Jest on uosobieniem sprytu i przemyślności, które często okazują się bronią skuteczniejszą niż potęga wojskowa. Powrót Odyseusza do domu – dziesięcioletnia wędrówka, pełna przygód i niezwykłości, jest nie tylko barwną opowieścią, ale i swoistą metaforą życia ludzkiego i wielkich prawd o naturze człowieka.
Z kim można zestawić Odyseusza?
Genialny spryciarz
Jego imię – szczególnie rzymskie: Ulisses – symbolizuje przebiegłość. Kiedy trzeba, ucieka się do podstępu, a nawet kłamie.
Odyseuszowego ducha fortelu odnajdziemy w wielu postaciach literackich. w utworach z różnych epok i różnych krajów.
- Genialnym spryciarzem jest Marchołt, bohater żydowskich opowieści ludowych i średniowiecznej literatury apokryficznej oraz utworu Jana z Koszyczek pt. Rozmowy, które miał Król Salomon mądry i Marchołtem grubym a sprosnym.
- Sancho Pansa z powieści Cervantesa Don Kichot to także wcielenie zdrowego rozsądku.
- Kolejny tego typu bohater to Kubuś Fatalista z utworu Denisa Diderota pt. Kubuś Fatalisa i jego pan.
- O Onufrym Zagłobie jego towarzysze broni z podziwem mówią wprost: to prawdziwy Ulisses!
- Dzielny wojak Józef Szwejk, bohater Przygód dobrego wojaka Szwejka Jaroslava Haška, podobnie jak Odyseusz broni się przed pójściem na wojnę, udając wariata.
Podróżnik
- Eneasz – główny bohater Eneidy Wergiliusza, uciekinier z płonącej Troi, tułacz, gość królowej Dydony, wreszcie założyciel Rzymu.
- Dante – autor i bohater Boskiej komedii, tułacz po zaświatach: piekle, czyśćcu i raju.
- Don Kichot – bohater powieści Cervantesa, szlachcic XVII wieku. Wyruszył, by walczyć ze złem, w mniemaniu, że jest błędnym rycerzem.
- Robinson Crusoe – najsłynniejszy rozbitek, gospodarz bezludnej wyspy.
- Faust – wędrowiec w czasie i przestrzeni, który za wieczną młodość i możliwość podróży oddał życie diabłu.
- Pielgrzym – bohater i podmiot liryczny Sonetów krymskich Adama Mickiewicza.
- Leopold Bloom – współczesny Odys z powieści Jamesa Joyce’a – Ulisses. Jego wielka wędrówka trwa osiemnaście godzin, przestrzenią jest Dublin początku wieku XX.
Najsłynniejsze fortele Odyseusza:
- Pomysł z koniem trojańskim, dzięki któremu udało się Achajom pokonać Troję. Udali, iż odstępują od tego zamiaru, a w darze pod murami miasta zostawili olbrzymiego, drewnianego konia ,,naszpikowanego” żołnierzami. Trojanie dali się oszukać, a dalszy ciąg już znamy.
- Ucieczka z jaskini cyklopa Polifema, którego spił winem, przedstawił się mu jako „Nikt” i oślepił, wbijając w jedyne oko potwora rozpalony pal. Przyczepiona do baranich podbrzuszy załoga Odyseusza wydostała się z trzodą Polifema na zewnątrz. Niestety, nie wszyscy, kilku bowiem potwór zdążył pożreć. A gdy cyklop poprosił swych strasznych braci o zemstę nad… Nikim – stwierdzili, że całkiem oszalał.
- Przepłynął obok Wysp Syrenich tak, by nie dać się zwabić ich mieszkankom, które przywoływały żeglarzy cudnym śpiewem, po czym zabijały, a białe kości rozrzucały wzdłuż wybrzeży. Odyseusz zatkał woskiem uszy swojej załogi, sam zaś przywiązał się do masztu, chciał bowiem ów śpiew usłyszeć, nakazał załodze, by nie wypełniała jego najsroższych rozkazów rozwiązania. Tak się stało – nie uwolniono go, choć szalał i żądał wypuszczenia go z więzów. Usłyszał śpiew syren i ocalał.
- Przepłynął między Scyllą a Charybdą – potworami, zamieszkującymi pobliskie skały.
- W przebraniu żebraka (z pomocą Ateny) pokonał zalotników ubiegających się o rękę wiernej Penelopy, oczekującej go w Itace.
Trasa Odyseusza
Do ważniejszych przystanków tułaczki Odyseusza należą niewątpliwie:
- Przylądek Libijski Lotofagów – ludzi jedzących lotos, czyli pyszny owoc, powodujący zapomnienie o ojczyźnie. Kilku towarzyszy Odysa skosztowało specjału, lecz wódz siłą zawlókł ich na okręty.
- Wizyta w jaskini cyklopa Polifema.
- Spotkanie z Eolem – bogiem wiatrów, który podarował mu wór wraz z tajemnicą ,,obsługi”, by szczęśliwie podróżować. Niestety, ciekawa załoga zajrzała do mieszka i uwolniła wiatry. Po raz drugi Eol nie chciał już rozmawiać z Odyseuszem i odgonił go od swych bram.
- Wizyta u czarodziejki Kirke, która zamieniała ludzi w zwierzęta, a załogę Odysa zmieniła w wieprze. Żeglarz poradził sobie z nią dzięki boskiemu kwiatu, a nawet pozostał u Kirke dłużej i miał z nią dorodnych synów.
- Zejście do Hadesu w poszukiwaniu Tejrezjasza, by wieszcz odkrył mu przyszłość. Tam spotyka matkę, duchy sławnych osób, towarzyszy: Agamemnona, Achillesa – i powraca na ziemię. Achilles twierdzi, że lepiej być nikczemnym, ale żywym sługą niźli władcą w martwych podziemiach!
- Podróż obok Wysp Syrenich oraz między Scyllą a Charybdą.
- Wizyta na Sycylii, gdzie wbrew zakazowi żeglarze Odyseusza ukradną Hyperionowi kilka krów. Zginą przez to wszyscy prócz Odyseusza.
- Siedem słodkich lat u nimfy Kalipso, która kusiła Odyseusza wieczną młodością i nieśmiertelnością – ale dzięki interwencji bogów pozostawił ją.
- Spotkanie z królewną Nauzykaą, w gościnnym kraju Feaków, którzy odesłali go na brzeg Itaki.
- Powrót do Itaki – zwycięstwo nad zalotnikami Penelopy, która za dnia tkała, a nocami pruła całun, obiecując, że gdy go skończy, zdecyduje się na któregoś z konkurentów. W końcu zażądała, by powtórzono łuczniczy wyczyn Odyseusza – a sprostał temu zadaniu tylko tajemniczy żebrak wmieszany w tłum zalotników… czyli sam bohater.
Zapamiętaj!
- Odyseusz = Ulisses
- Odyseusz uosabia ponadczasowe zmagania człowieka z losem, bóstwami i siłami natury.
- Między Scyllą a Charybdą to określenie równoznaczne ze swojskim: między młotem a kowadłem. Takie imiona nosiły dwa potwory gnieżdżące się po dwu stronach wąskiego przesmyku, którym musiał przepłynąć statek Odyseusza.
- Odyseusz jest również bohaterem Iliady. To on swymi płomiennymi mowami dodawał odwagi walczącym Grekom. Był też jednym z posłów wysłanych do Achillesa, aby nakłonić go do wzięcia udziału w bitwie.
Niezwykłe wartości Odysei
- Wyraża odwieczną, ludzką tęsknotę za penetracją nieznanych przestrzeni, odkrywaniem nowych lądów. Oparta na motywach wędrówki opowieść o przypadkach Odysa jest wypełniona materią ludzkiej wyobraźni, rysującej baśniowe domysły na temat istot zamieszkujących nieznane tereny. Zresztą – osoba i przygody Odyseusza wiążą w całość wiele opowieści i legend z różnych źródeł, z folkloru różnych kultur. Jest jednak w Odysei to marzenie, które popchnęło żeglarzy do odkryć geograficznych, to samo, które nie daje spokoju współczesnym, gdy myślą o tajnikach kosmosu – tak samo zapełniają kosmiczne sfery istotami ze swojej wyobraźni. Jest tu więc tęsknota za poznaniem – ale i lęk przed nieznanym.
- Epos rejestruje i obnaża prawdy o ludzkiej naturze. Podobnie jak niejedna baśń, która piętrzy trudności i zakazy w drodze do upragnionego celu. Oto człowiek jest dzielny, potrafi być chytry i podstępny, potrafi okiełznać naturę, nawet dać radę bogom. Odwaga. Ciekawość ponad wszystko. Pragnienie nieśmiertelności. Pożądanie. Chciwość. Egoizm. Hołd złożony silnej woli. Oto wiele prawd zapisanych w Odysei przez mędrca Homera.
Zobacz: