Nie ma jednego uniwersalnego wzorca – każde zakończenie jest inne, bo przecież wiąże się z konkretnym tematem. Można jednak wskazać kilka ogólniejszych zasad:
Podsumuj rozważania
Jeśli analizujesz jeden tekst, zbierz najważniejsze wnioski. Jeżeli twoim zadaniem było porównanie zjawisk, postaw czy bohaterów, wyszukaj najważniejsze podobieństwa i różnice. Warto także zadać sobie pytania, które wcześniej się nie pojawiły: z czego wynikają odmienności, a z czego podobieństwa, jaki był cel tekstu itp.
W pracach, w których temat każe badać nie tylko treść, ale i formę konkretnego tekstu, w zakończeniu należy się odnieść do obydwu kwestii. Na przykład analizy i interpretacji wiersza nie wolno zakończyć tylko przypomnieniem poruszonych w nim problemów. Równie ważne jest zastanowienie się nad tym, jak wpływa na wymowę tego utworu jego ukształtowanie: język, środki stylistyczne, gatunek itp. Bez tego nie ma mowy o 4 punktach!
Wyciągnij wnioski
Zastanów się nad ponadczasowością analizowanego problemu. Często punkt można zdobyć nawet za jakąś ogólniejszą refleksję, luźno związaną z problemem zawartym w poleceniu.
Połącz wnioski z odpowiednimi kontekstami
Zasada jest taka: podsumowanie na 4 punkty musi być wyczerpujące i bardzo często wymaga się, by zawierało „coś jeszcze”. Tym czymś może być np. ważne nawiązanie czy wykorzystanie kontekstu historycznoliterackiego. Staraj się zobaczyć analizowany problem na szerszym tle.
Tego unikaj
Podobnie jak wstęp, zakończenie oceniane jest właściwie dwa razy: po raz pierwszy w związku z realizacją tematu (wnioski!), po raz drugi w związku z kompozycją. Jego kształt wpływa na odbiór całej pracy, warto więc solidniej nad nim popracować. Jakie błędy w konstrukcji zakończenia pojawiają się najczęściej?
Brak zakończenia
W tym wypadku trudno mówić o konstrukcji zakończenia, to raczej rażący błąd w konstrukcji całej pracy. Powodem może być brak czasu. Jest też inny powód braku zakończenia. „Już wszystko zostało powiedziane, nie mam nic nowego do dodania”. Takie przeświadczenie jest dowodem, że kompozycja pracy nie została wcześniej przemyślana.
Rady
- Nie pisz pracy na brudno – szkoda czasu na przepisywanie. Zamiast tego stwórz w miarę dokładny konspekt swojej wypowiedzi.
- Wcześniej zaplanuj układ treści. Innymi słowy: zastanów się, jak może wyglądać model odpowiedzi do danego zadania, a zwłaszcza co powinno znaleźć się w podsumowaniu. Tymi właśnie treściami zakończysz swoją pracę.
- Nigdy nie zostawiaj pracy bez zakończenia. Niech to będą choćby 2-3 zdania!
Zakończenie nieproporcjonalnie krótkie lub długie
Oczywiście, lakoniczne podsumowanie jest lepsze niż jego brak, a zaburzenie proporcji między częściami pracy nie jest śmiertelnym grzechem. Tyle że robi złe wrażenie przypadkowości i nieuporządkowania.
Rady
- Staraj się nie powtarzać treści, które pojawiły się wcześniej. Nie dostaniesz za to punktów dwa razy! Powtórne (zwięzłe!) przywołanie najważniejszych faktów ma sens, gdy podsumowujesz rozważania.
- W zakończeniu spróbuj wyciągać ogólniejsze wnioski, zadbaj o zwięzłość wypowiedzi.
Zakończenie niepełne, przypadkowe, luźno związane z tematem
Rady
- Unikaj dygresji. Pamiętaj, że zakończenie musi dotyczyć istoty polecenia.
- Błyskotliwe uwagi trochę obok tematu staraj się włączyć w rozwinięcie. Byle nie były zbyt długie i nie rozbijały toku rozumowania! Zakończenie jest miejscem szczególnie eksponowanym, nie powinny tam trafiać treści przypadkowe.
- Zadbaj o spójność. Jeśli postarasz się, by kolejne części pracy wynikały z siebie, będzie ona uporządkowana, logiczna.
Zakończenie możesz zacząć od sformułowań dających efekt spójności, np.:
- Widać więc, że…
- Powyższe rozważania prowadzą do ostatecznego wniosku…
- Na koniec należy zwrócić uwagę…
Zakończenie niewydzielone graficznie
Aby dostać maksymalną liczbę punktów za kompozycję, konieczna jest „pełna konsekwencja w układzie graficznym”.
Rada
- Wstęp, rozwinięcie i zakończenie zawsze zaznaczaj akapitem.
Zobacz: