• Panują kolejno: Stefan Batory, Zygmunt III Waza, Władysław IV, Jan Kazimierz, Michał Korybut Wiśniowiecki, Jan III Sobieski, August II Sas rozpoczyna czasy saskie – schyłkową fazę baroku w Polsce.
  • Wszyscy wyżej wymienieni królowie są elekcyjni – wybrani przez ogół szlachty polskiej. W kraju panuje przecież demokracja szlachecka, i choć król jest władzą wykonawczą, na sejmach zapadają ważkie decyzje. Szlachta uzyskuje coraz więcej przywilejów, m.in. liberum veto (wolne: nie pozwalam), dzięki któremu jeden niezadowolony z ustawy szlachcic może zerwać cały sejm.
  • Kraj szarpały wojny: ze Szwecją, Turcją, Rosją, wybuch powstania Chmielnickiego na Ukrainie, rokosze: Zebrzydowskiego, Lubomirskiego. Ciągłe wojny zniszczyły państwo, zubożyły ludność, osłabiły kraj, który w XVI wieku występuje jako mocarstwo, silnie oddziałujące na ościenne kraje. Niestety traktat w Buczaczu (z Turcją) jest już dla Polski upokarzający. Wprawdzie rok 1683 przyniesie wielkie zwycięstwo – odsiecz Wiednia pod wodzą Jana Sobieskiego, ale nie zatrzyma ono już upadku Rzeczypospolitej. Rozbiory nastąpią za sto lat, lecz początków osłabienia kraju upatrują historycy tu – w XVII wieku, jego wojnach, konfliktach wewnętrznych, rozrosłej demokracji szlacheckiej.
  • Warto pamiętać, że społeczeństwo XVII wieku było wielonarodowościowe. Oprócz Polaków (40%) mieszkali w granicach Rzeczypospolitej Tatarzy, Turcy, Niemcy, Czesi. Musiało wzbudzić to konflikty na tle religijnym, zwłaszcza że w Polsce, kraju silnie katolickim, działała kontrreformacja, ważną rolę ogrywali jezuici – a trzeba wiedzieć, że Zygmunt III Waza chętnie otaczał się jezuitami i często zasięgał ich rady.
  • Szlachta także nie pozostała jednolita – wyodrębniła się jej „wierzchnia” warstwa: magnateria. Posiadacze stanowisk, wielu wiosek, tytułów, zamieszkiwali pałace, próbowali tworzyć ośrodki kultury rywalizujące z dworem królewskim. Szlachta sarmacka rezydowała na wsiach, w swoich szlacheckich dworach, lecz brała czynny udział w wojnach i sejmach.

Warto też pamiętać, że w roku 1634 Rzeczpospolita mierzyła 990 000 km2! Magnaci skupiali ziemie ogromne – np. Wasyl Konstanty Ostrogski posiadał 100 miast, 1300 wsi, około miliona hektarów ziemi. Mienie Jana Zamoyskiego w chwili śmierci obejmowało 6400 km2 (w tym 11 miast z Zamościem włącznie). Nic dziwnego, że przy takich magnatach i rosnącej anarchii na sejmikach władza królewska słabła.

  • Na czasy Jana Kazimierza przypadł potop szwedzki, a mimo zwycięstwa i planu reform – abdykował w 1668 roku.
  • Król Michał Korybut Wiśniowiecki nie zyskał pochlebnej opinii historyków (i – dodajmy – Henryka Sienkiewicza). A dzięki Trylogii lepiej być może znamy polski wiek XVII niż dzięki podręcznikom.
  • Król Michał – syn Jaremy Wiśniowieckiego zyskał wielu zwolenników dzięki zasługom ojca. Sam jednak ulegał wpływom Habsburgów. Zmarł w 1673 roku.
  • Po jego śmierci na tron powołano Jana III Sobieskiego – będzie pogromcą Turków pod Wiedniem, czym dowiedzie raz jeszcze, że Polska stanowi „przedmurze chrześcijaństwa”.
  • Do historii przeszła również królowa Marysieńka Sobieska, którą król obdarzał gorącym uczuciem oraz zasypywał listami, czym sprawił radość nie tylko żonie, ale historykom oraz literaturoznawcom…

Warto zapamiętać o Wazach:

  • Zygmunt III Waza zarządził rozbudowę Zamku Królewskiego w Warszawie, prowadzili ją Jakub Rodonto i Gerard Kleinpold. Zamek został wykończony kunsztownie, ściany zdobiły nawet dzieła Rembrandta i Rubensa, a także Tomasza Dolabelli (rus. Zdobycie Smoleńska).
  • Również pałac Ujazdowski powstał na początku XVII w. z inicjatywy Zygmunta III Wazy.
  • W obu pałacach funkcjonowała wielka galeria malarska prezentująca dzieła wielkich mistrzów, które sprowadził król jako wielki miłośnik sztuki.
  • Zygmunt III Waza dbał o teatr i muzykę – do Warszawy zawitały nawet angielskie trupy z Szekspirem w repertuarze. Posiadał także król nadworną kapelę – wśród muzyków byli tam mistrzowie polscy – Bartłomiej Pękiel, Marcin Mielczewski, Adam Jastrzębski.
  • Władysław IV był także miłośnikiem sztuki. Stworzył w Warszawie teatr operowy, skupował dzieła malarskie, sam pozował Rubensowi. To on polecił wykonać pomnik ojca, zawdzięczamy mu zatem słynną Kolumnę Zygmunta w Warszawie.
  • Za Wazów również magnaci podejmowali inicjatywy kulturalne i architektoniczne. Powstał np. pałac Krasińskich w Warszawie (przykład barokowej architektury).
  • Kiedy królem zostanie Jan III Sobieski, wyrośnie jeszcze jedna wspaniała barokowa rezydencja – w Wilanowie pod Warszawą (architekt – Augustino Locci).

Uwaga
Za prekursora poezji barokowej uważamy Mikołaja Sępa-Szarzyńskiego. Jak pamiętacie, tworzył jeszcze w wieku XVI, lecz jego poezja nosiła wiele znamion nadchodzącej epoki. Natomiast za spadkobiercę i kontynuatora barokowej poezji uważa się księdza Józefa Bakę – Uwagi o śmierci niechybnej ukazały się dopiero w 1766 roku.

Datownik:

1581 – zmarł Mikołaj Sęp-Szarzyński – najpóźniej do tego czasu więc musiały powstać jego poezje
1597 – wydanie Kazań sejmowych Piotra Skargi
1599 – druk Biblii w tłumaczeniu Jakuba Wujka
1601 – ukazują się Rytmy abo wiersze polskie – zbiór poezji Mikołaja Sępa Szarzyńskiego
1606 – ukazuje się Światowa rozkosz – zbiór poezji Hieronima Morsztyna
1614 – ukazują się Sielanki Szymona Szymonowica
1616 – ogłoszenie polskiej wersji kościelnego Indeksu ksiąg zakazanych
1617 – ukazuje się Gofred, abo Jeruzalem wyzwolona Torquata Tassa w przekładzie Piotra Kochanowskiego
1637 – Władysław IV otwiera stały teatr
1647 – powstaje Kanikuła albo psia gwiazda – zbiór poezji Jana Andrzeja Morsztyna
1654 – ukazują się Roksolanki, to jest ruskie panny Szymona Zimorowica
1661 – ukazuje się Lutnia – zbiór poezji Jana Andrzeja Morsztyna
1661 – początek ukazywania się pierwszego polskiego czasopisma Merkuriusza Polskiego
1669 – Transakcja wojny chocimskiej Wacława Potockiego;
1688 – poezje Wacława Potockiego (Moralia, Ogród fraszek).
1691-1695 – powstają Pamiętniki Jana Chryzostoma Paska

Zobacz:

Barok w Polsce

Barok w Polsce – datownik

Charakterystyka epoki baroku

Czym była kontrreformacja? Omów jej znaczenie w epoce baroku.