Swoje uczucia i oceny możesz wyrażać nie tylko informując o nich, beznamiętnie je opisując, ale również dając upust przejawom tych uczuć poprzez:
- odpowiednią intonację,
- operowanie akcentem,
- użycie wykrzyknień,
- odpowiedni dobór słownictwa,
- zastosowanie elipsy (pominięcie jakiegoś składnika w zdaniu),
- inwersji (zastosowanie szyku przestawnego),
- apostrofy (zdanie wprost zwrócone do odbiorcy),
- nagromadzenie zdań pytających, pytań retorycznych, czasowników zaprzeczonych itd.
Środki ekspresji językowej:
- Wykrzyknienia
Doskonale nadają się do wyrażania stanu uczuciowego osoby mówiącej, jak również wzmacniania lub komentowania całych wypowiedzi.
- Partykuły
Spełniają podobną funkcję jak wykrzykniki, uwydatniając lub wzmacniając sens całych wypowiedzeń albo ich części:- partykuła -by wyraża przypuszczenie (Zrobiłbym to, gdybym miał czas.)
- partykuła nie zaprzecza treść wyrazu lub zdania (Nie zrobię tego!)
- partykuły niech, oby wyrażają rozkaz lub życzenie (Niech Magda pójdzie do sklepu!)
- partykuły no, -że wzmacniają znaczenie zdania (Idźże stąd wreszcie!).
- Wyrazy nacechowane ekspresywnie, a wśród nich zdrobnienia i zgrubienia, nie tylko wyrażają emocje nadawcy związane z przedmiotem, pojęciem, czynnością, ale i mogą sygnalizować uczuciowy stosunek mówiącego do samego odbiorcy.
- Wyrazy o nacechowaniu ekspresywnym dodatnim wyrażają pozytywny stosunek, sympatię, aprobatę (np. chlebek, dzieciątko).
- Wyrazy o nacechowaniu ekspresywnym ujemnym wyrażają dezaprobatę, niechęć, lekceważenie, pogardę (np. oszołom, politykier, belfer).
- Pytania retoryczne, służą podkreśleniu opinii mówiącego. Pod takimi pytaniami może się ukrywać napięcie, nawet ostra dezaprobata wobec czegoś.
Zapamiętaj o wykrzyknieniach!
Wykrzykniki przede wszystkim służą do wyrażania uczuć:
- Ach, och! – dla wyrażania zachwytu:
- Ach, jak tu pięknie!,
- Ach, jakie to pyszne!
- Aj! – gdy się skaleczysz, lub Cię coś zaboli.
- Oj! – gdy coś Cię zaskoczy, bądź gdy chcesz kogoś zganić albo mu pogrozić:
- Oj, chyba poszliśmy nie tą drogą!
- Oj, nie rób tego!,
- Oj, za chwilę to rozbijesz!
- Brr! – gdy poczujesz uczucie wstrętu, pogardy, strachu, zimna:
- Brr, jak tu śmierdzi!,
- Brr, jak tu zimno!
Mogą też wpływać na zachowania odbiorcy:
- Hola! – gdy chcesz wezwać kogoś do zaprzestania robienia czegoś:
- Hola kolego, co ty wyprawiasz?!
- Halo! – gdy chcesz kogoś (lub coś) przywołać albo przywitać:
- Halo, proszę pana!
Znak wykrzyknienia
Znak wykrzyknienia (wykrzyknik) postawiony na końcu zdania wskazuje na silne zabarwienie uczuciowe wypowiedzi, która często ma charakter zdecydowanego rozkazu, życzenia, okrzyku albo zawołania:
- Natychmiast posprzątaj pokój!
- Zejdź mi z oczu!
- Można postawić nawet trzy wykrzykniki na końcu zdania, jeżeli wypowiedzenie ma mieć nadzwyczaj silne zabarwienie uczuciowe:
- Mam tego dość!!!
- Dosyć tego!!!
- Ratunku!!!
- Pali się!!!
- Wykrzyknikiem (po znaku zapytania) można też zakończyć zdania pytajne silnie zabarwione uczuciowo, np.:
- Magda! jak mogłaś?!
- Czemu to zrobiłeś?!
Zdrobnienia i zgrubienia
- Zdrobnieniami nazywamy wyrazy nacechowane emocjonalnie budzące w odbiorcy pozytywne skojarzenia, np. kotek, kiciuś, koteczek.
- Zgrubienia to wyrazy z reguły nacechowane emocjonalnie ujemnie, np. kocur, kocisko.
Zgrubienia mogą przyjmować odmienne funkcje emocjonalne, np. śliczny kocur – ten związek przymiotnika z rzeczownikiem zyskuje nacechowanie pozytywne.
„Przeróbki” słów, czyli zmiany w ich budowie, pociągają za sobą zmiany w znaczeniu. Tak już jest w naszym języku, że odpowiednie przyrostki sprawiają, że wyraz otrzymuje nowe znaczenie – dodatnie lub ujemne.
- przyrostek -dło (filmidło, powieścidło – to raczej marne dzieła),
- przyrostek -ina (kobiecina, kocina, dziewczynina – lekceważenie),
- przyrostek -uch (staruch, maluch, niedbaluch – niechęć),
- przyrostek -ula, -unia (kotula, mamula, siostrula, ciotunia – sympatia),
- przyrostek -ówa (klasówa, wałówa, mrówa – niechęć),
- przyrostek -ak (dzieciak, pętak – lekceważenie),
- przyrostek -eczek (koteczek, pieseczek – pieszczotliwie),
- przyrostek -unio (kotunio, dziadunio – z sympatią, zdrobniale).
Inne wyrazy nacechowane
Inne, to znaczy takie, które nie powstały dzięki przyrostkom czy też przemianom w budowie, lecz takie już są „od urodzenia”, odkąd powstały. Przykład znamienny to belfer. Wyrazy nacechowane ujemnie często są wytworem danego środowiska, specjalną nazwą, jaką na przykład wymyślili sobie uczniowie na nauczycieli (żeby pokazać, że ich nie lubią), więźniowie na strażników (klawisz), dzieci na rodziców (starzy itp.). Na szczęście doskonale intuicyjnie wyczuwamy, które z tych słów są nacechowane emocjonalnie, a jeśli tak, to czy dodatnio, czy ujemnie. W końcu jesteśmy użytkownikami swojego języka od dziecka!
Pamiętaj!
Wyrazy nacechowane dodatnio pełnią tę samą rolę, co zdrobnienia – wyrażają pozytywny stosunek do opisywanego przedmiotu lub wskazują na jego niewielkie rozmiary (np. domek, siostrzyczka). Natomiast wyrazy nacechowane ujemnie są jak zgrubienia – wyrażają negatywny stosunek do opisywanego przedmiotu albo wskazują na jego duże rozmiary (np. kocisko, babsko).
Zobacz: