Fragment I
Bo każda chmura inna: na przykład jesienna
Pełźnie jak żółw leniwa, ulewą brzemienna,
I z nieba aż do ziemi spuszcza długie smugi
Jak rozwite warkocze, to są deszczu strugi;
Chmura z gradem, jak balon, szybko z wiatrem leci,
Krągła, ciemnobłękitna, w środku żółto świeci,
Szum wielki słychać wkoło; nawet te codzienne,
Patrzcie Państwo, te białe chmurki, jak odmienne!
Zrazu jak stada dzikich gęsi lub łabędzi,
A z tyłu wiatr jak sokół do kupy je pędzi;
Ściskają się, grubieją, rosną, nowe dziwy!
Dostają krzywych karków, rozpuszczają grzywy,
Wysuwają nóg rzędy i po niebios sklepie
Przelatują jak tabun rumaków na stepie.
(A. Mickiewicz, fragment „Pana Tadeusza”)
Fragment II
Z opisywaniem chmur
musiałabym się bardzo spieszyć –
już po ułamku chwili
przestają być te, zaczynają być inne.
Ich właściwością jest
nie powtarzać się nigdy
w kształtach, odcieniach, pozach i układzie.
Nie obciążone pamięcią o niczym,
unoszą się bez trudu nad faktami.
Jacy tam z nich świadkowie czegokolwiek –
natychmiast rozwiewają się na wszystkie strony.
W porównaniu z chmurami
życie wydaje się ugruntowane,
omal że trwałe i prawie że wieczne.
Przy chmurach
nawet kamień wygląda jak brat,
na którym można polegać,
a one, cóż, dalekie i płoche kuzynki.
Niech sobie ludzie będą, jeśli chcą,
a potem po kolei każde z nich umiera,
im, chmurom nic do tego
wszystkiego
bardzo dziwnego.
Nad całym Twoim życiem
i moim, jeszcze nie całym,
paradują w przepychu jak paradowały.
Nie mają obowiązku razem z nami ginąć.
Nie muszą być widziane, żeby płynąć.
(W. Szymborska, „Chmury”)
1. Fragment I jest poetyckim opisem. Podkreśl tylko te cechy, które odnoszą się do niego: (7p.)
statyczny, dokładny, plastyczny, drobiazgowy, ogólny, ujęty w rozbudowane porównania, jest alegorią ludzkiego losu, dynamiczny, tragiczny, ukazuje zjawiska w ruchu, „staje się” na oczach czytelnika, ukazuje zjawiska nieruchome.
2. Przytoczony utwór Szymborskiej nie jest (podkreśl kilka odpowiedzi): (3p.)
A. liryką
B. epiką
C. dramatem
D. gatunkiem łączącym cechy różnych rodzajów literackich
3. Która grupa określeń chmur najbardziej pasuje do fragmentu II? (1p.)
A. zwyczajne, zmienne, stada dzikich gęsi, cudowne zjawiska
B. leniwe, niewidzialne, ulotne, na kształt okrętu
C. nieczułe, samotne, obojętne, dzikie jak rumaki
D. niepowtarzalne w kształtach, lekkie, obojętne, nietrwałe
4. Wypisz z tekstu I jak najwięcej: (2p.)
A. epitetów
B. animizacji
5. Odpowiedz na pytania: (3p.)
A. Który z utworów powstał wcześniej? Z jakiej epoki pochodzi wiersz W. Szymborskiej?
B. Który fragment zawiera więcej środków artystycznych?
C. W jakim tekście widok chmur staje się podstawą do snucia refleksji na inny temat? Jaki to temat?
6. W wierszu II poetka porównuje „życie” chmur z życiem: (1p.)
A. kamieni
B. ludzi
C. nieba
D. planety Ziemi
7. Wypisz z wiersza II co najmniej trzy cechy odnoszące się do ludzkiego życia. Jest ono: (3p.)
A.
B.
C.
8. Strofa piąta wiersza W. Szymborskiej jest: (1p.)
A. alegorycznym obrazem
B. scenką rodzajową
C. ironiczną refleksją
D. symbolicznym przykładem
9. Znajdź w wierszu I jeden czasownik w formie bezokolicznika. Określ rodzaj jego zakończenia, podkreślając odpowiednie: (2p.)
czasownik………………………………….
zakończenie: -Źć, -c, -ść, -ć
10. W wierszu I zauważamy dużą liczbę rozbudowanych porównań. Dopisz do nich zakończenia: (5p.)
chmura jesienna pełźnie jak …………………………………………
chmura z gradem jak …………………………………………
białe chmurki jak …………………………………………
wiatr jak …………………………………………
chmurki przelatują jak …………………………………………
11. Określ osobę, liczbę, rodzaj, czas, tryb, stronę podkreślonych czasowników. Sprawdź, czy są dokonane, czy niedokonane: (4p.)
A. Chmura z gradem, jak balon, szybko z wiatrem leci.
B. Przy chmurach / nawet kamień wygląda jak brat.
12. A. Do podanych niżej wyrazów z wiersza I dopisz wyrazy tak, by stanowiły układy rymów: (2p.)
jesienna – …,
smugi – …,
leci – …,
codzienne – …,
łabędzi – …,
dziwy – …,
sklepie – …,
B. A teraz wybierz spośród podanych terminów te, które określają budowę rymów:
dokładne – niedokładne; parzyste – krzyżowe – okalające; męskie – żeńskie
13. Wiersz II jest: (1p.)
A. stroficzny
B. stychiczny
C. żadna z tych możliwości
14. Jak napiszesz poniższe przymiotniki – razem, czy z użyciem łącznika? (1p.)
A. jasno // lazurowy
B. jasno // niebieskie
C. jasno // błękitna
D. ciemno // fioletowy
15.
A. Poniższe związki kojarzą się z niebem, chmurami. Uzupełnij brakujące wyrazy: (8p.)
drapacz…,
bujać w…,
być w siódmym…,
mieć chmurę…,
oberwanie…,
przewyższać kogoś…,
chodzić…,
poruszyć…
B. Jakie jest znaczenie wymienionych wyżej związków? (8p.)
16. „Chmura” i „chmara” – to wyrazy, które nie mają ze sobą nic wspólnego. Udowodnij to, układając z nimi dwa zdania tak, by każdy wyraz został użyty w innym znaczeniu. (2p.)
17. Które cytaty pochodzą z wierszy Wisławy Szymborskiej? Podaj tytuły tych utworów: (2p.)
A. Kamyki nie dają się oswoić / do końca będą na nas patrzeć / okiem spokojnym bardzo jasnym
B. Jest wachlarz – gdzie rumieńce? / Są miecze – gdzie gniew?
C. Wyspa, na której wszystko się wyjaśnia. / Tu można stanąć na gruncie dowodów. / Nie ma dróg innych oprócz drogi dojścia.
D. Dziękuję Ci że sprawiedliwość Twoja jest nierównością / to co mam i to czego nie mam / nawet to czego nie mam komu dać / zawsze jest komuś potrzebne.
18. Adam Mickiewicz nie jest autorem: (1p.)
A. „Dziadów”
B. „Pana Tadeusza”
C. „Balladyny”
D. „Świtezianki”
19. Który z fragmentów wskazuje na rodzaj podmiotu lirycznego w wierszu „Chmury”? (2p.)
A. „unoszą się bez trudu nad faktami”
B. „z opisywaniem chmur / musiałabym się bardzo spieszyć”
C. „a one, cóż, dalekie i płoche kuzynki”
D. „Jacy tam z nich świadkowie czegokolwiek”
Z jakim rodzajem liryki mamy do czynienia?
20. W podanych przykładach znajdź błędy: (3p.)
A. Poetka popełniła w wierszu porównanie życia chmur do ludzkiej egzystencji.
B. Epopeja „Pan Tadeusz” została adoptowana dla potrzeb filmu.
C. Soplica wyjechał za granicę i wkroczył do zakonu bernardynów.
21. Dopisz dwa synonimiczne określenia do wyrazu „niebo”. (2p.)
22. Poszczególne wyrazy w poniższych grupach zastąp ich neutralnymi synonimami: (4p.)
Wzór: wcinać – jeść
A. lekceważące: żółtodziób…, żołdak…
B. eufemizmy: mieć długie ręce…
C. rubaszne: gały…, graba…
D. archaizmy: komnata…, wieczerza…
23. Powiedz, który z poniższych wykresów pasuje do zdania: „Niech sobie ludzie będą, jeśli chcą…”? (1p.)
24. Z jakimi postaciami skojarzysz poniższe informacje? (4p.)
A. Ten grecki władca nieba i ziemi, ojciec bogów i ludzi był przedstawiany jako dostojny starzec, trzymający berło z orłem i piorun ………………….
B. Jego podniebny lot na skrzydłach z piór, zakończony upadkiem, wyraża prastare marzenia o oderwaniu się od ziemi ………………….
C. Ten wielki grecki bohater miał jeden słaby punkt – piętę ………………….
D. Pomogła Tezeuszowi w szczęśliwym wydostaniu się z labiryntu Minotaura, dając mu kłębek nici ………………….
25. Przeczytaj uważnie zdanie: „Na granatowym niebie pojawiły się pierwsze błyskawice”, a następnie:
A. Uzupełnij poniższy wykres (wstaw odpowiednie pytania i określ części zdania): (2p.)
podmiot …………………………. orzeczenie ………………………….
. ↓ ↓
. ↓
B. Które części mowy nie wystąpiły w podanym zdaniu? Podkreśl je. (1p.)
rzeczownik, czasownik, przymiotnik, liczebnik, partykuła, zaimek, przyimek, wykrzyknik, przysłówek, spójnik
C. Zdanie uzupełnij informacjami tak, by stworzyć zdanie złożone współrzędnie, łącznie. (1p.)
D. Podane zdanie uzupełnij tak, by powstało zdanie złożone podrzędnie okolicznikowe czasu. (1p.)
26. Jaki rdzeń występuje w wyrazach: „chmurka”, „zachmurzony”, „pochmurny”, „chmurny”? (1p.)
27. Spróbuj dwukrotnie opisać wygląd nieba. Za pierwszym razem opisz niebo przed deszczem lub burzą. W drugim przypadku – wschód albo zachód słońca. (10p.)
28. Uzupełnij listę zakupów, którą mama dała Kasi, wpisując odpowiednie litery „ó” – „u”, „ż” – „rz”: (5p.)
Kasiu, k…p proszę:
dwa kilogramy pomidor…w b…łgarskich,
gł…wkę kap…sty,
t…y og…rki kiszone,
p…ł kilograma o…echów,
pęczek rze…uchy,
kilogram tr…skawek.
Mama
29. Utwórz wskazane przypadki rzeczowników i wpisz je do tabeli: (5p.)
Liczba pojedyncza
Mianownik – kto? co? Biernik – kogo? co? (widzę) Narzędnik – z kim? z czym?
przyjaciel
źrebię
pień
ksiądz
tchórz
Liczba mnoga
Dopełniacz – kogo? czego? Celownik – komu? czemu? Narzędnik – z kim? z czym?
przyja…
Źreb…
pn…
ksi…
tchó…
Odpowiedzi:
1. Dokładny, plastyczny, drobiazgowy, ujęty w rozbudowane porównania, dynamiczny, ukazuje zjawiska w ruchu, „staje się” na oczach czytelnika.
Chmurki, pełznące jak żółwie, tabuny rumaków, stada dzikich gęsi! Czego tu nie ma! Barwy, kształty, ruch – to wszystko składa się na baśniowy opis Mickiewicza, przypominający piękne opowiadanie. Autor tworzy epopeję na wzór starożytnej „Iliady” czy „Odysei” Homera. Mamy więc drobiazgowe porównania i dynamiczną konstrukcję. Zupełnie inny charakter ma utwór Wisławy Szymborskiej – refleksyjny, pełen zadumy. Nad czym? O tym za chwilę.
2. B, C, D
Doskonale! Wiersz, w którym mamy podmiot liryczny (osobę, która wypowiada się przez monolog) i adresata lirycznego. Te cechy odróżniają lirykę od epiki (tę cechuje obecność narratora i narracja).
3. D
Niepowtarzalne, bowiem „Ich właściwością jest / nie powtarzać się nigdy”. Skoro „unoszą się bez trudu” – to z pewnością lekkie (wykluczam ciężkie chmury burzowe!). Obojętne? Bo przecież „im, chmurom nic do tego wszystkiego”. Nietrwałe – „już po ułamku chwili / przestają być te”. W pozostałych szeregach niektóre cechy chmur są związane z pojęciami fragmentu I (np. „dzikie jak rumaki”, „na kształt okrętu”). Zauważcie jednak, że wbrew pozorom, to właśnie chmury uważa autorka za wieczne, trwałe i niezmienne. Wobec kogo? Pomyślcie.
4. A. epitety – jesienna, leniwa, brzemienna (ulewa), krągła, ciemnobłękitna, białe, B. animizacje (ożywienia) – „chmurki (…) Dostają krzywych karków, rozpuszczają grzywy / Wysuwają nóg rzędy, (…) przelatują”.
Chmurki przelatują jak stada koni, ściskają się. Fragment obfituje w środki artystyczne, a mogą one być i słowotwórcze, i fonetyczne, i składniowe. Epitety – to określenia rzeczowników, czyli przymiotniki albo imiesłowy przymiotnikowe. Z kolei animizacja polega na ożywianiu przedmiotów, zjawisk przyrody – przypisywaniu im cech życia. Jej odmianą będzie personifikacja (martwym rzeczom nadaje się cechy ludzkie).
5. A. Oczywiście „Pan Tadeusz”, a pochodzi z epoki romantyzmu, natomiast wiersz II powstał współcześnie. B. Więcej środków artystycznych zawiera fragment I. C. W wierszu II. Temat ludzkiego życia.
6. B
Odpowiadając poprawnie – jednocześnie ustaliłeś temat wiersza, którym jest refleksja poetki nad trwałością, wiecznością „Nieba” i nietrwałością, przemijalnością ludzkiego życia. Przemijamy szybko, odchodzimy niepostrzeżenie, ale pragnęlibyśmy być wieczni. Zauważmy, jak owo pragnienie wyraża poetka w wierszu „Muzeum”: „Co do mnie, żyję, proszę wierzyć. / Mój wyścig z suknią nadal trwa. (…) A jakby ona chciała przeżyć!”.
7. A. nietrwałe, B. kruche, C. krótkotrwałe (można inaczej: przelotne, krótkie, przemijające)
Oczywiście każdy z Was mógł ludzkie życie określić innym zestawem przymiotników. Polecenie wymaga umiejętności poprawnego wnioskowania na podstawie dokładnej analizy tekstu. Warto najpierw analizować wers po wersie, a następnie odnajdywać poszczególne motywy, obrazy, odczytywać przenośnie. Słowem – podumać ciut nad przesłaniem wiersza Szymborskiej, którego odczytanie, myślę, nie sprawi Wam większych trudności.
8. C
Piąta strofa to piąta zwrotka, co należy policzyć. Dostrzeżecie charakterystyczną dla poetki ironię. W porównaniu z chmurami – życie wydaje się wieczne, ale to tylko pozór, bo przecież właśnie obłoki będą trwały zawsze. Aż do końca świata. Nad całym moim, Twoim życiem. Nie mają obowiązku, jak pisze autorka, ginąć razem z nami. „Nie muszą być widziane, żeby płynąć”.
9. „słychać” – zakończenie: „ć”
Dla odmiany fleksja, a ściślej bezosobowe formy czasownika, które mogą mieć cztery rodzaje zakończeń. Mamy np. móc, piec (końcówka -c), robić, chodzić (końcówka -ć), wieść, pleść (końcówka -ść), wieźć, gryźć (-źć).
10. chmura jesienna pełźnie jak żółw, chmura z gradem jak balon, białe chmurki jak stada dzikich gęsi lub łabędzi, wiatr jak sokół, chmurki przelatują jak tabun rumaków na stepie
Porównujemy zawsze coś z czymś, a więc powinniśmy, szczególnie na egzaminach (jeśli takie polecenie się pojawi) – zapisywać obydwa człony porównania (zdarza się Wam często kończyć pisanie na pierwszym, a to błąd!). Nie zapominajmy o koniecznych słówkach: jak, jakby, jak gdyby, które mówią nam, z jakim środkiem artystycznym mamy do czynienia.
11. A. leci – 3 osoba, liczba pojedyncza, rodzaj żeński (ta chmura), czas teraźniejszy, tryb orzekający, strona czynna (podmiot sam wykonuje czynność -leci), czasownik niedokonany (wciąż leci, jeszcze nie przeleciała, poleciała, wyleciała), B. wygląda – 3 osoba, liczba pojedyncza, rodzaj męski (ten kamień), czas teraźniejszy, tryb orzekający, strona czynna, czasownik niedokonany.
Osoby, liczby, czasy, tryby, strony – to wiedza podstawowa, którą powinien mieć w pamięci każdy Victor, ponieważ sprawdzają ją na bieżąco Wasi poloniści na klasówkach, sprawdzianach, we wszelkiego typu kartkówkach. Warto przygotować sobie dużą tabliczkę (np. na kartonie), na której wypisujemy deklinacje, koniugacje, strony, tryby itp. Można ją przykleić do powierzchni regału taśmą klejącą (łatwo zdjąć w razie niespodziewanej wizyty bardzo ważnych gości).
12. A. jesienna – brzemienna, smugi – strugi, leci – świeci, codzienne – odmienne, łabędzi – pędzi, dziwy – grzywy, sklepie – stepie. B. rymy dokładne, parzyste, żeńskie.
Rodzaje rymów – to już teoria literatury, z którą zapoznajecie się od czwartej klasy. My – zapraszamy do gruntownego studiowania naszego cyklu teorii w każdym numerze „Victora”. Znajdziecie tu wiele informacji na temat poszczególnych gatunków i rodzajów literackich, krótkie i rzeczowe omówienie haseł.
13. A
Jeśli podałeś prawidłową odpowiedź (oczywiście bez przypadkowego strzelania) – gratulujemy znajomości
poezji i wiedzy. Wiersze dzielą się na stychiczne, czyli ciągłe (bez podziału na strofy) i stroficzne (zachowują klasyczny podział na zwrotki).
14. Wszystkie przymiotniki piszemy łącznie.
Natomiast przymiotniki złożone z dwóch członów równorzędnych znaczeniowo piszemy zawsze z łącznikiem, np. biało-czerwony, Akademia Górniczo-Hutnicza, słownik polsko-francusko-hiszpańsko-włoski, kraj przemysłowo-rolniczy.
15.
drapacz chmur – wieżowiec,
bujać w obłokach – snuć nierealne marzenia,
być w siódmym niebie – być zadowolonym, szczęśliwym,
mieć chmurę na czole – być przygnębionym, zagniewanym,
oberwanie chmury – wielki deszcz,
przewyższać kogoś o całe niebo – być pod jakimś względem lepszym,
chodzić po chmurach – marzyć (kolejne określenie odwołujące się do marzeń!),
poruszyć niebo i ziemię – użyć wszelkich możliwych środków, by coś osiągnąć, zdobyć.
16.
A. Wczoraj nastąpiło nagłe oberwanie chmury.
B. Przez ogród przeleciała chmara dzieci z kwiatami w rękach.
Oba wyrazy różnią się tylko samogłoskami (w pierwszym przypadku „u”, w drugim „a”). Znaczą coś zupełnie innego. Nie mylcie ich z homofonami typu: „masarz” – „masaż”, „bóg” – „buk”.
17. B – „Muzeum”, C. „Utopia”
Czy znacie tytuły pozostałych utworów? Pierwszy to „Kamyk” Zbigniewa Herberta, ostatni (D) – „Sprawiedliwość” Jana Twardowskiego. Wymienieni przez nas poeci to współcześni klasycy, a więc twórcy odwołujący się do tradycji, sięgający do skarbczyka Biblii i mitologii. Mówią o współczesnych problemach człowieka XX wieku językiem trudnym (ich wiersze są wolne, nie mają rymów). W Waszych podręcznikach znajdziecie wiele wierszy, które przeczytać warto, nawet jeśli nie wspomnicie o nich na lekcjach polskiego.
18. C
Znacie „Balladynę” Juliusza Słowackiego? Do chaty ubogiej wdowy przybywa Kirkor. Córki wdowy, Alina i Balladyna, stają do konkursu o jego rękę. Wygrać ma ta, która zbierze więcej malin. Balladyna „pomaga” szczęściu. Zabija Alinę i wkracza na drogę wielkiej kariery, której końcem staje się objęcie tronu. To przepiękna baśń, ale także dramat – o zbrodni i karze. Bohaterka żyje tak, jakby nie było Boga. Na koniec – wyrzeka się własnej matki. W myśl ludowej moralności: „za zbrodnie czeka kara” – zła i okrutna kobieta ginie od uderzenia pioruna.
19. B. – Mamy do czynienia z liryką bezpośrednią, na którą wskazuje końcówka czasownika, np. „musiałabym”.
Tu podmiot posługuje się takimi formami gramatycznymi, jak zaimki rzeczowne: „ja”, „mój” oraz czasownikami w pierwszej osobie, np. „mówię”, „piszę”. Istnieje wiele utworów, w których możemy utożsamiać podmiot z autorem, właśnie dzięki lirycznemu „ja”. Z kolei gdy podmiot przemawia w trzeciej osobie, gdy pozornie istnieje tylko jakaś wizja świata, a podmiot prowadzi bezosobową refleksję – mamy do czynienia z liryką pośrednią, inaczej przedstawiającą. Spotykamy wiele jej odmian, w których wykorzystuje się elementy opisowe, narracyjne, a nawet dramatyczne.
20. A. Poetka w wierszu porównała życie chmur do ludzkiej egzystencji (można porównywać też coś z czymś). B. Epopeja „Pan Tadeusz” została adaptowana na potrzeby filmu. C. Soplica wyjechał za granicę i wstąpił do zakonu bernardynów.
Analizujmy od końca. Czasowniki „wkroczyć” i „wstąpić” są w niektórych swoich zastosowaniach bliskoznaczne, jednak w znaczeniu „stać się członkiem jakiegoś zgromadzenia” poprawne jest tylko „wstąpić”. Używając słowa „wkroczyć” mamy wrażenie fizyczności tego aktu. Z kolei epopeja może zostać przystosowana do potrzeb – więc adaptowana („adoptować” w znaczeniu „uczynić synem, córką” można tylko dziecko). Porównujemy coś z czymś albo do czegoś.
21. sklepienie niebieskie, firmament
Zapamiętaj pisownię słówka „firmament”! Synonimy to wyrazy bliskoznaczne, nacechowane dodatnio albo ujemnie, np. pies – kundelek, szczeniak, brytan. Przypomnijmy też sobie różne rodzaje wyrazów: homonimy, homofony, archaizmy, neologizmy, antonimy.
22. A. lekceważące: żółtodziób – młodzieniec, chłopiec; żołdak – żołnierz; B. eufemizmy: mieć długie ręce – kraść, C. rubaszne: gały – oczy, graba – ręka, D. archaizmy: komnata – pokój, wieczerza – kolacja
Inne słownictwo zastosujemy w rozmowie z kolegą, jeszcze inne w czasie pogawędki (!) z dyrektorem szkoły (mam nadzieję, że nie masz ku temu wielu okazji!). Myśliwi, studenci czy lekarze – każde środowisko posługuje się swoim specjalnym zestawem słów. A uczniowie? Spójrzcie choćby na wyrazy: „lufa”, „pała”, „dyrek”, „gała”.
23. C
Mamy do czynienia ze zdaniem złożonym (dwa orzeczenia: „będą”, „chcą”). Zapytamy, pod jakim warunkiem będą sobie ludzie? „Jeśli chcą” – odpowiedź niesie zdanie podrzędne okolicznikowe warunku. Pamiętajcie, że w zdaniach złożonych zawsze kierujemy pytanie od zdania nadrzędnego do podrzędnego, a zdanie podrzędne na wykresie umiejscawiamy niżej.
24. A. Zeus, B. Ikar, C. Achilles, D. Ariadna
Pytania były łatwe. Ariadna dała Tezeuszowi kłębek nici, który rozwijał, mijając korytarze. Dzięki niej odnalazł drogę powrotną z labiryntu Minotaura. Z kolei matka Achillesa, Tetyda, chcąc zapewnić synowi nieśmiertelność, zanurzyła go w wodach Styksu. Jego ciało było odporne na ciosy, oprócz pięty, za którą matka trzymała go podczas kąpieli. Wszyscy pewnie pamiętacie mit o Ikarze i dzielnym Dedalu, bowiem Ikar po dziś dzień pozostaje symbolem postawy marzycielskiej, mierzenia „sił na zamiary”. Słowem – idealizmu. Warto też pamiętać o postaci Zeusa, którego rzymskim odpowiednikiem jest Jowisz.
25. „Na granatowym niebie pojawiły się pierwsze błyskawice”– oto prawidłowo uzupełniony wykres:
. podmiot – błyskawice orzeczenie – pojawiły się
. ↓ ↓
. (które?) (gdzie?)
przydawka – pierwsze okolicznik miejsca – na niebie
. ↓
. (jakim?)
. przydawka – granatowym
B. Rzeczownik, czasownik, przymiotnik, liczebnik, partykuła, zaimek, przyimek, wykrzyknik, przysłówek, spójnik.
C. Na granatowym niebie pojawiły się pierwsze błyskawice i zaczęły po nim przelatywać pioruny.
D. Gdy stałam na ganku, na granatowym niebie pojawiły się pierwsze błyskawice.
Składnia nie jest trudnym działem gramatyki, ale trzeba dobrze znać zasady w niej obowiązujące. Uzupełniamy zdanie, więc musimy przekształcić je tak, by utworzyć zdanie złożone (drugi czasownik w formie osobowej) współrzędnie (oba człony muszą się znajdować na tym samym poziomie) lub podrzędnie (pierwszy lub drugi człon musi odpowiadać na pytanie zdania nadrzędnego). Warto przed egzaminami poćwiczyć rozpoznawanie części zdania, których jest pięć (podmiot, orzeczenie, dopełnienie, przydawka, okolicznik) i części mowy (wymieniliśmy w odp. B).
26. chmur – chmurz (r:rz)
Rdzeń wyrazu to najmniejsza podstawa słowotwórcza, najdrobniejsza cząstka wspólna dla wszystkich słów z danej rodziny. Oczywiście w rdzeniach zajść mogą oboczności, czyli wymiany samogłosek lub spółgłosek, np. „tort” – „torcik” (t:ć).
27. Opis nieba jako elementu krajobrazu może w sposób statyczny odtwarzać wygląd poszczególnych chmurek, koloryt nieba (użyć warto czasowników oznaczających kolory, np. bielą się, czasowników w formie bezosobowej, np. namalowano). Korzystamy ze słownictwa określającego stosunki przestrzenne, (np. pionowo, na ukos, wzdłuż, górą, nisko, na dole) oraz określeń rzeczownikowych i przymiotnikowych (np. fantazyjne formy, białe baranki, pierzaste chmurki). W przypadku opisu sytuacji, np. zachodu czy wschodu słońca, możemy już używać czasowników w formach osobowych, bowiem są one dynamiczne. Dzielą się na trzy części (wstęp – część statyczną, rozwinięcie – właściwą sytuację – dynamiczną i zakończenie statyczne). Popatrzcie na wstępy Waszych rówieśników. Są to początki dość poetyckie i widać, że jego autorki, Kasia i Monika, miały pomysł na pracę: A. „Potężne burzowe chmury wiszą na tak ciemnym, że aż granatowym niebie. Skupione w kręgu nad miastem, spoglądają groźnie na ludzi, niczym starożytne boginki wojny. W ręku każdej fioletowy kołczan ze strzałami gromów. Nienaturalna cisza nad okolicą”. A teraz posłuchajcie początku drugiego: „W piękny, letni poranek na lazurowym niebie prawie nie widać chmur. Nieliczne kłębiaste baranki falują w gorącym, drżącym powietrzu, w blasku światła. Od zachodu powoli wstaje na niebo słoneczny krąg z mnóstwem złotych, długich promieni”.
28.
Kasiu, kup proszę:
dwa kilogramy pomidorów bułgarskich,
główkę kapusty,
trzy ogórki kiszone,
pół kilograma orzechów,
pęczek rzeżuchy,
kilogram truskawek.
Mama
Dla odmiany – pisownia trudnych wyrazów. I tak „główka”, bo „głowa” (niekiedy da się „ó” wymienić na „o” lub „e” w wyrazach pokrewnych), ale niektóre wyrazy to wyjątki. Pamiętajcie, że na początku wyrazów, np. ósemka, ósmy, ówczesny, ówdzie, ócz (dawna liczba mnoga od słowa „oko”) – wszędzie piszemy „ó”!
29.
Liczba pojedyncza
Mianownik Biernik Narzędnik
przyjaciel przyjaciela przyjacielem
źrebię źrebię źrebięciem
pień pień pniem
ksiądz księdza księdzem
tchórz tchórza tchórzem
Liczba mnoga
Dopełniacz Celownik Narzędnik
przyjaciół przyjaciołom przyjaciółmi
źrebiąt źrebiętom źrebiętami
pni pniom pniami
księży księżom księżmi
tchórzy tchórzom tchórzami
Tego typu zadania wymagają znajomości fleksji, należy więc zapamiętywać odmianę przez przypadki (deklinację) trudnych wyrazów. Trudnych, to znaczy takich, które np. mają kilka tematów lub osobliwą odmianę (typu: sędzia, hrabia, mieszczanin, ksiądz, przyjaciel, Amerykanin). Zdradzę Wam, że na klasówkach i egzaminach właśnie te wyrazy możecie spotkać najczęściej.
A teraz obliczamy:
104 –100 celujący
99 – 91 bardzo dobry
90 – 79 dobry
78 – 59 dostateczny
58 – 37 dopuszczający
36 – 0 niedostateczny
Zobacz: