Jak dzielimy głoski?
- samogłoski
- spółgłoski
Samogłoski
Jest ich 8:
a, ą, e, ę, o, i, u, y.
Wszystkie samogłoski są dźwięczne. Przy wymawianiu samogłosek słyszymy tylko jedną głoskę, a narządy mowy w jamie ustnej są rozwarte. Samogłoska sama może tworzyć sylabę.
Podział samogłosek
- ustne (a, e, o, i, u, y)
- nosowe (ą, ę)
Zapamiętaj!
Sylaba składa się z samogłoski lub samogłoski i jednej lub kilku spółgłosek, np. wan-na, zgu-bi-łem, fo-ne-ty-ka, U-la.
Spółgłoski
To pozostałe głoski, czyli:
b, c, ć, d, f, g, h, j, k, l, ł, m, n, ń, p, r, s, ś, t, w, z, ź, ż, sz, cz, ch, dz, dż, dź, rz.
Przy wymawianiu ich w alfabecie słyszymy dodatkowy dźwięk, np.
b – wymawiamy be,
j – jot,
r – er,
a narządy mowy w jamie ustnej zbliżają się do siebie w różnym stopniu.
Spółgłoski są niesamodzielne – nie mogą tworzyć sylaby.
Ale uważaj na wyjątki:
Brr!
Pst!
Różne odziały spółgłosek
- 1. Spółgłoski
- ustne
- nosowe
- 2. Spółgłoski
- dźwięczne
- bezdźwięczne
- 3. Spółgłoski
- twarde
- miękkie
Zapamiętaj podziały spółgłosek!
I
- Spółgłoski ustne – skojarz z ustami!
Spółgłoski ustne to takie, przy wymawianiu których powietrze przechodzi przez usta, np. b, p, k, s. - Spółgłoski nosowe – skojarz z nosem!
Spółgłoski nosowe to takie, przy wymawianiu których powietrze przechodzi przez usta i przez nos. W języku polskim są 4 spółgłoski nosowe: m, n oraz miękkie m’ i n’. Pozostałe spółgłoski są ustne!
II
- Spółgłoski miękkie
to takie, przy wymawianiu których środkowa część języka jest zbliżona do podniebienia twardego. W efekcie daje to zmiękczenie spółgłosek. Są to spółgłoski np. ś, ź, ć, dź, ń, k’,l’. - Spółgłoski twarde
powstają, gdy język jest oddalony od podniebienia twardego, np. s, z, c, dz, n.
III
- Spółgłoski dźwięczne
Głoski, przy wymawianiu których drgają wiązadła głosowe. Jak to sprawdzić? Wystarczy przyłożyć palec do krtani. Jeśli odczujemy drganie, wiemy, że spółgłoska jest dźwięczna. - Spółgłoski bezdźwięczne
To głoski, przy wymawianiu których nie drgają wiązadła głosowe.
Rozpoznaj i zapamiętaj różnice!
- samogłoski
- wymawiamy je przy rozwartych narządach mowy
- są zgłoskotwórcze, czyli same tworzą sylabę
- są dźwięczne
- przy ich wymawianiu język nie dotyka zębów ani warg, powietrze nie ma w jamie ustnej żadnych przeszkód
- spółgłoski
- wymawiamy je przy różnym stopniu zbliżenia narządów mowy
- samodzielnie nie mogą tworzyć sylaby
- są dźwięczne lub bezdźwięczne
- przy ich wymawianiu język dotyka lub zbliża się do zębów, warg lub do podniebienia, tworząc różne szczeliny lub zwarcia
Dla dociekliwych!
Istnieją jeszcze 2 inne podziały spółgłosek. Jakie?
Patrz na miejsce artykulacji!
Ten podział wskazuje na miejsce, w którym narządy mowy w jamie ustnej stykają się ze sobą. Spółgłoski mogą być:
- wargowe, np. b, p, m
- przedniojęzykowo-zębowe, np. d, t, c, n
- środkowojęzykowe, np. ź, ś, dź, ń
- tylnojęzykowe, np. g, k, h
Patrz na stopień zbliżenia narządów mowy!
Narządy mowy w jamie ustnej zbliżając się do siebie, tworzą zwarcia lub szczeliny. Spółgłoski mogą być:
- zwarte, np. b, p, d, t, g, k
- szczelinowe, np. w, f, z, s, h
- zwarto-szczelinowe, np. dz, c, cz
- półotwarte, np. m, n, l, ł, r
Zobacz: