Lata 1580-1620: wczesny barok
Ukształtowanie się rzeczypospolitej szlacheckiej (w roku 1569 – unia lubelska) z monarchią elekcyjną (w roku 1573 – elekcja Henryka Walezego i Artykuły henrykowskie). W roku 1586 – elekcja Zygmunta III. Kolejno panują wybierani królowie z dynastii Wazów. Początki kontrreformacji, ale jednocześnie ożywionej działalności innowierców. Okres kształtowania się barokowych prądów w literaturze polskiej. Powstają pierwsze arcydzieła epoki.
Cywilizacja, nauka, sztuka
• 1602 r.: założenie ariańskiej Akademii Rakowskiej.
• 1617 r.: ogłoszenie polskiej wersji kościelnego indeksu ksiąg zakazanych.
• 1617 r.: wprowadzenie prewencyjnej (przeprowadzanej przed drukiem) cenzury wydawanych tekstów.
Literatura
• 1581 r.: zmarł Mikołaj Sęp Szarzyński.
• 1597 r.: Piotr Skarga, Kazania sejmowe.
• 1599 r.: druk Biblii w tłumaczeniu Jakuba Wujka.
• 1600 r.: Sebastian Fabian Klonowic, Worek Judaszów.
• 1601 r.: Mikołaj Sęp Szarzyński, Rytmy abo wiersze polskie.
• 1606 r.: Hieronim Morsztyn, Światowa rozkosz – zbiór poezji.
• 1614 r.: Szymon Szymonowic, Sielanki.
• 1618 r.: ukazuje się Gofred albo Jeruzalem wyzwolona Torquata Tassa w przekładzie Piotra Kochanowskiego.
Historia
• Lata 1576–1586: panowanie Stefana Batorego.
• 1577 r.: przyjęcie uchwał soboru trydenckiego – początek kontrreformacji w Polsce.
• Lata 1587–1632: panowanie Zygmunta III Wazy.
• 1596 r.: unia brzeska.
• 1596 r.: Warszawa stolicą Polski.
• 1600 r.: początek wojen ze Szwecją.
• 1605 r.: bitwa pod Kircholmem.
• 1605 r.: początek „dymitriad” – wypraw w celu ingerowania w sprawy Rosji.
• Lata 1606–1608 r.: początek rokoszu Zebrzydowskiego.
• 1620 r.: bitwa pod Cecorą i śmierć Żółkiewskiego.
Lata 1621-1680: dojrzały barok
Ciężkie czasy dla Polski: powstania chłopskie i kozackie, potop szwedzki, zagrożenie ze strony Turcji i rosnącej w siłę Rosji. Rozkład systemu sprawowania władzy – postępujący spadek znaczenia władzy centralnej. W literaturze zanika prąd poezji metafizycznej, inne nurty barokowe w rozkwicie. Wzmagają się działania kontrreformacji.
Cywilizacja, nauka, sztuka
• 1630 r.: ukończenie fasady kościoła św. Piotra i Pawła w Krakowie, wzorowanej na rzymskim kościele Il Gesù.
• 1637 r.: Władysław IV otwiera stałą salę teatralną na Zamku Królewskim w Warszawie.
• 1638 r.: likwidacja Akademii Rakowskiej.
• 1642 r.: sprowadzenie pijarów do Polski.
• 1643 r.: pierwsze kolegium pijarskie w Polsce – Podoliniec.
• 1644 r.: budowa kolumny Zygmunta w Warszawie.
• 1661 r.: założenie przez jezuitów Akademii Lwowskiej (późniejszy uniwersytet).
• 1661 r.: zaczyna wychodzić pierwsze polskie czasopismo – Merkuriusz Polski.
• 1664 r.: Tylman van Gameren, architekt niderlandzki, przybywa do Polski.
Literatura
• 1638 r.: Samuel Twardowski, Dafnis drzewem bobkowym – sielanka mitologiczna.
• 1647 r.: powstaje zbiór poezji Jana Andrzeja Morsztyna Kanikuła albo psia gwiazda.
• 1654 r.: Szymon Zimorowic, Roksolanki, to jest ruskie panny… – cykl pieśni.
• 1655 r.: Samuel Twardowski, Nadobna Paskwalina – wierszowany romans.
• 1661 r.: powstaje zbiór wierszy Jana Andrzeja Morsztyna Lutnia – autor przesyła rękopis Łukaszowi Opalińskiemu.
• 1663 r.: Bartłomiej Zimorowic, Sielanki nowe ruskie.
• 1670 r.: piersza wersja rękopiśmienna poematu Transakcja wojny chocimskiej Wacława Potockiego.
• 1674 r.: Wespazjan Kochowski, Niepróżnujące próżnowanie – zbiór liryków i fraszek.
• 1680 r.: powstaje zbiór Emblemata Zbigniewa Morsztyna.
Historia
• 1621 r.: bitwa pod Chocimiem.
• Lata 1626-1635: wojna ze Szwecją.
• 1627 r.: bitwa morska pod Oliwą.
• Lata 1632-1648: panowanie Władysława IV Wazy.
• 1634 r.: pokój z Rosją w Polanowie.
• 1635 r.: rozejm ze Szwecją.
• 1648 r.: wybuch powstania kozackiego na Ukrainie pod przywództwem Bohdana Chmielnickiego.
• Lata 1648-1668 r.: panowanie Jana Kazimierza Wazy.
• 1651 r.: powstanie chłopskie pod wodzą Aleksandra Kostki Napierskiego.
• 1652 r.: pierwsze zastosowanie zasady liberum veto.
• 1654 r.: wojna z Rosją o Ukrainę i utrata tejże – układ w Perejesławiu.
• Lata 1655-1660: „potop” szwedzki.
• 1657 r.: traktaty welawsko-bydgoskie.
• 1658 r.: wygnanie arian z Polski.
• Lata 1665-1666: rokosz Lubomirskiego.
• 1668 r.: abdykacja Jana Kazimierza.
• 1669–1673 r.: panowanie Michała Korybuta Wiśniowieckiego.
• 1672 r.: wojna z Turcją i traktat w Buczaczu.
• Lata 1674-1696: panowanie Jana III Sobieskiego.
Lata 1680-1740: późny barok
Po kilku chwilach chwały – panowania Jana III Sobieskiego i jego prób wkroczenia na arenę europejską – przychodzi czas ostatecznej ruiny państwa polskiego, postępującej aż do utraty suwerenności. Już jednak za panowania Augusta II Polska przestaje być podmiotem w rozgrywkach międzynarodowych. Wybucha wielka wojna północna. Paraliż sejmu. W kulturze – potężne wpływy kontrreformacji i jezuitów: niemal żaden znaczący utwór literacki nie może się ukazać ze względu na domniemaną nieprawomyślność. I tak zresztą poziom „produkcji literackiej” znacznie, zarówno pod względem jakości, jak i ilości, spada.
Cywilizacja, nauka, sztuka
• 1681 r.: początek budowy pałacu w Wilanowie, według projektu Augustyna Locciego.
• 1695 r.: ukończenie przez Tylmana van Gameren pałacu Krasińskich w Warszawie.
• 1756 r.: ukończenie fasady kościoła Wizytek w Warszawie, według projektu Karola Baya.
Literatura
• 1681 r.: powstaje zbiór wierszy Muza domowa Zbigniewa Morsztyna.
• 1693 r.: Wespazjan Kochowski, Trybut należyty wdzięczności…, albo Psalmodia polska – cykl psalmów prozą.
• 1694 r.: powstaje zbiór wierszy Ogród, ale nie plewiony… Wacława Potockiego.
• 1694 r.: Jan Chryzostom Pasek kończy spisywać pamiętniki.
• 1695 r.: powstają Moralia Wacława Potockiego.
Historia
• 1683 r.: bitwa pod Wiedniem.
• 1697 r.: unia personalna sasko-polska.
• Lata 1697-1733: panowanie Augusta II Mocnego.
• 1704 r.: elekcja Stanisława Leszczyńskiego.
• 1717 r.: sejm pacyfikacyjny zwany sejmem niemym.
Zobacz: