Jerome’a Davida Salingera – Holden Caufield opuszcza szkołę na kilka dni przed Bożym Narodzeniem. Swoją ucieczką przyspiesza jedynie fakt rozstania się ze szkołą – z powodu fatalnych wyników w nauce miał zostać wydalony z uczelni. To nie, pierwsza szkoła, z której Holden został wyrzucony. Mimo iż jest inteligentnym, z pewnością oczytanym nastolatkiem, trudno mu sprostać wymaganiom stawianym na renomowanych uczelniach. Ciężko mu też dopasować się do modelu życia, jaki reprezentują pozostali uczniowie i ich rodziny i zaakceptować go. Dla nich liczą się pieniądze, dobre stanowisko, luksusowa willa. Dla Holdena – uczucia, marzenia, indywidualność. Chłopiec buntuje się i jego kilkudniowa włóczęga po Nowym Jorku jest właśnie wyrazem tego buntu. W jego wspomnieniach i rozmyślaniach wielokrotnie powraca temat szkoły – jest to krytyka amerykańskiego sposobu wychowania i nauczania.

Siłaczka

Bohaterką noweli Stefana Żeromskiego jest młoda nauczycielka, Stasia Bozowska. W czasie studiów poznała pozytywistyczną ideologię; postanowiła przyczynić się do poprawy sytuacji na polskiej wsi, realizując hasło pracy u podstaw. Uczyła wiejskie dzieci, jednocześnie pisała podręcznik Fizyka dla ludu. Żyła w fatalnych warunkach – w nieogrzewanej chałupie, skromnie się odżywiając. Nic dziwnego, że wkrótce ciężko zachorowała, a bez lekarskiej pomocy – zmarła (Obarecki przybył zbyt późno). Paweł – przyjaciel Stasi z czasów studenckich – jest całkowitym przeciwieństwem ambitnej nauczycielki. Wprawdzie za młodu tak jak ona głosił szczytne ideały, jednak po kilku latach pracy doszedł do wniosku, że nie warto poświęcać się dla prostych ludzi, ponieważ jest to zadanie niewdzięczne, przynoszące więcej przykrości niż satysfakcji. Wybrał wygodne, spokojne życie. Czy śmierć Stasi i gwałtowne zderzenie z ideałami młodości wpłyną na zmianę zachowania Pawła? To pytanie autor pozostawia bez odpowiedzi.

Ważne! Określenie „siłaczka” – symbol młodej ambitnej nauczycielki, która poświęca się dla swoich uczniów.

Syzyfowe prace

Powieść Stefana Żeromskiego – prawie w całości poświęcona szkole. Jej bohaterami są uczniowie gimnazjum męskiego w Klerykowie. Akcja rozgrywa się w czasach zaborów na terenie zaboru rosyjskiego. Najważniejsze zagadnienie w powieści to rusyfikacja, czyli oddziaływanie rosyjskich nauczycieli na polskich uczniów, zmuszanie ich do poznawania historii i literatury rosyjskiej, wpajanie im rosyjskiej ideologii. Rusyfikacja to także tępienie wszelkich objawów polskości, nakłanianie do całkowitego wyrzeczenia się polskiej narodowości. W klerykowskim gimnazjum panuje fatalna atmosfera – uczniowie są zastraszani, nieustannie kontrolowani (dotyczy to także ich czasu wolnego). W takich warunkach trudno mówić o normalnej edukacji i dorastaniu. A mimo to gimnazjaliści z Klerykowa przyjaźnią się, są solidarni, wzajemnie się wspierają. Choć nie od razu potrafili przeciwstawić się rusyfikatorom i z pełną odpowiedzialnością stanąć w obronie polskości.

Najważniejsze postacie:

  • Marcin Borowicz – główny bohater, początkowo nie wzbudza sympatii, bo jest tchórzliwy, egoistyczny, rozkapryszony. Zmienia się w ostatnich latach gimnazjum – dojrzewa, buntuje się przeciwko rusyfikatorom.
  • Andrzej Radek – wielokrotnie przywoływany w późniejszych utworach literackich, wzór zdolnego chłopskiego dziecka, które tylko sobie zawdzięcza zdobycie wykształcenia. Najbardziej spośród wszystkich bohaterów zdeterminowany, zdolny, uparty – uczy się, bo to jego jedyna szansa na awans społeczny.
  • Bernard Zygier – tajemniczy przybysz z Warszawy (wyrzucony z tamtejszej szkoły za działalność antyrosyjską), patriota, zna polską literaturę i historię. Recytacją zakazanej Reduty Ordona zaimponował wszystkim uczniom i wpłynął na zmianę poglądów wielu z nich.

Syzyfowe prace to także galeria postaci nauczycieli – okrutny, złośliwy, przekupny Majewski (brał łapówki za umożliwienie przyjęcia dziecka do szkoły), nieporadny, zastraszony Sztetler – nauczyciel polskiego, żałosny, tchórzliwy Wiechowski – nauczyciel w wiejskiej szkole. Ale także ich całkowite przeciwieństwo – opiekun i przyjaciel Radka – nauczyciel Kawka. Prawdziwy pedagog, który odkrył zdolności chłopca i umożliwił mu rozpoczęcie nauki.

Z pamiętnika poznańskiego nauczyciela

Nowela Henryka Sienkiewicza o jedenastoletnim Michasiu, uczniu II klasy gimnazjum. Akcja dzieje się w czasie zaborów. Narratorem noweli (nawet nowela może być napisana w formie pamiętnika) jest korepetytor Michasia. Pomaga chłopcu przetrwać szkolne lata. A nie jest to łatwe, mimo iż chłopiec bardzo się stara. Germanizacja (miejsce akcji: zabór pruski) w szkole Michasia przybrała ostre formy – uczniowie są ośmieszani, bici, upokarzani. Michaś bez przerwy się boi i coraz więcej się uczy, jest coraz słabszy, w końcu ciężko choruje i umiera.

Kamienie na szaniec

Powieść Aleksandra Kamińskiego o wojennych losach harcerzy z Szarych Szeregów. Rudy, Zośka i Alek poznali się w Liceum imienia Stefana Batorego w Warszawie. Tam też rozpoczęli swą przygodę z harcerstwem. Kiedy wybuchła wojna, nie mogli kontynuować nauki. Ale szkolna przyjaźń przerodziła się w solidarną walkę z okupantem.

Harry Potter

Hogwarth to szkoła, do której chcieliby uczęszczać wszyscy miłośnicy przygód Harry’ego Pottera. A przecież nauka w najsłynniejszej szkole magii wcale nie jest łatwa. Surowi nauczyciele, egzaminy, sprawdziany – tam naprawdę trzeba się uczyć. Uczniowie też bywają różni – zdarzają się tak niesympatyczne typy jak Draco Malphoy. Jednak Hogwarth jest szkołą jedyną w swoim rodzaju i wszyscy czytelnicy zgodnie twierdzą, że zamiast gramatyki, historii i fizyki woleliby uczyć się transmutacji i obrony przed czarną magią. A przy okazji zmierzyć się ze sługami okrutnego Lorda Voldemorta.

Przemyśl!

  • Pisząc o wymarzonej szkole, śmiało możesz podać Hogwarth. Ale nie możesz opisywać przygód Harry’ego – tematem musi być ta osobliwa szkoła. A więc: nauczyciele, zasady funkcjonowania (np. sposób przydzielania uczniów do poszczególnych domów), atmosfera (rywalizacja miedzy domami, rozgrywki w quidicha).
  • Dla osieroconego Harry’ego Hogwarth jest domem. O wiele lepiej czuje się w szkole niż w czasie wakacji spędzanych w rodzinie mugoli. Harry zdecydowanie nie lubi wakacji.

 

Szkoła na opak

Ferdydurke – w groteskowej powieści Witolda Gombrowicza (urywki w Waszych podręcznikach) najciekawszym chyba fragmentem jest lekcja polskiego, na której nauczyciel Bladaczka w dość nietypowy sposób starał się wpoić uczniom miłość do dzieł Juliusza Słowackiego. Oto, co twierdzi Bladaczka: „Wielka poezja, będąc wielką i będąc poezją, nie może nie zachwycać nas, a więc zachwyca”.

Nic dziwnego, że takie naciągane tłumaczenie absolutnie nie trafiało do uczniów. Jeden z nich się zbuntował i otwarcie stwierdził, że jego poezja Słowackiego absolutnie nie zachwyca. Bladaczka był przerażony – błagał i zaklinał zbuntowanego ucznia, aby zachwycił się Słowackim, bo inaczej jego profesorska kariera zostanie złamana. Groteskowa scena, absurdalne wypowiedzi nauczyciela zmuszają jednak do zastanowienia– bo czy we współczesnej szkole nie zdarzają się chociaż trochę podobne sytuacje, kiedy od uczniów wymaga się doceniania i lubienia czegoś, co z trudem rozumieją?

 

Szkoła – ważny temat literatury młodzieżowej

Tematu szkolnego nie musisz szukać tylko wśród lektur. Przecież o szkole, kłopotach i radościach uczniów podobnych do Ciebie pisała Małgorzata Musierowicz w powieściach z cyklu Jeżycjada. O konfliktach między nastolatkami z jednej klasy pisał Tomek Tryzna w Pannie Nikt. Pamiętaj o swoich ulubionych, pozalekturowych książkach, kiedy będziesz pisał egzaminacyjne wypracowanie.

 

W podręcznikach

Pedagogika Andrzeja Bursy

  • Temat: wychowanie dzieci, brak miłości w rodzinie, ubóstwo.
  • Podmiot mówiący: dorosły człowiek, rodzic, człowiek przegrany, smutny, źle nastawiony do życia. Uwaga! Odnosi się wrażenie, że podmiot mówiący wciela się w rolę rodzica, że tak naprawdę nie zgadza się z jego poglądami.
  • Środki stylistyczne: bardzo oszczędne, wielokrotne powtórzenie słowa „łach” uzmysławia ubóstwo. W wierszu jest dużo czasowników w trybie rozkazującym („zapnij”, „ubierz”). To one ukazują relacje między rodzicem a dzieckiem (zamiast próśb, grzecznych poleceń – rozkazy). Odwołanie do języka potocznego (zwrot „wyprute żyły” oznacza ciężką pracę, poświęcenie się dla kogoś).

Przykładowe pytania nauczyciela

  • Czy rodzic, który wypowiada się w wierszu, kocha swoje dziecko?
    Trudno powiedzieć. Jest z pewnością za nie odpowiedzialny, ale też jest przekonany, że to właśnie dziecko nie pozwoliło mu na zrealizowanie marzeń, osiągnięcie tego, co planował w młodości („ten łach to […] moje stracone złudzenia […] złamane życie”).
  • Dlaczego w tekście nie ma wypowiedzi dziecka?
    Ponieważ nie zostało ono dopuszczone do głosu, ma jedynie wykonywać polecenia.

 

O czym myśli dziewczyna na lekcji gramatyki języka polskiego Ewy Lipskiej

  • Temat: młodość, miłość, marzenia.
  • Podmiot mówiący: dziewczyna marząca o miłości.
  • Środki stylistyczne: słownictwo potoczne, pochodzące z języka codziennego („dubbing”, „szorty”). Zdania krótkie i równoważniki zdań – oddają sposób myślenia, są charakterystyczne dla stylu potocznego. Dopiero w trzeciej strofie pojawia się nawiązanie do lekcji gramatyki (dziewczyna, słysząc wykład nauczycielki, łączy swoje marzenia z wiadomościami gramatycznymi. Wyobraża sobie intymne chwile z ukochanym i analizuje je pod kątem gramatycznym).

Przykładowe pytania nauczyciela

  • O czym myśli dziewczyna na lekcji gramatyki języka polskiego?
    O miłości, dorosłości, podróżach z ukochanym.
  • Czy dziewczyna kocha konkretną osobę?
    Nie, raczej oczekuje spotkania z przystojnym nieznajomym.
  • O czym mogą świadczyć czerwone skarpetki nauczycielki?
    Także o jej romantyzmie, odrobinie szaleństwa – nogi w skarpetkach są demonstracyjnie wysunięte do przodu. To znak, że nauczycielka także jest kobietą myślącą o miłości (może również nadal czeka na ukochanego).

*** (klasa zbiór obecnych) Hanny Ozgi-Adamskiej

  • Temat: odczucia nauczycielki, refleksje na temat uczniów.
  • Podmiot mówiący: nauczycielka (z doświadczeniem, a więc ucząca od lat).
  • Środki stylistyczne: połączenie słownictwa szkolnego i nadanie mu treści metaforycznych („nieobecni” – określenie często stosowane w szkole i „nieobecni duchem” – czyli zamyśleni, rozmarzeni), epitety („drugoroczni”, „rodzinna szopka”).

Przykładowe pytania nauczyciela

  • Jakie przysłowia i określenia z języka potocznego pojawiają się w wierszu? Wyjaśnij je.
    Urodzony w czepku – szczęśliwiec, farciarz. Urodzony w niedzielę – leń, urodzony na cudze nieszczęście – łobuz sprawiający kłopoty. Biję gromowładnie głosem – nakazuję, krytykuję, rządzę. Księga dobrego i złego – odwołanie do Pisma Świętego (tu w znaczeniu: księga poznania, wiedzy). Różdżka długopisu – mająca moc sprawczą (jak u wróżki).
  • Jaki jest nastrój wiersza?
    Refleksyjny, to wiersz o przemijaniu, dorastaniu – przeznaczeniem chłopców jest walka (niekoniecznie na wojnie, także w świecie biznesu), zdobywanie, dziewczęta w przyszłości poświecą się rodzinom. A nauczycielka będzie uczyć następne roczniki w sumie bardzo podobnych do siebie dzieci (chociaż pełnych indywidualności, które różnią się od siebie nie tylko charakterem pisma).

Do moich uczniów Jana Twardowskiego

  • Temat: wspomnienia nauczyciela dzieci niepełnosprawnych, miłość do dzieci.
  • Podmiot mówiący: nauczyciel religii (ksiądz) prowadzący zajęcia z dziećmi upośledzonymi fizycznie i umysłowo.
  • Środki stylistyczne: epitety („dorosły głuptas”, „żałobny cień chryzantemy”), metafory („niebo betlejemskie co w pudełkach świeci”), zdrobnienia („garbusku”, „Pawełku”, „rączki”), dużo bezpośrednich zwrotów do adresata (szczególnie ważny jest zwrot do Zosi, która wcześnie zmarła – podmiot liryczny zwraca się także do nieżyjących).

Przykładowe pytania nauczyciela

  • Jaką formę ma wiersz?
    Wiersz przypomina list – jest wyraźnie zaznaczony zwrot do adresata i podpis („ten od głupich dzieci”).
  • Jak można zinterpretować ostatnie zdanie: „ten od głupich dzieci”?
    Prawdopodobnie tymi słowami określali osobę mówiącą w wierszu inni dorośli. Nauczyciel ten sam nigdy nie nazwałby swoich dzieci głupimi, ponieważ bardzo je kochał.
  • W jakich sytuacjach podmiot liryczny szczególnie tęskni za swoimi wychowankami?
    W czasie świąt Bożego Narodzenia i Wielkanocy.
  • Jak określa się szkoły, w których razem uczą się dzieci zdrowe i niepełnosprawne?
    Szkoły integracyjne.

O maluchach Jana Twardowskiego

  • Temat: zachowanie dzieci podczas mszy w kościele, kontrast między powagą mszy a dziecięcą beztroską.
  • Podmiot mówiący: uważny obserwator, człowiek dobroduszny, może ksiądz, który z boku patrzy na dzieci.
  • Środki stylistyczne: zdania podobne pod względem budowy, opisujące zachowanie dzieci. Dwa zdania wyraźnie zamykające cały wiersz: pierwsze „Tylko maluchom nie nudziło się podczas kazania” – wprowadza sytuację, ale też z delikatną ironią sugeruje, że pozostali wierni w kościele byli znudzeni kazaniem. I ostatnie zdanie „ale Jezus brał je z powagą na kolana” – odwołanie do Pisma Świętego i słów Jezusa: „Pozwólcie dzieciom przyjść do mnie”. Znaczenie: Jezus wie, że dzieci potrzebują zabawy, są ciekawe świata, nie gniewa się o to, że nie uważają podczas mszy świętej, kocha je.

Przykładowe pytanie nauczyciela

  • Czy dzieci źle się zachowywały?
    Nie, starały się być cicho i nie przeszkadzać innym wiernym. Nie potrafiły jedynie skupić się na kazaniu, które było po prostu nudne.

Rozmowa z zegarem Kornela Makuszyńskiego

  • Temat: wspomnienia młodości, nie tylko ograniczające się do szkoły. Wspomnienia zostały wywołane „spotkaniem” z zegarem, który towarzyszył podmiotowi w młodości.
  • Podmiot mówiący: dorosły człowiek, może już nawet dość stary.
  • Środki stylistyczne: cały wiersz zbudowany jest w formie dialogu z zegarem. Wyobrażamy sobie, że jest to dość duży stojący zegar, taki, który wybija godziny. Zegar „odpowiada” poprzez rytmiczne powtarzanie „O tak, o tak, o tak!”. W wierszu pojawiają się metafory (np. „żyliśmy życiu mądremu na wspak” – czyli raczej głupio, „godziny marły” – zatrzymywały się, czas się nie liczył), epitety („filozofie stary”, „fałszywy znak”, „rozpacz dzika”), porównania (np. „gorejący jak ognisty krzak”).

Przykładowe pytania nauczyciela

  • Jakie przedmioty związane ze szkołą za kilka lat wywołają u Ciebie falę wspomnień? Spróbuj wyobrazić sobie tę sytuację.
    Piórnik, plecak szkolny, zeszyt pełen zapisków na marginesach, pogryziony ołówek. Także klasowe zdjęcie.
  • Dlaczego w tekście pojawia się imię Sokratesa?
    Ponieważ to najsłynniejszy antyczny filozof, symbol mądrości.
  • Czy zegar może zaprzeczyć pytaniom podmiotu?
    Nie, ponieważ zegar zawsze wystukuje „tik-tak”, ewentualnie wybija „bim-bom”. Nie odpowie „nie-nie”. Najważniejszym chwytem w wierszu jest właśnie wykorzystanie tego „potakiwania” zegara.
  • Jakie etapy życia wspomina podmiot?
    Naukę w szkole, wygłupy, pisanie wierszy, miłość, zdradę miłości.

Ignacy Krasicki, Jan Sztaudynger, Zbigniew Lengren Wybór bajek

  • Temat: nauka zawarta w zabawnej treści.
  • Podmiot mówiący: myśliciel, wnikliwy obserwator życia i różnych typów ludzi.
  • Środki stylistyczne: charakterystyczne dla formy bajki – bohaterami zwierzęta, które symbolizują określone cechy ludzkie, w każdej bajce opowiedziana króciutka historia, na zakończenie wyraźnie podany morał. W wielu bajkach tematem jest nauka, nie tylko w szkole, także nauka, jaką niesie ze sobą życie – obcowanie z silniejszymi, słabszymi, innymi od nas, bogacenie się, zdobywanie władzy, zdrada przyjaźni itp.

Przykładowe pytanie nauczyciela

  • Dlaczego tak wiele bajek zostało zawartych w rozdziale Szkoła, chociaż nie wszystkie one mówią o szkole?
    Ponieważ bajki to także forma nauki. Tak jak przysłowia, legendy. Zawierają poważną treść, ale podaną w lekkiej, zrozumiałej formie. Realizują ideę uczenia poprzez zabawę.

 

Na lekcji: dyskusje

Najczęstszy temat dyskusji o szkole to określanie ideału nauczyciela, idealnej szkoły. Przygotuj się do klasowej dyskusji.

Zagadnienie 1.: Idealny nauczyciel: jaki powinien być?

  • Sprawiedliwy, obiektywny – powinien oceniać uczniów według tych samych zasad, nie faworyzować nikogo, nie poniżać, nie wytykać ułomności, niezawinionych braków (np. wynikających z wady wymowy, pochodzenia, ubóstwa).
  • Życzliwie nastawiony do uczniów – po prostu widzieć w nich dobre strony, umieć im wybaczać, nieustannie pokładać w nich nadzieję, czyli wierzyć w poprawę.
  • Dyskretny, umiejący dochować powierzonej tajemnicy – powinien być przyjacielem, do którego można się zwrócić z problemami nie tylko szkolnymi, umieć wysłuchać i doradzić. A przede wszystkim zachować dyskrecję. Absolutnie nie może plotkować, zdradzać tajemnic uczniów z innych klas, pozostałych nauczycieli.
  • Wyrozumiały, mądry – swoimi poglądami, sposobem życia powinien wzbudzać szacunek, być wzorem.
  • Cierpliwy – nie unosić się, nie okazywać negatywnych emocji.
  • Powinien też ciekawie uczyć – zagadnienia przedstawiać interesująco, zaciekawiać uczniów przedmiotem, zarażać ich swoją pasją. Powinien wzbudzać zdrową rywalizację między uczniami, stworzyć atmosferę sprzyjającą pogłębianiu wiedzy.

Zagadnienie 2.: Kumpel czy poważny profesor – jaki typ nauczyciela Twoim zdaniem jest lepszy?

Nauczyciel – kumpel

  • Staje się przyjacielem, którego często młodzieży brakuje, zwłaszcza gdy rodzice zajęci pracą nie mają czasu dla swoich dzieci.
  • Lekcje z nim nigdy nie są nudne.
  • Nie stresuje, jest tolerancyjny.
  • Niestety, czasem ma kłopoty z utrzymaniem dyscypliny, gdy uczniowie wykorzystują „kumplowskie” relacje.
  • Na ogół ma słabość do uczniów „kombinujących” – wygadanych, sprytnych. Przez to cierpią uczniowie spokojni, pracowici, zamknięci w sobie.

Surowy profesor

  • Osiąga doskonałe wyniki nauczaniu.
  • Uczy odpowiedzialności, pracowitości.
  • Dobra ocena postawiona przez niego ma wyjątkową wartość – jest dowodem ciężkiej pracy.
  • Nie cierpi cwaniactwa, oszustwa.
  • Oczekuje wytężonej pracy od uczniów, a nie kombinowania.
  • Lekcje z nim wymagają dobrego przygotowania, twórczego myślenia.
  • Przedmiot przez niego wykładany jest przez uczniów dobrze opanowany i często wielu z nich decyduje się kształcić dalej w tym kierunku.

Zagadnienie 3.: Idealny uczeń – jaki powinien być?

  • Uczciwy – nie oszukiwać, nie ściągać, nie kombinować.
  • Pracować maksymalnie wykorzystując swoje możliwości.
  • Umieć godnie przyjąć naganę, gorszą ocenę.
  • Kulturalny – nie może być wulgarny, chamski.
  • Tolerancyjny – w stosunku do innych uczniów i nauczycieli.
  • Ambitny – i swoją ambicją zarażać klasę
  • Ciekawy, otwarty na nowości, pełen pomysłów.
  • Szanujący starszych.

Zagadnienie 4.: Szkoła w historii

Jak kiedyś uczono? Jakie wydarzenia związane ze szkołą pamiętasz z nauki historii? Takie pytania mogą pojawić się na lekcji.

  • Pierwsze szkoły w średniowiecznej Europie powstawały przy klasztorach. To zakonnicy zajmowali się edukacją, oni też zakładali biblioteki, kopiowali księgi (słynne biblioteki benedyktyńskie). Językiem nauki była łacina. Do dziś łacińskich określeń używa się w bardzo wielu naukach, m.in. w prawie, medycynie, naukach przyrodniczych. Program nauczania oparty był na ideologii Kościoła katolickiego. Z czasem zaczęły też powstawać szkoły parafialne, zakładane przy kościołach. Nauka zaczęła być coraz bardziej powszechna, ale nadal nie była dostępna dla wszystkich dzieci chłopskich (nawet nie miały co marzyć o edukacji).
  • Pierwsza polska wyższa uczelnia to Akademia Krakowska założona w 1364 roku przez Kazimierza Wielkiego na wzór włoskich uczelni w Bolonii i Padwie. Opiekunką i dobroczyńcą Akademii była później Królowa Jadwiga. Dawna Akademia Krakowska to współczesny Uniwersytet Jagielloński.
  • Jak uczono w dawnej Polsce? Wszystko zależało od przynależności do grupy społecznej. Na naukę stać było tylko najbogatszych – szlachtę, bogatych mieszczan. Nauka wcale nie była obowiązkowa – jak ktoś nie chciał, to mógł nie czytać i nie pisać. Pierwsze lata nauki to zazwyczaj opieka domowego nauczyciela (określanego też mianem guwernera) mieszkającego w domu ucznia. Guwerner (lub guwernantka) często był także opiekunem, wychowawcą. Zdarzało się, że pierwszymi nauczycielami byli rodzice. Czego uczono? To zależało od epoki i przynależności do klasy społecznej. Edukacja dziewcząt ograniczała się do umiejętności prowadzenia domu i życia towarzyskiego (lekcje gotowania, szycia, haftowania, dobrych manier, także gry na fortepianie, tańca). Chłopcy byli bardziej gruntownie kształceni – (nauki ścisłe niezbędne dla przyszłych kupców, gospodarzy, dodatkowo nauka jazdy konnej, fechtunku lub posługiwania się inną bronią). Co z językami obcymi? Oczywiście, że ich się uczono– zależnie od potrzeby i mody. Przykładowo: wiek XVIII i XIX to dominacja wpływów francuskich – dlatego każda młoda dama i młody kawaler musiały swobodnie konwersować w tym języku. Zapamiętaj! To, czego nauczano, zależało od epoki, przynależności do grupy społecznej, planowanej przyszłości (uczeń miał zostać politykiem, kupcem, wojskowym czy gospodarzem?), płci (dziewczęta nie zdobywały wyższego wykształcenia) i przede wszystkim zamożności.
  • Pierwsza kobieta żak to legendarna Nawojka z Dobrzynia. W XV wieku kobiety absolutnie nie mogły kształcić się na wyższych uczelniach. W męskim przebraniu Nawojka przez wiele lat studiowała w Akademii Krakowskiej. Kiedy wydało się, że jest kobietą, przed burmistrzem zeznała, że zrobiła to„z miłości do nauki”.
  • Strajk dzieci z Wrześni – ważne wydarzenie. W 1901 roku dzieci ze szkoły we Wrześni sprzeciwiły się, aby religii uczono ich w języku niemieckim (czasy zaborów i germanizacji). Buntowników ukarano chłostami, wyrzuceniem ze szkoły. Odważną postawę dzieci (12 – 14-latków) poparli dorośli. Doszło do zamieszek.
  • Obowiązek powszechnej nauki w Polsce wprowadzono dopiero w XX wieku. W tej chwili wszyscy rodzice muszą posyłać dzieci do szkoły, a każdy członek naszego społeczeństwa musi mieć wykształcenie podstawowe (chyba że w trakcie nauki osiągnie pełnoletność i sam zadecyduje o końcu swej edukacji).

 

Tematy prac domowych:

Jakie korzyści płyną z nauki – przygotuj argumenty do dyskusji.

  • Nauka zapewnia zdobycie zawodu, w przyszłości pracę, czyli pieniądze niezbędne do życia.
  • Dzięki nauce poznajemy świat, różne dziedziny życia.
  • Nauka to możliwość sprawdzenia samego siebie – swoich zdolności.
  • Wspólna nauka z rówieśnikami to sposób integracji.
  • Nauka ułatwia zrozumienie świata, zasad i praw rządzących przyrodą, historią.
  • Człowiek wykształcony zdobywa szacunek innych.

Przygotuj pytania do wywiadu, który mógłbyś przeprowadzić ze starszą osobą na temat jej wspomnień szkolnych.

  • Jakie przedmioty sprawiały Panu/ Pani trudność?
  • Czy pamięta Pan/ Pani jakąś szkolną anegdotę?
  • Czy przyjaźnie „ze szkolnej ławy” przetrwały?
  • Czy wspomina Pan/ Pani szczególnie jakiegoś nauczyciela? Jaki to był typ profesora?
  • Czy był Pan/ Pani dobrym uczniem?
  • Czy w Pana/ Pani szkole były jakieś ciekawe obyczaje?
  • Czy dostawał Pan/ Pani dwóje, uwagi? Jakie stosowano kary?
  • Jak wyglądał zwyczajny dzień w Pan/ Pani szkole?
  • Jak ubierano się do szkoły?
  • Czy jeździliście na wycieczki? Dokąd?
  • Czy był w szkole jakiś szczególnie nielubiany uczeń lub nauczyciel?
  • Czy były w szkole zabawy, imprezy?

Szkoła przyszłości – jak, Twoim zdaniem, będzie wyglądać szkoła za sto lat?

W swojej opowieści o szkole przyszłości możesz posłużyć się takimi propozycjami:

  • Program nauczania zindywidualizowany – dopasowany do zdolności, a przede wszystkim do potrzeb każdego ucznia.
  • Nieduże klasy, tak dobrani uczniowie, aby wzajemnie uczyli się tolerancji i uzupełniając się, tworzyli zgrany, ambitny zespół (uczniowie dopasowani pod względem cech charakteru, zdolności, roli w grupie).
  • Lekcje o różnej długości trwania – zależnie od tematu, potrzeby, trudności.
  • W każdej szkole miejsce, gdzie uczniowie mogą odreagować, odpocząć, ale też spędzić czas wolny.
  • Szkoła doskonale wyposażona w sprzęt sportowy i informatyczny.
  • Nauka odbywa się nie w sposób tradycyjny (w ławkach i przy tablicy), ale przy wykorzystaniu najnowszej techniki, a także poprzez rozmaite wycieczki, warsztaty.
  • Szkoła stwarza atmosferę zdrowej rywalizacji, pobudza uczniów do działania, sprzyja nawiązywaniu przyjaźni.
  • Nauczyciele doskonale przygotowani, wykonujący swój zawód z pasją, prawdziwi pedagodzy.

 

Wypracowanie

Uwaga! Pisząc o swojej szkole, pamiętaj, że będzie ją czytał Twój nauczyciel. Być może, też pozna Twoją pracę cała klasa. Zanim zabierzesz się do opisywania anegdot, zastanów się, czy to, co wydawało się zabawne Tobie, było równie śmieszne dla innych? Może bohater anegdoty niemiło wspomina to wydarzenie? Pamiętaj! Najlepiej i najrozsądniej jest śmiać się z siebie samego, nie z innych.

To co nas wyróżnia – przygotuj prezentację swojej klasy.

Z pewnością jest coś, co Was wyróżnia: macie świetne wyniki w nauce lub przeciwnie, nauczyciele mają z Wami prawdziwy krzyż pański. A może większość z Was to świetni sportowcy lub zdolni artyści? Lub zupełnie z innej beczki: uważasz, że nie ma drugiej klasy, w której byłoby tak wesoło, lub w której byłoby aż tak wielu postrzeleńców i awanturników. Wyróżnia Was to, że jesteście zgrani, naprawdę się przyjaźnicie? Kiedy już wymyślisz, co takiego jest w Was wyjątkowego, zabierz się do pisania. Najlepiej z humorem i przymrużeniem oka. Twoja prezentacja może przybrać formę przemówienia (np. na wielkim zjeździe klas), artykułu, który mógłby się ukazać w Victorze, zabawnego opisu do zdjęcia klasowego.

Obraz życia uczniowskiego w lekturach i dziś. Porównanie.

Czy w jakiejś lekturze opisana była szkoła, która Ci się spodobała? A może tylko jakiś jej element (np. wyjątkowy nauczyciel)? Zanim napiszesz wypracowanie, w tabelce zestaw to, co przeczytałeś na temat szkoły i ocenę szkoły, do której uczęszczasz. Który obraz zyskał więcej plusów? Prawdopodobnie jednak ta szkoła współczesna, choć tak często na nią narzekasz. W jakiej formie napisać to wypracowanie? Może być to rozprawka – wówczas Twoją tezą może być stwierdzenie: mimo wszystko wolę swoją szkołę. Może opowiadanie (jeden dzień w szkole z lektur i jeden dzień w mojej szkole), może list do któregoś z bohaterów lekturowych.

Gdybym był nauczycielem…

Możesz ten temat potraktować z przymrużeniem oka: dostrzec kłopoty, jakie mają nauczyciele z poskromieniem uczniów, egzekwowaniem od nich wiedzy, ze zmuszaniem ich do intensywnej pracy. Uczniem jesteś nie od dziś i wiesz, że praca nauczyciela wcale nie jest łatwa, bo Wy – uczniowie potraficie czasem zaleźć za skórę. Jeśli potrafisz pisać zabawnie, lekko ironicznie – spróbuj pisać pracę w duchu „gdybym był nauczycielem, to nie przeżyłbym nawet tygodnia”. Twoja praca może mieć formę pamiętnika, dialogu (np. nauczycielka zwierzająca się swojej przyjaciółce), opowiadania. Pamiętaj, że powinieneś tę pracę napisać w pierwszej osobie (wcielić się w rolę nauczyciela). Jeśli jednak wolisz pisać poważnie, potraktuj ten temat jako Twój głos w dyskusji na temat idealnego pedagoga. Napisz, jakim byś starał się być nauczycielem, czego byś się wystrzegał, jak chciałbyś zdobyć sympatię uczniów.

 

Na egzaminie

Jakie wypracowanie, być może, będziesz musiał napisać, gdyby tematem przewodnim egzaminu była szkoła?

To był wyjątkowy dzień w naszej szkole – opowiadanie.

Nikt z egzaminatorów nie sprawdzi, czy piszesz zgodnie z prawdą, możesz więc w swojej pracy wykorzystać historie siostry czy kolegi. Ważne, abyś nie marnował czasu na poszukiwanie we wspomnieniach jakiegoś wydarzenia. Znasz jakąś zabawną lub miłą szkolną historyjkę – napisz o tym. Oczywiście, jeśli będzie to Twoje wspomnienie, łatwiej Ci będzie je opisywać. Koniecznie pisz o emocjach, jakie towarzyszyły bohaterom Twojego opowiadania (z jakiegoś powodu przecież uznałeś, że wydarzenie to było wyjątkowe).

Sprawozdanie ze szkolnej wycieczki.

W sprawozdaniu nie możesz sobie pozwolić na swobodę. Podajesz konkretne daty, miejsce, osoby biorące udział w wydarzeniu. Przestrzegasz chronologii wydarzeń. Jeśli z trudem przypominasz sobie szczegóły wycieczki do Krakowa, którą odbyliście w pierwszej klasie gimnazjum, napisz o wycieczce do parku, którą pamiętasz doskonale. Ważne, aby forma pracy była bez zarzutu.

Czy zgadzasz się z twierdzeniem, że „z dziećmi trzeba surowo”? W swoich rozważaniach odwołaj się do poznanych lektur i obserwacji z życia codziennego.

Musisz napisać rozprawkę (to sugeruje pytanie zawarte w temacie). A jeśli rozprawka, to muszą być argumenty. Odpowiednio dobrane, aby poprzeć lub obalić tezę. Najpierw odpowiedz sobie sam na pytanie, czy z dziećmi trzeba surowo? Tak? A jeśli surowość oznacza brak miłości, cierpienie dziecka? Nie? A co z fatalnymi skutkami bezstresowego wychowania (rozwydrzona młodzież, nieszanująca innych, egoistyczna)? A może prawda leży pośrodku: z dziećmi trzeba z miłością, ale konsekwentnie stanowczo? Kogo możesz podać za przykład: Ania z Zielonego Wzgórza – dziewczynka, która znalazła miłość w domu dwojga starszych ludzi. Andrzej Radek – chłopiec, który wcześnie opuścił dom rodzinny, żył na własny rachunek. Odwołaj się też do lektur współczesnych (Panna Nikt, Jeżycjada).

Śniło mi się, że byłem w niezwykłej szkole. Opowiadanie.

We śnie może się wszystko zdarzyć. W szkole zamiast siedzieć na lekcji, można opowiadać dowcipy lub gotować zupę, uczniami mogą być papierowe figurki lub zwierzęta. Ważne jednak, abyś popuszczając wodze fantazji, pamiętał o tym, że opowiadanie musi być zrozumiałe (nie przesadzaj więc z ilością dziwactw). Dbaj o jednolitość stylu (nie zmieniaj czasu), w tok opowiadania wpleć fragment dialogu, listu, opisy itp. Z Twojego opowiadania musi wyraźnie wynikać, na czym polega niezwykłość szkoły (może zamiast stopni rozdawane będą kwiaty, może dzieci będą nauczycielami, a dorośli uczniami?).

 

Krótkie formy

Zaproszenie na uroczyste zakończenie roku szkolnego.

W zaproszeniu ważne są informacje (Kto zaprasza? Kogo? Gdzie? Kiedy? Na co?) – wszystkie te pytania muszą mieć swoje odpowiedzi w Twoim zaproszeniu. Dobrze, jeśli podany jest plan uroczystości (część oficjalna: przemówienia, wręczanie nagród, część artystyczna: występ teatru szkolnego, pamiątkowe zdjęcia).

Napisz treść dedykacji, którą umieściłbyś na książce ofiarowanej wychowawcy z okazji zakończenia Twojej nauki w gimnazjum.

Dedykacja to krótka, ale bardzo treściwa wypowiedź: dobrze, jeśli zawrzesz w niej wytłumaczenie, dlaczego akurat tę książkę zdecydowałeś się ofiarować (np. mam nadzieję, że piękne słowa zawarte w tym tomie poezji zawsze będą Pani towarzyszyć). Pod dedykacją trzeba się podpisać i to nie bazgrołem, ale pełnym imieniem i nazwiskiem wraz z podaniem klasy (ponieważ na teście nie możesz ujawnić swojego nazwiska, podpisz się np.: Ewa Kowalska). Dedykacja musi być też opatrzona datą. Dedykacja musi być ciepła, szczera, pełna szacunku.

Napisz podanie do dyrektora liceum, w którym masz zamiar rozpocząć naukę. W podaniu umieść prośbę o przyznanie Ci stypendium naukowego.

Podanie ma bardzo ścisłą formę, nie można sobie w nim pozwolić na jakąkolwiek swobodę. Musisz używać zwrotów: „zwracam się z prośbą”, „uprzejmie proszę”, „prośbę swą motywuję”. W podaniu wyraźnie zaznaczasz, o co prosisz, a następnie piszesz motywacje swojej prośby. Jakie mogą być motywy? Chęć rozwijania zdolności, trudna sytuacja finansowa w domu, pragnienie wzięcia udziału w konkursie przedmiotowym.

 

Wypracowania na egzaminie

Rozprawka

Plusy i minusy współczesnej szkoły– mój głos w dyskusji.

Minusy pewnie potrafisz wymienić jednym tchem – za dużo kartkówek, za dużo zadają, nudne lektury, brzydki budynek itd. Ale przecież są jakieś plusy. Jeśli masz problem z ich sprecyzowaniem, pomyśl, czy odpowiadałaby Ci nauka w takiej szkole jak w Syzyfowych pracach? Chyba nie.

List

Najwyższy czas zmienić szkołę! – list otwarty do członków parlamentu

Pamiętaj! List otwarty piszesz w imieniu społeczności, a nie tylko swoim. Nie krytykuj więc pani od historii, ale możesz skrytykować program nauczania historii. Twoje postulaty muszą być rozsądne, wyważone. I mieć na celu poprawę szkolnictwa, a nie zlikwidowanie szkoły.

Charakterystyka

Współczesny gimnazjalista – charakterystyka niezupełnie na serio.

Niezupełnie na serio, czyli z humorem. Jaki jest gimnazjalista? Marudny czy wesoły? Pewny siebie czy zakompleksiony? Zaprezentuj go w krzywym zwierciadle.

Reportaż

Szkoła przyszłości – reportaż

Reportaż zakłada pisanie o faktach, a tu temat fantastyczny. Jak to pogodzić? Piszesz w formie reportażu (konkretne wydarzenia, Ty jako oko kamery, dokładnie przytoczone wypowiedzi osób – bohaterów reportażu), ale Twój artykuł umiejscowiony jest w fantastycznej przyszłości. Fantastycznej, to nie oznacza niemożliwej. Napisz o szkole, w której nie ma już podręczników, ale podręczne komputery, wszyscy uczniowie mają wszczepione czipy itd. Zresztą to ma być Twoje wyobrażenie przyszłości.

 

Jaki może być temat wypracowania egzaminacyjnego?

  • Jeden dzień w szkole marzeń.
    Temat sugeruje, że powinieneś napisać opowiadanie. Zastanów się, jakim sposobem znalazłbyś się w szkole marzeń. Czy to Twoja dobrze znana buda jakimś magicznym sposobem stała się tą wymarzoną? Czy też wykorzystasz nieco już oklepany schemat i we śnie przeniesiesz się do szkoły marzeń? A może po prostu wskoczysz do książki i odwiedzisz Hogwart? Wielu z Was zapewne tę właśnie szkołę magii określiłoby jako wymarzone miejsce nauki. A kiedy już znajdziesz się w szkole marzeń, to czego będziesz się uczył. Bo nauka musi być, nie ma dwóch zdań. Jakie to będą przedmioty, w jaki sposób będzie odbywała się nauka, to już Twój wymysł. Może magiczne tabletki z wiedzą? Postaraj się także napisać o codzienności szkoły – o tym, co się dzieje na przerwach, jak ubrani są uczniowie, co jedzą na drugie śniadanie. Itd.
  • Nauczyciel na szóstkę.
    Na szóstkę, czyli najlepszy, idealny. Czy taki istnieje? Wierzymy, że tak i że Wy go znacie. A jeśli jeszcze nie znacie, to spotkacie go w liceum. Możesz wykorzystać wymienioną w temacie liczbę sześć na jeszcze jeden sposób. Wskaż sześć cech idealnego nauczyciela. Proponujemy: cierpliwość, poczucie humoru, spontaniczność, mądrość, lojalność, szczerość.

 

Słowniczek

  • Bursa – internat, akademik
  • Edukacja – wychowanie i kształcenie człowieka przygotowujące go do życia w społeczeństwie
  • Guwernantka – dawniej domowa nauczycielka mieszkająca na stałe przy dworze
  • Koedukacyjna szkoła – szkoła, w której wspólnie uczą się chłopcy i dziewczęta
  • Komplety – grupa osób wspólnie ucząca się, na ogół nielegalnie (tajne nauczanie)
  • Oświata – wychowywanie człowieka, podnoszenie poziomu wykształcenia społeczeństwa
  • Reedukacja – zajęcia dodatkowe, przeznaczone dla uczniów słabszych lub mających zaległości
  • Rektor – osoba stojąca na czele uczelni wyższej (do rektora zwracamy się słowami „Wasza Magnificencjo”)
  • Stypendium – pieniądze przydzielane osobie uczącej się z przeznaczeniem na koszty kształcenia i utrzymania
  • Żak – dawniej uczeń

 

Przysłowia

  • Czego Jaś się nie nauczy, tego Jan nie będzie umiał. – Jeżeli nie nauczymy się czegoś w dzieciństwie, nie będziemy tego umieli w dorosłym życiu.
  • Mieć do szkoły pod górkę – uczyć się z oporami.
  • Paluszek i główka to szkolna wymówka – ból palca (aby nie pisać) i ból głowy (aby nie musieć myśleć) to najczęstsze uczniowskie wykręty.
  • Nauka poszła w las – na nic się nie zdała, wszystko zostało zapomniane.
  • Na naukę nigdy nie jest za późno – to oczywista prawda. Nawet dorośli ciągle się czegoś uczą.
  • Nauka to potęgi klucz – bez wiedzy i umiejętności w życiu niczego się nie osiągnie.

 

Frazeologia:

  • Ciało pedagogiczne – czyli wszyscy nauczyciele w szkole
  • Wilczy bilet – zostać wyrzuconym ze szkoły z bardzo zła opinią
  • Zimować w klasie – nie otrzymać promocji do następnej klasy, powtarzać klasę
  • Ośla ławka – miejsce dla najgorszego ucznia lub takiego, który sprawia kłopoty i dlatego musi siedzieć tuż przy nauczycielu
  • Szkoła życia – próba, sprawdzian umiejętności i zaradności
  • ABC – ABC majsterkowania, żeglowania, modelarstwa. Tak zazwyczaj określamy naukę wstępną, podstawy, początki w jakiejś dziedzinie

 

Słynna szkoła w sztuce

Rafael, Szkoła ateńska (XV-wieczny fresk)
W centrum dwaj słynni myśliciele antyczni – Platon i Arystoteles. Przyjaźnili się, chociaż mieli absolutnie inne poglądy na świat i człowieka. Platon wskazuje ręką w górę – symbolicznie przekonuje swojego rozmówcę, że najważniejsze rzeczy (idee) są gdzieś wyżej, ponad nami. Że życie na ziemi to tylko odbicie, cienie tych idei. A Arystoteles odwrotnie, udowadnia swojemu rozmówcy, że liczy się tylko tu i teraz, że najważniejsze jest życie doczesne. Dlatego kieruje rękę w dół.

 

Na egzaminie – przykładowe pytania

Przeczytaj poniższy tekst, a następnie odpowiedz na pytania z nim związane:

Szkoła dlatego bardzo jest podobna do teatru, że tu i tam bez podpowiadania daleko się nie zajdzie. Toteż gdyby jakim cudem można było wykorzenić w szkole podpowiadanie, musiano by szkołę zamknąć, bo najbardziej mądry profesor nie dogadałby się z niemową i myślę, że nawet w szkole głuchoniemych w jakiś sposób muszą sobie podpowiadać na lekcjach.

Podpowiadanie jest instytucją dostojną, szanowną i tak starą jak szkoła; nie ma człowieka, który by sam kiedyś nie podpowiadał i któremu by nie podpowiadano, inaczej bowiem nikt by dotąd szkoły nie skończył i bardzo brodaci chodziliby do niej ludzie. Dla tej dobroczynnej instytucji mają niejaki szacunek i sami profesorowie, z tego prostego względu, że i oni kiedyś chodzili do budy; byle podpowiadać w miarę i nie bezczelnie, na to właściwie godzi się machnięciem ręki każdy profesor.

Można podpowiadać i podpowiadać; to nie jest tak łatwo. Dobrego suflera w teatrze szanują wszyscy bardzo i cenią go niezmiernie, tak też i w szkole są podpowiadacze wytrawni, artyści w swoim niebezpiecznym fachu, ale są i fuszerzy obrzydliwi, niedźwiedzie, źle się przysługujący; albo też judasze podstępni, z miną z głupia frant, dobroduszną i obleśną, źle podpowiadający. Zdarza się to niebywale rzadko, ale jednak się zdarza. Są ci też maniacy, amatorowie wyborni, uprawiający sztukę dla sztuki, wrażliwi na niebezpieczeństwo, w którym znalazł się kolega, obrotni, mający konieczną do tego procederu zimną krew i w mig orientujący się w sytuacji. Są to zalety przedziwne i godne wielkiej chwały.

Najgorszy jest podpowiadacz niezdecydowany, chwiejny i trwożliwy. Podpowiadanie jest świętym obowiązkiem, obowiązku zaś nie należy spełniać niezgrabnie lub niezdarnie. (…)

Podpowiadacz, mistrz w swoim fachu, nie denerwuje ciebie powolnym, uciążliwym cedzeniem słów, z ciągłymi po drodze przestankami, bo wtedy zaczynasz się jąkać, wyrywać słowa z widocznym trudem i przestajesz myśleć, zawieszony na języku podpowiadacza, tracisz wątek i nie możesz chwycić sensu za ogon. Podpowiadacz mistrz patrzy też prosto na profesora, czujny na każde jego spojrzenie i nie poruszając ustami, niemal jak brzuchomówca, rzuca ci przedziwnym szeptem od razu krótkie zdania, ale pełne treści; podpowiadacz nie może się marnować na budowanie stylowe odpowiedzi; on daje ci tylko materiał, cegłę i wapno, a ty buduj sam.

Kornel Makuszyński, Bezgrzeszne lata (fragment)

Zadanie 1.

Do jakiej instytucji porównuje szkołę autor?

  1. Do sądu
  2. Do kościoła
  3. Do teatru
  4. Do sejmu

Zadanie 2.

Jaki jest stosunek profesorów do podpowiadania?

  1. Nie mają nic przeciwko podpowiadaniu.
  2. Zawzięcie tępią podpowiadanie.
  3. Nic nie wiedzą o istnieniu podpowiadania.
  4. Zdają sobie sprawę z istnienia podpowiadania.

Zadanie 3.

Dlaczego autor nazywa podpowiadanie dobroczynną instytucją?

  1. Ponieważ związana jest z okresem dzieciństwa.
  2. Ponieważ ratuje z opresji nieprzygotowanych uczniów.
  3. Ponieważ oszczędza stresów nauczycielom.
  4. Ponieważ sprzyja podwyższeniu poziomu nauki w szkole.

Zadanie 4.

Ile rodzajów podpowiadaczy wymienia autor w trzecim akapicie?

  1. Dwa rodzaje
  2. Trzy rodzaje
  3. Cztery rodzaje
  4. Pięć rodzajów

Zadanie 5.

Na podstawie akapitu czwartego uzupełnij zdanie: Podpowiadanie jest świętym obowiązkiem i dlatego należy…

………………………………………………………………

Zadanie 6.

Na podstawie akapitu piątego sformułuj rady dla podpowiadaczy. Nie cytuj tekstu.

………………………………………………………………

………………………………………………………………

………………………………………………………………

Zadanie 7.

Wyjaśnij znaczenie metafory „zawieszony na języku podpowiadacza”.

………………………………………………………………

………………………………………………………………

Zadanie 8.

Wyjaśnij znaczenie pochodzących z tekstu związków frazeologicznych.

mina z głupia frant –

uprawiać sztukę dla sztuki –

judasz podstępny –

 

Odpowiedzi:

  1. C
  2. D
  3. B
  4. B
  5. Podpowiadanie jest świętym obowiązkiem i dlatego należy podpowiadać rzetelnie, z poświęceniem i zaangażowaniem.

6.

  • Należy mówić wyraźnie, odpowiednio szybko.
  • Należy cały czas kontrolować zachowanie nauczyciela.
  • Należy podpowiadać dyskretnie, aby nie zwrócić na siebie uwagi.
  • Zdania muszą być krótkie i pełne treści.
  • W podpowiedzi nie jest ważny styl, ale wiadomości.
  1. „zawieszony na języku podpowiadacza” – wstrzymany przez zbyt powolną wypowiedź podpowiadacza

8.

mina z głupia frant – udawanie niewiedzy, braku znajomości sytuacji

uprawiać sztukę dla sztuki – robić coś dla idei, nie dla korzyści

judasz podstępny – zdrajca

Zobacz:

Szkoła – motyw literacki