Fleksja (nauka o odmianie wyrazów) jest działem morfologii (nauki o budowie wyrazów).
Deklinacja – odmiana wyrazu przez przypadki i liczby.
Trzeba podkreślić, że w polskiej gramatyce mamy siedem przypadków.
Są to:
- mianownik (kto? co?); symbol M.
- dopełniacz (kogo? czego?); symbol D.
- celownik (komu? czemu?); symbol C.
- biernik (kogo? co?); symbol B.
- narzędnik (kim? czym?); symbol N.
- miejscownik (o kim? o czym?); symbol Mc., Ms. albo Msc.
- wołacz bez pytania; symbol W.
Uwagi!
- Wiele z tych pytań może mieć nieco inną postać – wtedy, gdy do zaimka dołączy się przyimek. Pytanie dopełniacza to więc także z kogo?, z czego?, a właściwym przyimkiem dla miejscownika może być także wyraz na (na kim?, na czym?)
- Dla typowych rzeczowników można podać właśnie taką siódemkę w obu liczbach: pojedynczej i mnogiej – w sumie więc czternaście form fleksyjnych, z których wybrane mogą się powtarzać. Ważne dla polszczyzny jest ustalenie, że w liczbie pojedynczej biernik równa się dopełniaczowi (dla żywotnych rzeczowników męskich zakończonych na spółgłoskę).
- Z drugiej strony należy pamiętać o rzeczownikach, które nie odmieniają się przez przypadki i przez liczby, np. taxi, jury, kakao. Są to wyłącznie rzeczowniki obcego pochodzenia.
- Rzeczowniki, którym przypisano rodzaj nijaki i które kończą się przy tym na -um, są nieodmienne w liczbie pojedynczej. Można także powiedzieć, że te wyrazy, czyli rzeczowniki liceum, muzeum, gimnazjum, technikum itp. przyjmują w tej liczbie taką samą postać we wszystkich przypadkach. To kwestia umowy. Niepodważalny jest natomiast fakt zmiany końcówek fleksyjnych w liczbie mnogiej: muzea, muzeów, muzeom itd.
- Istnieją w polszczyźnie rzeczowniki, które odmieniają się, co prawda, przez przypadki, ale tylko w jednej liczbie. Na większą uwagę zasługują te, które należą do tzw. grupy pluralia tantum, co znaczy „tylko w liczbie mnogiej”. To m.in. rzeczowniki sanie, skrzypce, drzwi, grabie, nożyce, szczypce, spodnie, rajstopy, urodziny, okulary, plecy. Warto je zapamiętać i z tego powodu, że powinny łączyć się one z liczebnikami zbiorowymi, wymierającą podgrupą w polszczyźnie.
Zobacz: