Fleksja

Fleksja jest to nauka o odmianie wyrazów.

Deklinacja – to odmiana przez przypadki i liczby.
Dotyczy:
- rzeczowników,
- przymiotników,
- imiesłowów przymiotnikowych,
- liczebników,
- zaimków (rzeczownych, przymiotnych i liczebnych).

Koniugacja – to odmiana czasownika przez:
- osoby,
- czasy,
- liczby,
- tryby.

Części mowy

Wyrazy funkcjonujące w języku dzielimy na tzw. części mowy, czyli grupy wyrazów mających podobne właściwości gramatyczne. Wyrazy wchodzące w skład danej części mowy różnią się od innych grup wyrazów.

Jeśli wyraz nie zmienia swojej formy (końcówek) – nazywamy go nieodmiennym.
Jeśli w trakcie odmiany przybiera różne końcówki – nazywamy go odmiennym.

Ponadto części mowy dzielimy na:

samodzielne – czyli takie, które same coś znaczą bez kontekstu i stanowią odrębne części zdania.
niesamodzielne – czyli takie, które nabierają znaczenia w kontekście, tj. w otoczeniu innych wyrazów i nie stanowią odrębnych części zdania.
- Idę do pracy,
- Wracam ze sklepu.
- Czy lubisz lody?.

Mamy 10 części mowy:

5 części mowy jest odmiennych, to znaczy, że mogą zmieniać swe końcówki w czasie odmiany.
5 jest nieodmiennych – nie odmieniają się, zachowują zawsze tę samą formę.

CZĘŚCI MOWY
ODMIENNE	rzeczownik	orzeł, myśl, ciotka	wyrazy samodzielne
	czasownik	maluje, śpi, kwitnie
	przymiotnik	mały, czerwona, słony
	liczebnik	jeden, trzeci, podwójny
	zaimek	ja, twój, nikt, się, każdy
NIEODMIENNE	przysłówek	cicho, jutro, na prawo	wyrazy samodzielne
	wykrzyknik	och! hej, dzyń!, bęc!	wyrazy samodzielne
	przyimek	z, obok, pod, nad, przed	wyrazy niesamodzielne
	spójnik	i, ale, więc, bo, aby, że
	partykuła	nie, czy, niech, -by, -że

ODMIENNE CZĘŚCI MOWY

NAZWA	ODPOWIADA NA PYTANIE	ODMIENIA SIĘ PRZEZ	PRZYKŁADY
rzeczownik	*kto? co?*	przypadki (deklinacja) liczby rodzaje	pospolite: wiatr, pole własne: Polska, Jaś, Kowalski żywotne: mysz, kot, komar nieżywotne: stół, but, miód osobowe: babcia, wuj, kolega nieosobowe: koc, Tatry, pies konkretne: lampa, zegar abstrakcyjne: dobroć, miłość
czasownik	*co robi?* *co się z nim dzieje?* *w jakim stanie się znajduje?*	osoby (koniugacja) liczby czasy strony tryby	liczba pojedyncza: piszę liczba mnoga: piszemy czas teraźniejszy: śpiewam czas przeszły: rysował czas przyszły: będzie mówił strona czynna: Piotr niesie torbę. strona bierna: Torba jest niesiona przez Piotra. tryb orzekający: Marta pisze list. tryb przypuszczający: Marta napisałaby list… tryb rozkazujący: Napisz list.
przymiotnik	*jaki? jaka? jakie?* *który? która? które?* *czyj? czyja? czyje?*	przypadki liczby rodzaje stopnie	miły, miłego, miłemu, miłym miły, mili miły, miła, miłe stopień równy: miły, dobry stopień wyższy: milszy, lepszy stopień najwyższy: najlepszy, najbardziej szorstki
liczebnik	*ile?* *który z kolei?*	przypadki liczby rodzaje	liczebniki główne: jeden, dwa porządkowe: pierwszy, drugi ułamkowe: ćwierć, pół mnożne: podwójny, potrójny wielorakie: dwojaki, czworaki zbiorowe: sześcioro, pięcioro nieokreślone: kilka, kilkadziesiąt Uwaga! Niektóre liczebniki nie odmieniają się ani przez liczby, ani przez rodzaje, np. pół.
zaimek	rzeczowny liczebny przymiotny przysłowny	przypadek, liczba, rodzaj przypadek, liczba, rodzaj przypadek, liczba, rodzaj nieodmienny!	ja, oni, my, wy tyle, ile, ileś taki, każdy, niczyj tam, tamtędy, stąd, tu, gdzieś, kiedyś

NIEODMIENNE CZĘŚCI MOWY

NAZWA	CO OZNACZA	PRZYKŁADY
przysłówek	jak? gdzie? kiedy? Oznacza cechy czynności, stanów.	dobrze, źle, dużo, mało ukradkiem
przyimek	Określa położenie w przestrzeni.	proste: o, w, z złożone: ponad, zza
spójnik	Łączy wyrazy i zdania składowe w zdaniu złożonym.	i, ale, lecz, więc, albo, że
partykuła	Wyraża lub uwydatnia rozkaz, pytanie, przypuszczenie. Wzmacnia znaczenie wyrazów, zdań.	że, li, czy, nie, by, niech, oby
wykrzyknik	Uwydatnia uczucia. Naśladuje dźwięki.	ach!, halo!, bęc!, hi, hi!, brrr, dzyń dzyń

Deklinacja to odmiana przez przypadki, liczby i rodzaje:

rzeczowników: kobieta, kobiecie, kobietą, o kobiecie, kobiety, kobietom;
przymiotników: ładnej, ładną, ładnej ładna, ładne, ładni, ładne;
liczebników: jeden, jednym pierwsi, trzecich drugi, druga, drugie;
imiesłowów przymiotnikowych: jadąca, jadący, jadące, jadącemu, jadącej, jadącym jadącymi, o jadących;
zaimki
- rzeczowne: wy, wam, was, wami o was, on, oni, one;
- przymiotne: jego, jej, ich, taki, takiego, takim, o takich;
- liczebne: tyle, tylu, z tyloma, ileś, iluś, z iloma.

Koniugacja to odmiana czasowników przez:

osoby: ja piszę, ty piszesz, on pisze, my piszemy, wy piszecie;
liczby: maluję, biegniesz, malujemy, biegną;
czasy: czytałem, czytam, przeczytam;
tryby: rysuję, rysowalibyśmy, rysujcie;
strony: śpiewam, jest śpiewana (piosenka), myję się;
aspekty: pomagałem, pomogłem.

Uwaga!

Koniugacji podlegają czasowniki osobowe (tzn. takie formy czasownika, które występują w funkcji orzeczenia).
Nie odmieniają się niektóre formy czasowników, np.
- imiesłów przysłówkowy (grając, napisawszy)
- bezokolicznik (malować, stać).

Zobacz:

Nauki o języku

Zakres nauki o języku

Fleksja TEST

https://aleklasa.pl/gimnazjum/c324-nauka-o-jezyku-w-pytaniach-i-odpowiedziach/c326-fleksja/siedmiu-wspanialych

https://aleklasa.pl/matura/c331-nauka-o-jezyku-pytania-i-odpowiedzi/fleksja-2

Części mowy. Podstawowe informacje. (ćwiczenia)

1. Co to znaczy, że polszczyzna jest językiem fleksyjnym? Na jakich własnościach wyrazów opiera się ich podział na części mowy?