Dzieje polszczyzny liczymy tak, jak dzieje państwa polskiego – od drugiej połowy X w. Wtedy to język polski wykształcił się z grupy (rodziny) języków słowiańskich, która z kolei stanowi jedną z grup składających się na rodzinę języków indoeuropejskich – największą rodzinę języków na świecie.
Do tej rodziny należą prawie wszystkie języki Europy i wiele języków Azji. Język polski okazuje się więc daleko spokrewniony z językami angielskim, portugalskim, wedyjskim czy perskim, a nie tylko z czeskim czy rosyjskim. Dowodzą tego podobieństwa między wyrazami znaczącymi to samo w różnych językach, a przy tym używanymi najczęściej, odnoszącymi się do podstawowych przejawów życia codziennego – np. między podstawowymi liczebnikami:
- polski dwa trzy
- rosyjski дba (dwa) три (tri)
- angielski two three
- niemiecki zwei drei
- francuski deux trois
Wszystkie te języki muszą mieć wspólnego przodka. Od takiego prajęzyka wywodziły się poszczególne rodziny językowe: słowiańska, germańska, romańska itd. Poszczególne języki zaś wykształcały się z tych rodzin.
Zapamiętaj!
Taki prajęzyk, możliwy wyłącznie do zrekonstruowania, bo pochodzący z epoki przedpiśmiennej, nazywamy językiem praindoeuropejskim.
Posługiwały się nim koczownicze plemiona, żyjące ok. 5000 lat temu nad dolną Wołgą. Ogół tych plemion nazywamy wspólnotą praindoeuropejską.
Koczownicy zasiedlali coraz to nowe tereny i poszerzali obszar wspólnoty. Z biegiem czasu więzy między poszczególnymi grupami, a także między danym plemieniem a centrum wspólnoty, musiały jednak osłabnąć. Pierwotna wspólnota się rozpadła, lecz plemiona zasiedliły całą Europę i znaczną część Azji. Tak narodziły się nowe kultury, z których każda wykształcała nowy, własny język. Jego trzon wykazywał zbieżności z prajęzykiem, lecz nowe nazwy tworzono już niezależnie, w ramach każdej wspólnoty. Jedną z takich grup stworzyli przodkowie Słowian. Nazywamy ich Prasłowianami, a ich wspólnotę określamy jako prasłowiańską. Za przodka wszystkich języków słowiańskich uznaje się język prasłowiański, do którego rekonstruowanych form będziemy się odwoływać przy omawianiu historycznych zjawisk fonetycznych.
Prasłowianie również byli koczownikami, poszerzali swoje terytorium, co musiało doprowadzić do rozpadu wspólnoty. Nastąpiło to zapewne ok. III w. n.e. Rozpad odbywał się etapami, a jego konsekwencją było utworzenie się trzech wspólnot, a zarazem trzech grup językowych:
- wschodniosłowiańskiej (z niej wykształciły się języki: polski, czeski, słowacki oraz wymarłe: połabski, górnołużycki, dolnołużycki),
- zachodniosłowiańskiej (z niej wykształciły się języki ruskie, z których wywodzą się rosyjski, ukraiński i białoruski),
- południowosłowiańskiej – najmłodszej (z niej wykształciły się języki: staro-cerkiewno-słowiański, bułgarski, macedoński, słoweński i serbsko-chorwacki).
Zobacz: