Eugène Delacroix – Wolność wiodąca lud na barykady

Pojęcie wolności narodu pojawiło się tak naprawdę dopiero w romantyzmie. I od razu znalazło odbicie w sztuce i literaturze.

To dzieło stało się symbolem romantycznego zaangażowania artysty oraz zostało okrzyknięte pierwszym politycznym dziełem nowoczesnego malarstwa. W 1831 roku obraz został pokazany pod tytułem: Dwudziesty ósmy lipca. Wolność wiodąca lud na barykady.

Eugène Delacroix, WOLNOŚĆ WIODĄCA LUD NA BARYKADY
Olej na płótnie, 1830, Paryż, Luwr

• Nad całością kompozycji dominuje alegoryczna figura Wolności, wyobrażona jako młoda kobieta, w czerwonej czapce frygijskiej, ze strzelbą w jednej ręce i trójkolorowym sztandarem w drugiej. Obnażona do pasa kroczy naprzód poprzez martwe ciała powstańców.

• Potężna dynamiczna postać kobieca – symbol dzikiej siły ludu – wydobywa się z mrocznego tła, które spowija kurz i proch strzelniczy. Kolory są poszarzałe, jakby wyschnięte i brudne. Miało to nadać obrazowi prawdziwość, a wrażenie to potęgował jeszcze brak werniksu i połysku.

• Heroiczna postawa kobiety-Wolności jest przykładem dla innych, którzy dają się porwać patriotycznemu uniesieniu.

• Budząca grozę scena, gorączkowy rysunek, chaos kompozycji, furia pędzla – budziły oburzenie klasyków, trzęsących perukami nad obrazem i entuzjazm młodych malarzy, którzy dostrzegli w nim upragnioną nowość i śmiałość.

Eugène Delacroix
Urodził się w rodzinie arystokratycznej. Większość życia spędził w Paryżu, bywając na salonach i zawierając tam przyjaźnie z najznamienitszymi osobistościami epoki.
Wiele podróżował. Najważniejsza dla jego kariery artystycznej okazała się wyprawa do Afryki Północnej. W Maroku nabawił się jednak choroby gardła, która stała się przyczyną jego wieloletnich cierpień i śmierci.

Co słychać w sztuce?
Romantyzm
Wolność w sztuce, rozluźnienie surowych i sztywnych więzów klasycyzmu. Romantycy zapowiedzieli w sztukach plastycznych wyzwolenie artystycznej ekspresji, pełnego namiętności świata uczuć, własnego, subiektywnego obrazu rzeczywistości, zwycięstwo formy nad treścią dzieła. Romantyzm postulował też zaangażowanie w sprawy narodu, polityki.

Delacroix a rewolucja

Delacroix był uważany za przywódcę obozu romantyków zarówno ze względu na swoją postawę, jak i na wyznawane poglądy artystyczne.

Kiedy w 1830 roku lud paryski, popierany przez postępową inteligencję szturmem zdobył rezydencję królewską Tuileries, zmuszając do abdykacji Karola X, artysta zaangażował się, malując Wolność wiodącą lud na barykady.
Wydawało mu się wtedy, że rewolucja jest rzeczywiście ratunkiem dla Francji. Obraz stał się politycznym plakatem, zapisem aktualnych wydarzeń. Postacie z obrazu wydały się paryżanom aż nazbyt realistyczne, żywcem wzięte z ulicy.

Alegoria Wolności przypominała jednym „rozpasaną paryską przekupkę”, „handlarkę ryb”, innym „lubieżną Fryne”. W małym chłopaku u boku tej „ulicznej Wenus” widziano „paryskiego kominiarczyka, który dorwał się do pistoletu”. W bohaterze pędzącym z karabinem – „galernika w ubraniu przesiąkniętym odrażającym zapachem sal sądowych”.

Dzisiejsi krytycy, w młodym mężczyźnie w surducie skłonni są raczej widzieć samego Delacroix, który sportretował siebie jako zwolennika rewolucji i postępu, zaś w małym chłopcu z pistoletem – prototyp postaci Gawrosza, którą opisze kilkadziesiąt lat później Wiktor Hugo w Nędznikach.

Wkrótce artysta zwątpił w moc rewolucji. Stał się rozczarowanym i zniechęconym sceptykiem, który po okresie zaangażowanego buntu powiedział:

Nikt nie wymyślił większego głupstwa niż Rousseau, który powiedział „Człowiek rodzi się wolny”.

Romantyzm – głosy za wolnością

Dopiero w romantyzmie zaczynają na nowo funkcjonować pojęcia: naród, ojczyzna. Wcześniej utożsamiano naród z państwem, granicami, w których panował król. Teraz narodem zaczynają czuć się obywatele tego państwa, którzy chcą czuć się bezpiecznie w swoim kraju i chcą mieć wpływ na decyzje społeczne i polityczne. „Mniejsze” narody siłą włączone w obręb większych monarchii pragną oddzielić swoje sprawy od wielkiej polityki mocarstwowej. Pragną wolności, suwerenności, niepodległości, własnych praw. Zniewoleni czują się nie tylko Polacy, lecz także Włosi, Węgrzy, Czesi, Ukraińcy, Finowie i Duńczycy. W tych krajach tworzą się tajne organizacje polityczne, które przygotowują naród do „wybicia się na niepodległość”. Dobrym przykładem dla nich jest naród grecki, którym udało się wyzwolić spod jarzma tureckiego i 1829 roku odzyskać niepodległość. Te dążenia niepodległościowe widoczne są też w literaturze i sztuce. Powstaje wiele dzieł nawiązujących do idei walki. W literaturze zaś modny staje się nowy typ bohatera – tzw. bohater bajroniczny, tzn. romantyka, dla którego najważniejszą wartością jest walka o wolność.

Eugène Delacroix, Grecja na ruinach Missoulungi

1830 – rok narodowych zrywów

• Rewolucja lipcowa we Francji
  Nazywa się ją Les Trois Glorieuses (Trzy Dni Chwały), gdyż trwała tylko 3 dni. Wybuchła 27 lipca przeciw naruszaniu przez Karola X konstytucji (król rozwiązał parlament, ocenzurował prasę, wprowadził nową ordynację wyborczą). Rewolucja zmusiła króla do abdykacji. Tron z woli narodu objął Ludwik Filip I Orleański (dlatego zwano go królem mieszczańskim). Rewolucja francuska zapoczątkowała działania wolnościowe w innych krajach Europy. Zaraz po niej wybuchnie rewolucja w Belgii.

• Rewolucja w Belgii
  Wybuchła 26 sierpnia pod hasłami obrony swobód obywatelskich i oderwania Belgii od Holandii. 20 września lud opanował ratusz, ale z braku kierownictwa nie zdołał utworzyć rządu republikańskiego. Interwencja wojsk holenderskich przekształca konflikt w walkę narodowowyzwoleńczą. 27 września – wyparcie Holendrów, powołanie rządu tymczasowego. 18 listopada – ogłoszenie niepodległości Belgii. Mają interweniować Rosja i Prusy, ale w Polsce wybucha powstanie listopadowe.

• Powstanie listopadowe w Królestwie Polskim
  Wszystko zaczęło się nocą z 29 na 30 listopada od buntu spiskowców Piotra Wysockiego i zdobycia Arsenału Warszawskiego. Szybki początek zrywu polskich oficerów nie był gwarancją na zwycięstwo. Brak dowódców, niechęć wielu polityków wobec powstania powoli doprowadzały do jego klęski. A oto kalendarz powstańczy – przedstawiamy tylko najważniejsze daty:
  25 I 1831 r. – Detronizacja króla polskiego (cara) Mikołaja I i powołanie Rządu Narodowego.
  II 1831 r. – Wojska rosyjskie wkraczają do Królestwa Polskiego, ale zostają odparte pod Olszynką Grochowską.
  III – IV 1831 r. – Zwycięstwa Polaków w bitwach pod Wawrem, Iganiami, Dębem Wielkim
  V 1831 r. – Klęska Polaków pod Ostrołęką.
  15 VIII 1831 r. – Dymisja Rządu Narodowego.
  6 – 7 IX 1831 r. – Zdobycie Warszawy przez Rosjan (to wtedy gen. Józef Sowiński ginie w obronie Woli).
  23 IX 1831 r. – Uchwała o zakończeniu powstania na ostatnim posiedzeniu sejmu.
  X 1831 r. – Ostateczna klęska powstania listopadowego.

Klasycy – romantycy – dwa głosy w sztuce

Klasycy o romantykach

• nie przestrzegają przyjętych zasad malarstwa,
• chcą szokować widza za wszelką cenę,
• podejmują tematy dzikie i odrażające.

Romantycy – ocena z perspektywy czasu

• zrobili postęp w kolorach,
• widać śmiałe pociągnięcia pędzla,
• wyłamującą się z akademickich schematów kompozycję.