Na początek – przeczytaj uważnie tekst wstępny, bowiem do niego będą się odnosiły niektóre polecenia testu.
Twórczość i błąd
Twórczość i błąd graniczą ze sobą w języku o włos, ocierają się o siebie. Myliłby się ten, kto by sądził, że terenem twórczości językowej jest tylko poezja. Twórczość językową uprawia na co dzień każdy z nas. Kiedy ktoś stwierdza dumnie, patrząc na Amika albo Trota: „Posiadanie psa czyni człowieka ludzkim”, uprawia twórczość językową. Kiedy ktoś zauważa filozoficznie: „Dobra babka nie jest zła” – uprawia twórczość. Kiedy zwracamy się do miłych nam osób: „rybko!”, „żabko!”, „świerszczyku!” czy „chrząszczu!” – uprawiamy twórczość językową. Aforyzmy czy żartobliwe powiedzonka („Żeby zobaczyć, czy się chłopcu podobam, zamykam oczy” – Krecia Patyczkówna), liryka życia codziennego („Mój ty najmilszy potworku!”) – to wszystko twórczość językowa. Bez tego łamania reguł, bez wprowadzania nowych, nie używanych dotychczas połączeń nie moglibyśmy się obejść. W języku pełna praworządność nie tylko nie jest ideałem – jest grzechem. Musimy przekraczać reguły, łączyć słowa o treściach sprzecznych, używać słów i konstrukcji dwuznacznych, musimy robić to wszystko, czego w zasadzie robić nie wolno. Czymże zatem jest błąd? Więc może nie istnieją błędy? Nie. Błędy istnieją: Zginęli wszyscy Indianie oprócz konia. Na czym polega komizm? Sugerujemy, że i koń był Indianinem: wynika to ze znaczenia słowa „oprócz”. Tymczasem koń to zwierzę, a Indianie – to dawni mieszkańcy Ameryki Północnej i Południowej, nazwani tak przez Kolumba, przekonanego, że dotarł do Indii. Pojęcia: „koń” i „człowiek” wykluczają się nawzajem. Istnieje wiersz Bolesława Leśmiana, poświęcony Urszulce. Gdy po śmierci Urszulka przybywa do nieba, Bóg pyta o jej najgorętsze pragnienie i obiecuje je spełnić. Urszulka pragnie tylko jednego: aby w niebie wszystko było zupełnie takie samo jak w domu:
Powstał dom – kubek w kubek jak nasz czarnolaski.
I sprzęty, i donice rozkwitłego ziela
Tak podobne, aż oczom straszno od wesela.
„Straszno od wesela”. Ależ to nonsens! U Leśmiana znajdziemy takich nonsensów więcej. A jednak nonsensy Leśmiana nie nadawałyby się do rubryki „Humor błędów językowych”. Uczniowie – autorzy wypowiedzi zacytowanych przez „Przekrój” – nie chcieli naruszyć w tych wypowiedziach normy językowej. Odstępstwa od tej normy nie pełnią w ich wypowiedziach żadnej funkcji, niczemu nie służą.
Nonsensy Leśmiana – to poezja. U poetów wszystkie te naruszenia zastanej normy są celowe, są zamierzone. Są do czegoś potrzebne. Dokładnie w tym miejscu przebiega granica między twórczością a błędem. Błąd to nowość, która niczemu nie służy.
(tekst na podstawie: A. Wierzbicka, P. Wierzbicki „Praktyczna stylistyka”)
Część I
1. Podaj tytuł wiersza Leśmiana, z którego pochodzi cytat w tekście: (1 pkt)
2. Na podstawie tekstu nie można wywnioskować, że: (1 pkt)
A. poeci czasem odstępują od normy językowej i jest to celowe, zamierzone,
B. wszelkie odstępstwa od normy językowej są niesłuszne i bezcelowe,
C. twórczość językową uprawiać może na co dzień każdy z nas,
D. zamierzone przekraczanie reguł językowych niekoniecznie bywa błędem.
3. Zdanie z tekstu „Zginęli wszyscy Indianie oprócz konia” jest: (1 pkt)
A. logicznie zbudowane i sensowne
B. wewnętrznie sprzeczne i nielogiczne
C. zdaniem wielokrotnie złożonym
D. imiesłowowym równoważnikiem zdania
4. Dopisz dwa wyrazy bliskoznaczne do słowa „aforyzm”: (2 pkt)
5. Autorka tekstu stwierdza, że: (1 pkt)
A. bez wprowadzania nowych, nie używanych dotychczas połączeń wyrazów nie moglibyśmy się obejść;
B. nowe połączenia, odstępstwa od reguł są nikomu niepotrzebne;
C. nonsensy Leśmiana nadają się do „Humoru zeszytów szkolnych”;
D. nikomu nie wolno przekraczać językowych reguł.
6. Wyjaśnij swoimi słowami, co oznacza stwierdzenie: „Błąd to nowość, która niczemu nie służy”. (5 pkt)
7. Dokonaj analizy zdania: „Gdy po śmierci Urszulka przybywa do nieba, Bóg pyta o jej najgorętsze pragnienia i obiecuje je spełnić”, a następnie narysuj jego wykres graficzny i określ każde ze zdań składowych. (3 pkt)
8. Do zdania: „Błędy istnieją” dopisz dowolne zdanie podrzędne okolicznikowe przyczyny. (1 pkt)
9. W zdaniu „Twórczość i błąd graniczą ze sobą o włos” podmiot to: (1 pkt)
A. wyraz „włos”
B. wyrazy „twórczość” i „błąd”
C. wyraz „twórczość”
D. wyraz „graniczą”
Część II
10. Wytłumacz swoimi słowami, na czym polegają błędy w poniższych stwierdzeniach. (3 pkt)
A. Na pole bitwy wpadł Czarniecki na mustangu. Piana leciała mu z pyska.
B. Fryderyk Chopin był to syn swoich rodziców.
C. Moja ciotka mieszka na perypetiach Warszawy.
11. Przeczytaj wiersz Mirona Białoszewskiego pt. „Karuzela z madonnami” i odpowiedz na pytania: (2 pkt)
A. Czy poeta świadomie zastosował w wierszu wyraz „peryferafaelickie”, czy jest to błąd językowy?
B. Co oznacza słowo „peryferafaelickie”?
12. Które zestawienie pasuje do pary wyrazów: „koń” – „Kasztanka” (2 pkt)
A. pospolity – własny
B. żywotny – nieżywotny
C. osobowy – nieosobowy
13. Pod każdym zdaniem znajdują się w nawiasach słowa, które trzeba zastąpić jednym, zawierającym w sobie wszystkie. (4 pkt)
A. W Muzeum Wojska Polskiego możemy oglądać……………… (pistolety, szable, kusze)
B. K. I. Gałczyński napisał wiersz o sklepie z …………….. (fletami, skrzypcami, pianinami)
C. Wiersze…………..są czytane w wielu krajach świata.
(Mickiewicza, Herberta, Różewicza, Staffa)
D. Trudno z tym chłopcem rozmawiać o jego…………..
(gniew, zazdrość, radość, oburzenie)
14. Przekształć podane niżej zdania na zdania z imiesłowowym równoważnikiem, według wzoru: (1 pkt)
Wzór:
Gdy jechał autobusem, myślał o swoim rodzinnym mieście. Jadąc autobusem, myślał o swoim rodzinnym mieście.
A. Gdy pracujemy na działce, najlepiej odpoczywamy.
B. Szkoda, że gdy byłeś w Płocku, nie zwiedziłeś naszego pałacu.
C. Gdy przemawiał na trybunach, podnosił głos.
15. Przeczytaj fragment wiersza Juliusza Słowackiego:
„Smutno mi, Boże! – dla mnie na zachodzie
Rozlałeś tęczę blasków promienistą;
Przede mną gasisz w lazurowej wodzie
Gwiazdę ognistą…”.
Odpowiedz na pytania: (3 pkt)
A. Jaki tytuł nosi prezentowany wiersz?
B. Czy wiersz należy do liryki bezpośredniej czy pośredniej?
C. Jakie rymy występują w podanym fragmencie?
16. Od podanych niżej wyrazów utwórz imiesłowy przymiotnikowe bierne: (4 pkt)
A. nagromadzić
B. przeczytać
C. pokryć
D. narysować
17. Do każdego rzeczownika po lewej stronie dopasuj odpowiedni przymiotnik z prawej strony (możesz zmienić rodzaj przymiotnika). (16 pkt)
A. koń, ślad, robota, armia silny, trwały, solidny, potężny
B. sos, zupa, mleko, roztwór skondensowany, stężony, zawiesisty, gęsty
C. uliczka, kolacja, dziewczynka, skromny, cichy, nieśmiały, stateczek niepozorny
D. mowa, ciało, ręce, materiał sztywny, zgrabiały, bezwładny, drętwy
18. Teraz do każdego czasownika dobierz odpowiedni przysłówek: (8 pkt)
A. skakać, czytać, manipulować, zręcznie, biegle, płynnie, mówić zwinnie
B. trwać, domagać się, silnie, niewzruszenie,
pracować, starać się wytrwale, uporczywie
19. Zdanie: „Jutro w telewizji będzie ciekawy film.” spróbuj zmienić na dwa sposoby: (2 pkt)
A. dodaj do niego sformułowanie, które wykaże, że jesteś tego pewien.
B. dodaj sformułowanie, które wykaże, że nie jesteś pewien, czy ten film będzie (wątpisz).
20. Z którymi spośród prezentowanych niżej wyrazów nie może łączyć się: (5 pkt)
A. czasownik „wszcząć” dochodzenie
śledztwo
zabawa
żniwa
alarm
starania
bitwa
B. czasownik „siać” panika
zgorszenie
rozczarowanie
niezadowolenie
popłoch
21. Zdania w mowie niezależnej przekształć na mowę zależną i odwrotnie: (4 pkt)
A. Ojciec ucieszył się: „Ach, co za książka!”
B. Zbigniew powiedział: „Aż tyle grzybów nazbieraliście!”
C. Gdy przychodzi niedziela, mamusia mówi, że przynajmniej sobie trochę odpocznie.
D. Lekarz powiedział, że Marysia musi leżeć przynajmniej tydzień.
22. Uzupełnij brakujące części porównań: (6 pkt)
A. …jak wilk B. …jak w psiarni C. …jak mrówka
D. …jak pień E. …jak rydz F. …jak Salomon
G. …jak słońce H. …jak piołun I. …jak lis
J. głupi jak… K. cicho jak… L. słodki jak…
23. Uzupełnij podane wyrazy ich negatywnymi odpowiednikami według wzoru: (2 pkt)
Wzór: grać – rzępolić
A. pisać –
B. czytać –
24. Piszesz charakterystykę Skawińskiego, bohatera „Latarnika” Henryka Sienkiewicza. Z podanych punktów wybierz te, których nie można odnieść do bohatera: (4 pkt)
A.
- Pędził tułacze życie.
- Całe życie spędził w jednym mieście.
- Prześladował go pech.
- Uczestniczył w powstaniu listopadowym.
- Nie wyemigrował z kraju.
B.
- samotny,
- dzielny żołnierz,
- emigrant,
- tchórz,
- zadowolony z życia.
25. Piszesz wypracowanie na temat: „Problemy dzieci w literaturze XIX i XX wieku”. O jakich problemach mógłbyś opowiedzieć? Sporządź plan (co najmniej 5 punktów). (5 pkt)
26. Wypowiedz się pisemnie na temat: „Jaki jest mój stosunek do emigracji i emigrantów?” Uwzględnij jedną z następujących możliwości: potępiam, usprawiedliwiam, popieram. (Wypowiedź nie powinna przekroczyć 25 zdań). (15 pkt)
27. Przygotowujesz się do opracowania (na podstawie „Pana Tadeusza”) tematu: „Jak Adam Mickiewicz ocenił polską szlachtę?”. Spośród podanych informacji o szlachcie wybierz tę, która nie pasuje do tej oceny: (1 pkt)
A. anarchia, łamanie prawa (zajazdy)
B. patriotyzm, solidarność w obliczu zagrożenia narodowego
C. duma, pycha
D. gościnność
E. warcholstwo, kłótliwość
F. brak poszanowania tradycji, obyczaju
28. Z podanych informacji wybierz te, które nie odnoszą się do poniższych tytułów: (3 pkt)
A. „Quo vadis”
a) autor: Stefan Żeromski,
b) prześladowanie pierwszych chrześcijan za czasów Nerona,
c) autor został nagrodzony Nagrodą Nobla,
d) wydarzenie historyczne w utworze: pożar Rzymu.
B. „Siłaczka”
a) moralne zwycięstwo Stasi Bozowskiej,
b) ideały pracy u podstaw,
c) konfrontacja haseł pozytywizmu z ich praktyczną realizacją,
d) akceptacja bierności i kompromisowej postawy wobec życia,
e) walka z zacofaniem, nędzą, obowiązki lekarzy i nauczycieli.
C. „Mały Książę”
a) wędrówki po planetach,
b) „Najważniejsze jest niewidoczne dla oczu”,
c) „Stajesz się odpowiedzialny za to, co oswoiłeś”,
d) lis uczy, czym jest przyjaźń,
e) świat dorosłych jest o wiele lepszy od świata dzieci.
Odpowiedzi
1. Bolesław Leśmian „Urszula Kochanowska”
Czy jeszcze masz w pamięci wiersz poświęcony córeczce Jana Kochanowskiego? Można przypomnieć go podczas pisania wypracowań o uczuciach – żalu, smutku, tęsknocie za najbliższymi. Leśmian tworzy nowe słowa (neologizmy), stosuje też typ obrazowania, zwany kreacyjnym, twórczym, bowiem kreuje świat w swoich wierszach.
2. B. Wszelkie odstępstwa od normy językowej są niesłuszne i bezcelowe.
Autorka stwierdza, że niekiedy warto odstąpić od reguł, które narzuca nam język. Takie celowe i świadome odstępstwa czynią poeci, którzy potrafią nas olśnić nowym poetyckim pomysłem, zaszokować. Twórcy wciąż poszukują nowych środków wyrazu, wzbogacają język, ale językową twórczość uprawiamy też my sami na co dzień, wypowiadając przysłowia, aforyzmy, wymyślając nowe imiona dla osób nam bliskich, zwierząt czy nazwy dla przedmiotów, rzeczy.
3. B. wewnętrznie sprzeczne i nielogiczne
Zresztą mówi o tym autorka cytowanego tekstu. Przeróżne komiczne błędy wynikają z dwuznaczności, przekręcania wyrazów, łamania językowych reguł.
4. sentencja, maksyma
Tu przyda się nam „Słownik wyrazów bliskoznacznych”, ewentualnie nieco mniejszy „Słownik synonimów”. Można też posłużyć się „Słownikiem współczesnego języka polskiego”. Warto pamiętać o tym, gdzie możemy szukać potrzebnych nam haseł i w jakim porządku są układane hasła w słownikach.
5. A. nie moglibyśmy się obejść bez wprowadzania nowych połączeń wyrazów
Byłoby nam smutno i nudno, gdybyśmy nie wymyślali przeróżnych określeń typu: „pyszczuniu”, „lisiczko”, a to przecież też jakaś językowa twórczość. Z kolei, nieświadome łamanie przepisów języka jest złe, określane jako błąd, czyli nowość, która niczemu nie służy. Niech więc przekraczanie reguł pozostanie domeną poetów, których „nonsensy” są prawdziwą sztuką (przez wielkie „S”).
6.
W wyniku nieświadomego złamania językowej reguły powstaje nowość (nowe połączenie wyrazowe lub dziwny neologizm, albo też błędny związek frazeologiczny) – która niczemu nie służy. Nie służy, ponieważ nie jest sztuką, nie ma żadnego określonego celu poetyckiego. Jest tylko wynikiem popełnionej niezręczności językowej. Słowem – błąd językowy.
7. Zdanie złożone wielokrotnie, a wykres jest następujący:
Jeszcze jest troszkę czasu na powtórzenie rodzajów zdań złożonych i warto go wykorzystać. Dlaczego akurat zdania? Polecenia dotyczące analizy zdań złożonych i rysowania wykresów zdarzały się (w rozmaitych formach) na egzaminach w ostatnich latach, więc zapewne pojawią się i w tym roku.
8. Błędy istnieją, ponieważ często zapominamy o przestrzeganiu reguł gramatyki.
Zdanie można zapisać inaczej – wszystko zależy od wyobraźni i pomysłowości. Trzeba tylko znać reguły tworzenia zdań złożonych okolicznikowych przyczyny. O zdanie podrzędne okolicznikowe przyczyny spytamy: dlaczego? z jakiej przyczyny?
9. B. wyrazy „twórczość” i „błąd”
Mamy tu do czynienia z podmiotem szeregowym twórczość i błąd. Przypomnij sobie jeszcze inne ich rodzaje, np. podmioty logiczne, gramatyczne, domyślne.
10.
A. Błąd wynika z dwuznaczności. Komu leciała piana z pyska: Czarnieckiemu czy mustangowi?
B. Zdanie udaje, że przekazuje informację, a w rzeczywistości jest puste, każdy jest bowiem dzieckiem swoich rodziców.
C. Bardzo niebezpieczny błąd – pomylenie jednego wyrazu z innym. Ciotka mieszka pewnie na peryferiach Warszawy (nie: perypetiach).
11.
A. Oczywiście poeta świadomie połączył dwa wyrazy (peryferyjny i prerafaelicki).
B. Prerafaelitami nazywamy grupę malarzy angielskich, którzy nawiązywali do tradycji malarstwa włoskiego przed Rafaelem (słynny malarz). Bohaterki utworu Białoszewskiego to nie madonny w stylu prerafaelickim, ale kręcące się na karuzeli dziewczęta z przedmieścia. Słowem – dziewczęta z peryferii wielkiego miasta. Poeta pewnie kiedyś przyglądał się wirującym na karuzeli dziewczynom i skojarzył je z madonnami ze starych, prerafaelickich obrazów (skojarzenie, przyznajcie, niezwykłe!). Tak powstało słowo: peryferafaelickie (madonny przedmieścia). Żaden błąd, żaden żart. Po prostu – poezja.
12. A. pospolity – własny
Pytanie dotyczy podziału rzeczowników. Wyraz „koń” to rzeczownik żywotny, nieosobowy i pospolity. „Kasztanka” też jest koniem, ale jest nazwą własną, takie bowiem imię otrzymała klacz marszałka Józefa Piłsudskiego.
13.
A. W Muzeum Wojska Polskiego możemy oglądać broń (albo rodzaje broni).
B. K. I. Gałczyński napisał wiersz o sklepie z instrumentami muzycznymi.
C. Wiersze poetów polskich są czytane w wielu krajach świata.
D. Trudno z tym chłopcem rozmawiać o jego uczuciach (emocjach).
Zdarzały się już na egzaminach polecenia dotyczące zastępowania określeń szczegółowych jednym określeniem ogólnym. Warto więc troszkę poćwiczyć.
14.
A. Pracując na działce, najlepiej odpoczywamy.
B. Szkoda, że będąc w Płocku, nie zwiedziłeś naszego pałacu.
C. Przemawiając na trybunach, podnosił głos.
Zamiana zdań na imiesłowowe równoważniki jest jednym z ważniejszych elementów egzaminu. Pamiętajmy, że gdy akcentujemy równoczesność zdarzeń – możemy stosować imiesłów przysłówkowy współczesny, zakończony na -ąc (np. idąc, mówiąc, podnosząc).
15.
A. „Hymn”;
B. liryka bezpośrednia (podmiot liryczny mówi w pierwszej osobie);
C. rymy żeńskie, krzyżowe
W podręczniku do nauki języka polskiego jest wiele tekstów pomocniczych (fragmentów większych prac), dotyczących wiedzy teoretycznej czy poetyki. Przed egzaminem polecam sięgnąć do następujących pozycji: Lech Słowiński „Trud pracy twórczej”, Janina Dietrich „Liryka”, Jacek Trznadel „Twórczość Leśmiana”. Zapewne nie da się uniknąć poleceń dotyczących analizy wiersza, określania typów liryki, rodzajów podmiotu lirycznego, rymów. Warto więc to i owo powtórzyć.
16.
A. nagromadzony
B. przeczytany
C. pokryty
D. narysowany
Oczywiście, skoro nagromadzony, to także nagromadzone i nagromadzona, tak samo pokryty, pokryta, pokryte (często uważacie, że to coś zupełnie innego). Imiesłowy przymiotnikowe czynne kończą się na -ący, -ąca, -ące, a bierne na -ny, -ony, -ty.
17.
A. koń – silny
ślad – trwały
robota – solidna
armia – potężna
B. sos – gęsty
zupa – zawiesista
mleko – skondensowane
roztwór – stężony
C. uliczka – cicha
kolacja – skromna
dziewczynka – nieśmiała
stateczek – niepozorny
D. mowa – drętwa
ciało – bezwładne
ręce – zgrabiałe
materiał – sztywny
18.
A. skakać – zwinnie
czytać – płynnie
manipulować – zręcznie
mówić – biegle
B. trwać – niewzruszenie
domagać się – uporczywie
pracować – wytrwale
starać się – usilnie
19.
A. Poprawnych wersji jest tu wiele, np. W moim przekonaniu…, Myślę, że…, Z pewnością, Jestem przekonany, że…, Nie ulega wątpliwości, że…, Istnieją podstawy, by sądzić, że…..”
B. Tu również możemy zapisać wiele możliwości, np. „Nie jestem pewien, ale…, Chyba…, Wydaje mi się, że…, Prawdopodobnie….
Repertuar sformułowań uwydatniających subiektywne (bądź obiektywne) uczucia jest duży. Szczególnie polecam zwroty wyrażające nasze opinie i poglądy, np. „Nie jest mi obca myśl…., Zaryzykowałbym stwierdzenie…., W moim przekonaniu…, Moim zdaniem…, Nie popełnilibyśmy wielkiego błędu, sądząc, że…
20. Nie można „wszcząć” – zabawy, żniw, bitwy (możemy rozpocząć bitwę); nie można „siać” – rozczarowania, niezadowolenia.
Każdy wyraz może „lubić” jakąś grupę słów, jednocześnie nie lubiąc innej grupy. Kłopot w tym, że czasami nie wiemy której. Istnieją, jak wiadomo, związki stałe, typu: „ciepłe kluski”, a więc wyrażenia przenośne. Istnieją też związki luźne, które można układać w różne konstrukcje. Rada na egzamin: jeśli nie znasz dokładnego znaczenia jakiegoś związku – spróbuj go pominąć, napisać coś innego, dobrze Ci znanego o podobnym znaczeniu.
21.
A. Ojciec ucieszył się z książki (wyraził zadowolenie z książki).
B. Zbigniew zdziwił się, że nazbieraliśmy tak dużo grzybów.
C. Gdy przychodzi niedziela, mamusia mówi: „Przynajmniej sobie trochę odpocznę”.
D. Lekarz powiedział: „Marysia musi leżeć przynajmniej tydzień”.
22.
A. głodny jak wilk
B. zimno jak w psiarni
C. pracowity jak mrówka
D. głuchy jak pień
E. zdrowy jak rydz
F. mądry jak Salomon
G. jasne jak słońce
H. gorzki jak piołun
I. chytry jak lis
J. głupi jak but (albo cielę, baran – tu możliwości mamy więcej)
K. cicho jak makiem zasiał
L. słodki jak miód
Pamiętam taki szkolny żart. „Dlaczego owca jest smutna? Bo ma męża barana.” Z tą owcą i baranem zawsze było „głupio”, ale z lisem można „chytrze”, a z mrówką „pracowicie” (podobnie jak z wołem, który jest symbolem ciężkiej pracy). Bywają ludzie „uparci jak osły”, „silni jak konie”, bywają „kozły ofiarne” i „czarne owce”. Możliwości jest wiele.
23.
A. pisać – gryzmolić, bazgrać
B. czytać – sylabizować, dukać
Wyrazy bliskoznaczne nacechowane stylistycznie mogą brzmieć różnie, czasem brzydko (np. zdarzyło się kiedyś na egzaminie to samo polecenie w odniesieniu do słowa: „pachnieć” – „śmierdzieć”), ale czasem także ładnie (np. maleństwo, okruszek zamiast dziecko).
24.
A. Całe życie spędził w jednym mieście, nie wyemigrował z kraju;
B. tchórz, zadowolony z życia
Skawiński nie był tchórzem (walczył w powstaniu, a potem wyemigrował i brał udział w wojnie domowej w Hiszpanii, wojnie z Algierem, wojnie domowej w USA o wyzwolenie Murzynów) ani człowiekiem zadowolonym z życia. Pędził życie tułacze, wszędzie spotykały go niepowodzenia, nigdzie nie mógł stworzyć sobie prawdziwego domu. Smutny, znużony – czuł się szczęśliwy tylko na swojej wysepce, gdzie objął posadę latarnika. Pamiętaj i o tej postaci przy analizowaniu tematów związanych z samotnością, problemami życia na emigracji.
25. W naszym planie nie wolno pominąć spraw, takich jak:
A. ciężka praca małych dzieci (Janko Muzykant, Antek i inni mali bohaterowie pracują w gospodarstwie, pasą bydło, gęsi, opiekują się młodszym rodzeństwem).
B. Brak możliwości zaspokojenia podstawowych potrzeb dzieci (jedzenie, ubranie, potrzebia miłości, bezpieczeństwa).
C. Brak możliwości zdobycia wykształcenia, jakichkolwiek perspektyw życiowych, ciężka egzystencja dzieci szczególnie uzdolnionych, przykład Janka Muzykanta – chłopca wrażliwego na sztukę, muzykę, który może tylko pomarzyć o zdobyciu upragnionych skrzypiec.
D. Stosowanie kar cielesnych, zagrażających zdrowiu i życiu dzieci (wyprawa Janka po skrzypce).
E. Ciężkie choroby, nierzadko śmierć z powodu braku właściwej opieki lekarskiej (chora Rozalka, siostra Antka umiera, ponieważ przychodzi do niej znachorka i wrzuca dziewczynkę do gorącego pieca).
O trudnej egzystencji dzieci piszą bardzo dużo polscy pozytywiści – Bolesław Prus, Henryk Sienkiewicz, Eliza Orzeszkowa. Warto w wypracowaniu przytoczyć tytuły lektur, z których pochodzą nasze argumenty do tezy rozprawki. Pamiętajmy, że tezę, a więc naszą opinię na dany temat trzeba zawsze (!) udowodnić, czyli – poprzeć odpowiednimi argumentami.
26.
Nie prezentujemy gotowego wstępu, ale kilka ważnych uwag. O emigracji i emigrantach można mówić wiele, a zdania na ten temat są podzielone.
- Na początku warto zaznaczyć, że istnieją różne przyczyny emigracji i jednoznaczne potępianie lub usprawiedliwianie nie ma sensu. Uchodźcy polityczni, prześladowani w swoim własnym kraju mają zapewne prawo do zachowania życia, zdrowia, do nieskrępowanego rozwoju osobowości (wielu z nich to pisarze, poeci).
- Przypomnijmy naszą historię i losy wielkich wieszczów romantyzmu, zmuszonych do wyjazdu, prześladowanych (Mickiewicz, Słowacki).
- Powiedzmy o ich wielkiej tęsknocie za ojczyzną. Podajemy przykłady z literatury (wspomnijmy o losach dzielnego tułacza i żołnierza powstania, Skawińskiego, o przyczynach napisania „Pana Tadeusza”, o wierszach Juliusza Słowackiego: „Testament mój”, „Hymn”). Taką emigrację można śmiało usprawiedliwić. Podobnie uczynimy w przypadku emigracji „Za chlebem” – z przyczyn ekonomicznych, materialnych. O niej pisał m.in. Henryk Sienkiewicz w swoich nowelach.
Czego więc usprawiedliwiać nam nie wypada?
Zapewne sposobu życia tych, którzy bez żalu, powodowani modą, wizją łatwego i dostatniego życia, pozbywają się polskich korzeni, polskiego obywatelstwa, wychowują swoje dzieci w obcym duchu. Są i tacy, którzy wręcz wstydzą się własnego pochodzenia i nie przyznają się do niego nawet wobec dzieci.
Emigrant powinien być w jakimś sensie ambasadorem swojego kraju, jego przedstawicielem, a jeśli do tej wizji mu daleko, jeśli ucieka od swej polskości – potępić go można śmiało.
27. F.
Zaletą szlachty jest jej patriotyzm i waleczność (wspomnijmy o przekształceniu się zajazdu w bitwę z Moskalami). Poeta ukazuje niemal sielankowy obraz obyczajów i zwyczajów towarzyskich – staropolskie uczty, posiłki (goście sadzani za stołem w określonym porządku), zabawy, zaloty, nawet dobór par do poloneza. Wszystko ma tu swoje miejsce, porę i porządek. Słowem – szlachta dba o tradycję. Jej ujemne cechy to przesadna duma rodowa, kłótliwość, skłonność do awantur i burd (spory: o zamek, Asesora z Rejentem, Domejki z Dowejką). Szlachta traktuje zajazd jako sposób dochodzenia swoich praw, oczywiście nie zawsze słusznych. Mickiewicz patrzy na ten świat szlachecki z dobrotliwym uśmiechem i, przyznajmy, troszkę idealistycznie.
28. A – a, B – d, C – e
„Quo vadis” – Autorem powieści nie jest Stefan Żeromski, lecz Henryk Sienkiewicz. „Siłaczka” – autor nie akceptuje bierności, konsumpcyjności, nakazuje wzięcie odpowiedzialności za swoje życie. Wymaga bezkompromisowej postawy służenia społeczeństwu. „Mały Książę” – świat dorosłych jest gorszy od świata dzieci. Mały Książę przekonuje się o tym podczas swej podróży po planetach.
A teraz obliczamy:
106 – 103 pkt – celująca
102 – 95 pkt – bardzo dobra
94 – 82 pkt – dobra
81 – 69 pkt – dostateczna
68 – 53 pkt – dopuszczająca
52 – 0 pkt – niedostateczna
Zobacz: