Czym jest stylizacja językowa. Podaj przykłady.
Stylizacja polega na celowym wprowadzeniu do wypowiedzi istotnych elementów właściwych innemu stylowi. Wzorce mogą pochodzić z historii, języka określonych grup, środowisk, maniery literackiej, gatunku, a nawet z konkretnego utworu. Jest to zabieg świadomy, podejmowany dla osiągnięcia zamierzonego efektu artystycznego, obejmuje zwykle wszystkie warstwy języka.
Oczywiste, że w powieści historycznej musi dojść do archaizacji, czyli wprowadzenia dawnych form gramatycznych, nieużywanego dzisiaj słownictwa, niegdysiejszej składni oraz innych elementów stanowiących o specyfice języka danego okresu. Dobrze pamiętamy: „Kończ waść, wstydu oszczędź”, czy „Mieczów ci u nas dostatek” albo spopularyzowane przez reklamę, a również pochodzące z powieści Sienkiewicza: „Ociec prać”, czy „Mój ci on jest”.
Stylizacja biblijna
jest wyraźnie rozpoznawalnym odwołaniem do Biblii, co pomaga osiągnąć tonację uroczystą i podniosłą, a nawet uzurpować sobie prawo do pozycji autorytetu objawiającego niepodważalną prawdę. Najczęściej spotykamy rozbudowaną symbolikę, sentencje, maksymy, podział na wersety. Występują zdania krótkie lub współrzędnie złożone, rozpoczynające się od spójników, a słownictwo i frazeologia wyraźnie kojarzą się z Biblią. Taki styl mają Księgi narodu polskiego i pielgrzymstwa polskiego Adama Mickiewicza, co ilustruje werset:
„I dał Bóg królom polskim i rycerzom Wolności, iż wszyscy nazywali się bracią, i najbogatsi, i najubożsi.
A takiej wolności nie było nigdy przedtem. Ale potem będzie”.
Poetyzacja
Na wysoki ton pozwala też poetyzacja, nasycanie utworu słowami wyszukanymi, tzw. książkowymi określeniami: unicestwić, otchłań, przecudowny; unikanie szablonu językowego, a w zamian tworzenie oryginalnych peryfraz np. szafirowe oczy są barwy gencjany górskiej.
Dialektyzacja
Gdy akcja utworu toczy się w wyraźnie wyodrębnionym regionie geograficzno-językowym albo w społeczności wiejskiej, mamy do czynienia z dialektyzacją, jak w opowiadaniach Kazimierza Przerwy-Tetmajera Na skalnym Podhalu. Realia, obyczaje, strój, język, codzienność, mentalność i wierzenia oddane zostały z niezwykłą starannością i wiernością. Są fragmenty autentycznie gwarowe, ale różne jest nasycenie tekstu dialektyzmami, co przeczy obiegowemu przekonaniu, że to niemal czysta gwara podhalańska. Dzieło literackie nie jest etnograficznym zapisem, pisarz nie odtwarza, lecz stylizuje język i dlatego równie udane są zabiegi Władysława Stanisława Reymonta w Chłopach. Bohaterowie nie mówią idealnie po łowicku – capka, chłopok, czyli nie mazurzą i nie mówią z „e pochylonym”, co byłoby charakterystyczne dla regionu, ale używają form: Jagata, bierzta, chodzim, myślałech – spotykanych na całym obszarze Polski.
Stylizacja środowiskowa
stosowana jest, gdy w utworze pojawia się specyficzna zbiorowość połączona zainteresowaniami, miejscem pobytu, zawodem: lekarze, uczniowie, środowisko przestępcze, kupcy. Hermetyczne słownictwo pozwala ludziom identyfikować się z pewnym kręgiem i szybciej porozumiewać. Wypowiedzi kierowców w opowiadaniu Marka Hłaski Baza sokołowska: wysłanie wozów, nawala mu guma, wskoczył na zakręt, któryś się rozkraczył, pokazują jednak, że język środowiskowy może być zrozumiały dla niewtajemniczonych. Podobnie w felietonach Wiecha – Stefana Wiecheckiego, które opisują stolicę z perspektywy rodowitego warszawiaka, wnikliwego obserwatora miasta i mieszkańców. Charakterystyczne: Poniatoszczak, w ząbek czesany, zapychamy, jak pragne zdrowia, lebiega, obsztorcować, inszą razą nie wymagają specjalnych komentarzy.
Praktyka literacka pokazuje, że zwykle dochodzi do współwystępowania różnych typów stylizacji, co jest potwierdzeniem erudycji, wiedzy, przenikliwości i poczucia humoru autora.
Zobacz: