Test składa się z dwóch części.
- Celem pierwszej jest zbadanie, czy potrafisz twórczo wykorzystać lub przekształcić podany fragment tekstu. Na egzaminie może trzeba będzie ułożyć na jego podstawie ogłoszenie lub notatkę do szkolnej gazetki, zredagować przemówienie, napisać skargę do sądu, regulamin albo przeprowadzić wywiad z bohaterem konkretnego utworu.
- Część druga sprawdzianu polega na rozwiązywaniu zadań z zakresu ortografii, frazeologii, gramatyki, a także kojarzeniu pojęć z różnych dziedzin kultury. Ta część sprawdza wiedzę, może też zawierać pytania, które sprawdzają umiejętność Twojej koncentracji i stopień zrozumienia tekstu.
Przy każdym pytaniu testowym znajdziesz kilka odpowiedzi. Oczywiście wybieramy tylko poprawną. Szczegółowe zasady punktacji testu zamieszczone są na jego końcu.
Część I.
Przeczytaj uważnie poniższy tekst:
Bajka
Za górami, za morzami, w dalekiej krainie czarów, przy kolebce małej księżniczki zebrały się dobre wróżki ze swą królewną na czele. I gdy otoczywszy księżniczkę, patrzyły na uśpioną twarzyczkę dzieciny, królowa ich rzekła: – Niechaj każda z was obdarzy ją jakimś cennym darem wedle swej możności i chęci!
Na to pierwsza wróżka, pochylając się nad uśpioną wypowiedziała następujące słowa: -Ja daję ci czar piękności i mocą swoją sprawię, że kto ujrzy twarz twoją, pomyśli, iż ujrzał cudny kwiat wiosenny. – Ja, rzekła druga- dam ci oczy przezrocze i głębokie jak toń wodna. – Ja dam ci powiewną i wysmukłą postać młodej palmy – ozwała się trzecia. Królowa zamyśliła się przez chwilę, po czym zwróciwszy się do wróżek, tak zaczęła mówić: – Piękność ludzi i kwiatów więdnie. Urocze oczy gasną wraz z młodością, a i w młodości często zaćmiewają się łzami. (…) Przeto nietrwałe są wasze dary.- Cóż jest trwałego w człowieku? I czymże ją obdarzysz?- pytały wróżki. A na to królowa: – Ja dam jej dobroć.(…) Dobroć serca jest tym, czym ciepło słońca: ona daje życie. Wiedzcie, że wasze dary mijają, a dobroć trwa; jest ona jak źródło, z którego im więcej wody wyczerpiesz, tym więcej ci jej napłynie.(…) To rzekłszy królowa wróżek pochyliła się nad śpiącą dzieciną i dotknąwszy rękami jej serca rzekła: – Bądź dobrą!
H. Sienkiewicz
A teraz odpowiedz na pytania:
1. Utwór H. Sienkiewicza ma cechy (1 punkt)
a) epopei
b) baśni
c) noweli
2. Królowej nie spodobały się dary wróżek, ponieważ (1 p.)
a) uważała, że księżniczka nie powinna być piękna,
b) uważała, że dary innych wróżek są nietrwałe,
c) uważała, że wyróżniając dar jednej z wróżek, zrobi przykrość pozostałym.
3. Dlaczego dar dobroci jest najcenniejszy? (1 p.)
a) ponieważ dobroć jest możliwa tylko, wtedy gdy się ją połączy z pięknem i bogactwem,
b) ponieważ dobroć jest jak ciepło słońca-ogrzewa i daje życie,
c) ponieważ piękno i bogactwo przemijają, a dobro jest darem trwałym.
4. 0 człowieku dobrym; okazującym bezinteresowną pomoc innym powiemy, że jest: (1 p.)
a) altruistą
b) egoistą
c) ekscentrykiem
d) oportunistą
5. Z czym kojarzą ci się biblijne symbole wody i Źródła? (1 p.)
a) z zaspokajaniem pragnienia,
b) z naturą,
c) z odradzaniem się, dawaniem życia,
d) z odwieczną mądrością.
6. Wybierz kategorie charakterystyczne dla baśni: (3 p.)
– komizm
– alegoria
– przedmioty i motywy magiczne
– morał
– walka dobra ze złem
– szczęśliwe zakończenie
7. Zdanie: „Dobroć serca jest tym, czym jest ciepło słońca”, to: (1 p.)
a) zdanie złożone z podrzędnym dopełnieniowym
b) zdanie złożone z podrzędnym orzecznikowym
c) zdanie złożone z podrzędnym okolicznikowym sposobu
Odpowiedzi
1. Odp. b) Utwór ma cechy baśni.
Świadczą o tym między innymi: brak konkretnego miejsca i czasu akcji ( za górami, za morzami), bohaterki pochodzące ze świata fantastycznego (dobre wróżki) oraz fantastyczna treść. Pytanie ocenia Waszą umiejętność rozróżniania gatunków i rodzajów literackich.
Nie pomyl więc baśni z nowelą ani epopeją, bowiem:
Nowela, choć jest gatunkiem epickim (pisanym prozą), nie zawiera motywów, osób ani przedmiotów magicznych. To niewielki jednowątkowy utwór o wyrazistej kompozycji. Ważne są w nim: zwięzłość, punkt kulminacyjny i wyraziste zakończenie.
Epopeja to z kolei bardzo długi utwór epicki, opowiadający o losach danej społeczności w przełomowym momencie historycznym. Zaczyna się od inwokacji – uroczystego zwrotu do bóstwa, osoby. Jest pisana wierszem, np. „Pan Tadeusz”. Nie jest to zatem na pewno nasz króciutki tekścik o księżniczce i wróżkach.
2. Odp. b) Uważała, że dary wróżek są nietrwałe.
Pytanie bada zrozumienie przesłania baśni, to jak odbierasz jej mądrość, nauki które głosi.
3. Odp.c) Ponieważ piękno i bogactwo przemijają, a dobro jest darem trwałym. Egzaminujący oczekuje od Was dobrego kojarzenia faktów ( porównaj z pyt.2 ) oraz pewnej dojrzałości, umiejętności oceniania pojęć, rozumienia wartości.
4. Odp. a) altruistą.
To zadanie, z dziedziny słownictwa, ma na celu sprawdzenie stopnia znajomości wyrazów obcych (zapożyczonych). Co znaczą pozostałe terminy?
Egoista (inaczej samolub) – to człowiek, który myśli tylko o sobie, gotów jest dla osiągnięcia własnych korzyści narazić innych na szkody lub przykrości.
Ekscentryk – to człowiek dziwaczny, oryginalny, wyróżniający się na tle innych ubiorem, zachowaniem, zwyczajami.
Oportunista – to ktoś nie mający stałych zasad czy poglądów. Zmienia je, „jak rękawiczki” dla osobistej korzyści.
5. Odp. c) z odradzaniem się, dawaniem życia.
Trzeba sobie przypomnieć, z czym kojarzy się w Nowym Testamencie symbol wody (chrzest to narodziny do nowego życia) albo skojarzyć fragment Małego Księcia (etap podróży na Ziemię i pobyt na pustyni – poszukiwanie wody).
Symbol – to znak, przedmiot, który na zasadzie umownej oznacza inny przedmiot lub pojęcie oderwane od rzeczywistości, np. lis – chytrość, mrówka – pracowitość (z bajek).
6. Odp. przedmioty i motywy magiczne (np. cudowne buty, różdżka, czary), walka dobra ze złem, szczęśliwe zakończenie.
Komizm – to kategoria charakterystyczna dla komedii, a alegoria i morał dla bajki. Pamiętajcie, że: morał – to nauka płynąca z bajki lub innego utworu dydaktycznego.
Alegoria – rzecz mająca oprócz znaczenia dosłownego przenośne ( w bajkach umowne maski zwierzęce oznaczające cechy ludzkie).
7. Odp. b) zdanie złożone z podrzędnym orzecznikowym.
Zadanie sprawdza Waszą wiedzę dotyczącą gramatyki – określania rodzajów zdań złożonych. Człon: „czym jest ciepło słońca” – rozwija, „zastępuje” orzecznik: jest czymś, kimś.
Część II.
A teraz odpowiedz na inne pytania:
1. Podanemu związkowi frazeologicznemu odpowiada tylko jedno wyjaśnienie. Wybierz je. (5 p.)
Pleść androny:
a – mówić głupstwa
b – mówić dużo
c – mówić zbyt szybko
Krewny po kądzieli:
a – krewny ze strony matki
b – ktoś wyróżniony, szczególnie drogi
c – krewny ze strony ojca
Czarno na białym:
a – Murzyni idący przez jezdnię
b – coś oczywistego, nie budzącego wątpliwości
c – negatywny bohater powieści, który osiąga sukces
Zimny prysznic:
a – codzienna kąpiel
b – gwałtowny powrót do rzeczywistości
c – pozbycie się czegoś istotnego, ważnego
Miecz Damoklesa:
a – dawna broń rycerza
b – stale grożące niebezpieczeństwo
c – trudna sprawa do załatwienia
2. Dokończ niepełne frazeologizmy: (3 p.)
a) po mieczu … ……
b) ….. …jak Zabłocki na mydle
c) myszy tańcują ….. ….. ….. …
3. W zdaniu: „Ten pies był bardzo stary”, wyraz „stary” jest: (1 p.)
a) przydawką
b) dopełnieniem
c) orzecznikiem w orzeczeniu imiennym
4. Podkreśl poprawną formę przymiotnika: ( 1 p.)
a) bardziej szorstki
b) bardziej lepszy
c) słońszy
5. Który z wyrazów został podany w postaci narzędnika liczby mnogiej ? (1 p.)
a) żonami
b) przyjaciół
c) żółwiach
6. Podkreśl prawdziwe odpowiedzi. (2 punkty)
a) K.K. Baczyński jest autorem elegii.
b) J. Kochanowski jest autorem bajki, pt. Ptaszki w klatce.
c) B. Prus jest autorem Janka Muzykanta.
d) M. Konopnicka jest autorką Roty.
7. Wybierz dla każdej postaci dziedzinę działalności: (10 p.);
malarstwo, muzyka, filozofia, literatura, polityka, medycyna, sport
a) E. Ryś – Ferenc –
b) K. Kutz –
c) J. Waszyngton –
d) Z. Religa –
e) J. Malczewski –
f) Sokrates –
g) N. Bonaparte –
h) B. Clinton –
i) K. J. Gałczyński –
j) J.S. Bach –
8. Podkreśl poprawne nazwy mieszkańców miast: (2 p.)
– Kociewie – Kociewiak – Kociewianin
– Kraków – Krakowiak – Krakowianin
9. Podkreśl pary wyrazów, które znaczą to samo: (2 p.)
a) metafora – przenośnia
b) zwrotka – strofa
c) woda – płyn
d) prawnik – adwokat
10. Dopisz antonimy do wyrazów: (6 p.)
– piękny ………………………………………..
– pozytywny …………………………………..
– sympatyczny ………………………………..
– otyły …………………………………………..
– miejski ………………………………………..
– ciągły ………………………………………….
11. Uzupełnij schemat: ( 4 p.)
a) …> ..> podgórski
b) …> ręczyć >.. … … … ..> poręczenie
12. Kto jest autorem słów: „O, gdybym kiedy dożył tej pociechy, żeby te księgi zbłądziły pod strzechy”. ( 1 p.)
a) B. Prus
b) J. Kochanowski
c) S. Żeromski
d) A. Mickiewicz
13. Podkreśl gatunek należący do epiki: (1 p.)
– oda
– epopeja
– sonet
– elegia
14. Uszereguj wyrazy według znaczeń – od najbardziej ogólnego do najbardziej szczegółowego: wątek, fabuła, akcja, zdarzenie. (4 p.)
l. ……
2. …….
3. …….
4. …….
15. Ironia to: (1 p.)
a) ukazywanie rzeczywistości w sposób zdeformowany, przejaskrawiony
b) ukryta drwina, szyderstwo, złośliwość
l6. Co napisał: (2 punkty)
Juliusz Słowacki – Grażyna, Balladyna, Świtezianka,
Henryk Sienkiewicz – Siłaczka, Potop, Zemsta
17. Wyraz „oaza” można podzielić na: (1 p.)
a) dwie sylaby
b) trzy sylaby
c) cztery sylaby
d) to wyraz jednosylabowy
18. Dopisz peryfrazy do wyrazów: (2 p.)
– słońce
– książka
Wzór: telewizor – szklany ekran, okno na świat
l9. Podkreśl prawidłowe określenie: (1 p.)
karząca ręka to:
a) związek zgody,
b) związek przynależności
c) związek rządu
20. Jaki proces fonetyczny zachodzi w wyrazie „prośba”? (1p.)
a) ubezdźwięcznienie wewnątrzwyrazowe wsteczne
b) ubezdźwięcznienie wewnątrzwyrazowe postępowe
c) udźwięcznienie wewnątrzwyrazowe postępowe
d) udźwięcznienie wewnątrzwyrazowe wsteczne
21. Komizm sytuacji polega na tym, że: (1 p.)
a) bohater śmieszy swoim wyglądem, zachowaniem, poglądami
b) występuje komiczny splot zdarzeń, zawikłana intryga
c) wykorzystuje się grę słów postaci, ich wieloznaczność
22. Synonimy występują tylko w szeregu: (1 p.)
a) chodzić, chodak, schody, przychodnia
b) listonosz, pocztylion, goniec, kurier
c) piękno, brzydota, dobro, zło
d) wspaniały, wspanialszy, najwspanialszy
23. Który z liczebników jest liczebnikiem porządkowym: (1 p.)
a) piętnaścioro
b) piętnasty
c) piętnaście
24. Neologizm znaczeniowy to wyraz: (1 p.)
a) chodak
b) bagaż
c) plomba
25. Wyraz „grotołaz” to: (1 punkt)
a) wyraz prosty (rozwinięty)
b) wyraz złożony (złożenie)
c) wyraz złożony (zrost)
26. Uzupełnij zdania łączną lub rozdzielną pisownią partykuły „nie”. (4 p.)
a) ….. świadomość grzechu ….. czyni.
b) Ani na wsi, ani w mieście …… trzeba wierzyć …….wieście.
27. Wstaw prawidłowe litery: (12 p. – za każdą literę 0,5 p.)
Z oddali dost…egałem oczy dzikiej bestii. Ja…yły się w głębi zieleni niczym ..ar..wki. Trwo..liwie spoj…ałem na za..artowanego w bojach p…yjaciela. Romek wy..ylił się zza k…ew..w i spokojnie podszedł do zwie..ęcia. To był lew, kr..l p..szczy. Na jego widok wszyscy wpadali w popło… i ..ciekali ze stra..u. Dziś lew był …sposobiony p…y..ylnie do zwiedzający… zoo. P..yjaźnie pat..ył zza krat i stroszył g..ywę.
Odpowiedzi
1. Odp.
pleść androny – a,
krewny po kądzieli – a,
czarno na białym – b,
zimny prysznic – b,
miecz Damoklesa – b.
Pytanie to wymaga znajomości znaczenia związków frazeologicznych. Pamiętaj – to wyrazy tworzące całość o znaczeniu przenośnym, zrozumiałe dla wszystkich Polaków. Dzielą się na wyrażenia, zwroty i frazy, to też miejmy w pamięci.
2. Odp.
a) – po mieczu i po kądzieli,
b) – wyjść jak Zabłocki na mydle,
c) – myszy tańcują, kiedy kota nie czują.
3. Odp. c) orzecznikiem w orzeczeniu imiennym.
Polecenia dotyczące składni wymagają przeprowadzenia rozbioru logicznego (podziału na części zdania). „Był stary” to orzeczenie imienne, składające się z łącznika (był) i orzecznika (stary).
4. Odp. bardziej szorstki
Prawidłowa odpowiedź wymaga znajomości trzech rodzajów stopniowania przymiotników: zwykłego, nieregularnego i opisowego. Formy b i c są nieprawidłowe.-Utwórz odpowiednie formy.
5. Odp. a) żonami
W tym przypadku przyda się praktyczna powtórka z deklinacji rzeczowników. Jeśli nie widzisz od razu narzędnika – odmień w pamięci rzeczowniki.
6. Odp. a) i d) K.K. Baczyński jest autorem elegii (np. Elegia o…. … chłopcu polskim)
M. Konopnicka jest autorką Roty.
7. Odp. a) – sport, b) – kino, c) –polityka, d) – medycyna, e) – malarstwo, f ) – filozofia, g) – polityka, h) – polityka, i) – literatura, j ) – muzyka.
To pytanie nie powinno sprawiać trudności tym, którzy znają historię, chodzą do teatru, kina i oglądają telewizję. Sprawdza Wasze zainteresowanie kulturą, obycie w świecie współczesnym.
8. Odp. Kociewiak i Krakowianin
9. Odp.
metafora – przenośnia,
zwrotka – strofa
Ćwiczenie sprawdza, czy potrafisz określać zakres znaczeniowy wyrazu. Płyn może być wodą, ale także olejem, kawą. Prawnik to adwokat, ale też radca prawny, sędzia, prokurator. Istnieje klasa wyrazów o znaczeniu ogólnym (płyn) i klasa wyrazów o znaczeniu szczegółowym.
Przypomnij też sobie naukę o synonimach (metafora to synonim przenośni), strofa to samo co zwrotka, ale płyn to dużo więcej niż woda! Pamiętaj! Synonimy to wyrazy o tym samym znaczeniu.
10. Odp.
piękny – brzydki; pozytywny – negatywny; sympatyczny – antypatyczny; otyły – chudy; miejski – wiejski; ciągły – przerywany.
Dla odmiany, antonimy – to wyrazy przeciwstawne. To pytanie bada zakres Twojego słownictwa. Bądź ostrożny przy tworzeniu antonimu za pomocą zaprzeczenia „nie”; słowo „niesympatyczny” też jest prawidłowe, ale „antypatyczny” – zdradza bogaty zakres słownictwa.
11. Odp.
a) góra >górski > podgórski
b) ręka> ręczyć > poręczyć > poręczenie
Zadanie sprawdza wiedzę dotyczącą słowotwórstwa, a ściślej, tworzenia rodzin wyrazów pokrewnych. Wyrazy pochodne tworzymy przeważnie przez dodanie odpowiednich formantów do podstaw słowotwórczych (górski = gór + ski, podgórski = pod + górski). Wykorzystaliśmy formanty „ski” i „pod”. Podstawą zaś jest tu część słowa góra.
12. Odp. d) A. Mickiewicz, a cytat pochodzi z epopei szlacheckiej Pan Tadeusz.
13. Odp. epopeja (nawet brzmienie słowa podpowiada prawidłową odpowiedź ).
Oda – to uroczysty liryk, którego tematem jest jakieś ważne zdarzenie (ogólnonarodowe), prawda filozoficzna, np. Oda do młodości A. Mickiewicza.
Sonet-gatunek liryczny o tematyce refleksyjnej, miłosnej. Przeważnie składa się z czterech zwrotek (dwie po cztery wersy, dwie po trzy), np. Sonety krymskie A. Mickiewicza.
Elegia-utwór żałobny lub miłosny, np. Elegia…o chłopcu polskim K.K. Baczyńskiego.
14. Odp. fabuła, akcja, wątek, zdarzenie.
Pytanie to wymaga od Ciebie znajomości pojęć teoretyczno-literackich. Zdarzenie jest najmniejszą cząstką utworu epickiego. Wątek to ciąg różnych zdarzeń, który prowadzi do jakiegoś celu. Taki ciąg jest połączony osobą bohatera (lub bohaterów) i zawsze układa się w porządku przyczynowo- skutkowym. Rozróżniamy wątek główny (układ zdarzeń związanych z głównym bohaterem) i poboczne (związane z postaciami drugoplanowymi).Wątki wchodzą w skład akcji (zawiązanie akcji, rozwinięcie i rozwiązanie-finał). Wszystkie te elementy są budulcem fabuły (cały zasób zdarzeń w świecie przedstawionym).
15. Odp. b) ukryta drwina, szyderstwo, złośliwość
Pytanie odwołuje się do znajomości pojęć literackich.
16. Odp. Juliusz Słowacki – Balladyna; Henryk Sienkiewicz – Potop.
17. Odp. trzy sylaby ( o-a-za)
Tym razem – fonetyka. Pamiętaj: każda samogłoska jest sylabotwórcza, a więc tworzy sylabę (lub jest jej ośrodkiem).
18. Odp. np.
– słońce to ognista kula, gwiazda ogrzewająca Ziemię
– książka to przyjaciel człowieka, mądry doradca
Oczywiście bez problemu opiszesz słońce, czy książkę, prawda? Trudność zatem tkwi tylko w tym, by wiedzieć, że taka opisowa definicja to peryfraza.
19. Odp. a) związek zgody
20. Odp. udźwięcznienie wewnątrzwyrazowe wsteczne
Polecenie z fonetyki sprawdza znajomość upodobnień ,a więc procesów, które powodują, że inaczej mówimy, a inaczej piszemy dany wyraz.
Zobacz: w wyrazie prośba mówimy: pro-ź-ba, udźwięczniliśmy ś! Tak zadziałała (wstecz) obecność dźwięcznego b: śb
21. Odp. -występuje komiczny splot zdarzeń, zawikłana intryga.
Zwróć uwagę na pytanie: komizm sytuacji. Przy odpowiedzi musisz uwzględnić trzy rodzaje komizmu: postaci, słowny i sytuacji.
Komizm postaci – bohater śmieszy wyglądem, czy zachowaniem; komizm słowny wykorzystuje grę słów, charakterystyczne elementy mowy.
22. Odp. a) listonosz, pocztylion, goniec, kurier
Tylko te znaczą to samo lub prawie to samo.
Synonimy to wyrazy bliskoznaczne, takie jak np. pieczątka – stempel, ziemniak – kartofel. Mogą być nacechowane stylistycznie, np. dom – willa, pałac; chata, chałupa itd.
23. Odp. b) piętnasty
Pytanie z działu gramatyki (fleksji) wymaga znajomości podziału liczebników.
Pamiętaj, że liczebniki dzielą się na:
– główne (jeden),
– porządkowe (pierwszy),
– ułamkowe ( jedna druga),
– zbiorowe (jedenaścioro),
– mnożne (podwójny),
– wielorakie (dwojaki).
24. Odp. plomba
Dział neologizmów (wyrazów nowo utworzonych w języku) obejmuje: neologizmy znaczeniowe, słowotwórcze, artystyczne, zapożyczenia. Wyraz plomba ma wiele znaczeń (w zębie, zapieczętowane mieszkanie, do którego nie można wejść).
Inne przykłady: zebra (zwierzę, przejście przez pasy); mur (ściana, żywy mur, który piłkarze ustawiają na boisku, by zasłonić bramkę).
25. Odp. wyraz złożony ( )
Polecenie odsyła do dziedziny słowotwórstwa (podziału na zrosty, złożenia i zestawienia).
Zrost – powstał przez bezpośrednie połączenie dwóch lub trzech wyrazów, np. wiarygodny ( godny wiary).
Złożenie- oznacza złączenie dwóch lub trzech podstaw słowotwórczych, połączonych zrostkami: o, i lub y, np. grotołaz (grot + o + łaz)
Zestawienie – to pisane oddzielnie wyrazy, które jednak stanowią jedno określenie, np. Stare Miasto.
26. Odp.
Nieświadomość grzechu nie czyni.
Ani na wsi, ani w mieście nie trzeba wierzyć niewieście.
Pamiętaj: partykułę „nie” jako zaprzeczenie piszemy łącznie:
– z rzeczownikami, np. nieszczęście, niedoświadczenie
– z przymiotnikami w stopniu równym, np. nietrwały, nieżonaty
– z imiesłowami w funkcji przymiotnikowej, np. niezbity (dowód), ale: nie zbita szklanka leżała przy oknie.
Partykułę „nie” piszemy rozdzielnie z zaimkami, liczebnikami, bezokolicznikami i osobowymi formami czasownika.
27. Odp.
Z oddali dostrzegałem oczy dzikiej bestii. Jarzyły się w głębi zieleni niczym żarówki. Trwożliwie spojrzałem na zahartowanego w bojach przyjaciela. Romek wychylił się zza krzewów i spokojnie podszedł do zwierzęcia. To był lew, król puszczy. Na jego widok wszyscy wpadali w popłoch i uciekali ze strachu. Dziś lew był usposobiony przychylnie do zwiedzających zoo. Przyjaźnie patrzył zza krat i stroszył grzywę.
Zobacz: