• Barok to nazwa o szczególnym rodowodzie, pochodzi bowiem od nazwy klejnotu – perły ogromnie rzadkiej jakości, o dziwnych, oryginalnych kształtach, perły, którą w portugalskim języku nazwano barocco (dziwny).
  • Epoka trwała w Europie od końca XVI wieku – przez cały wiek XVII do początków wieku XVIII. Oczywiście kształtowało się to rozmaicie w różnych państwach. Polska na przykład jak zwykle spóźniona wobec Zachodu, przeżywała barok w następujących fazach:
    • koniec lat 80. XVI wieku – lata 20. XVII wieku – prebarok (faza wstępna),
    • lata 30. XVII wieku – rok 1700 – rozkwit baroku,
    • lata 1700 – 1730 – schyłek epoki – czasy saskie.

Jak widać, w baroku mieści się cały wiek XVII, a nie były to czasy spokojne, lecz lata wojen politycznych i religijnych. W Polsce są to i powstanie Chmielnickiego, i potop szwedzki, i wojna z Turcją. Czasy króla Jana Kazimierza były ogromnie niespokojne, z kolei czasy saskie (August II Mocny) to epoka kryzysu. Było to więc stulecie pełne dramatów i napięć, pełne śmierci, pożarów i grozy. Rozpadł się harmonijny ład renesansu, ludzie stanęli wobec wewnętrznego dramatu:

  • Jaką postawę zająć wobec świata, który jest tak zmienny, kiedy życie trwa tak krótko?
  • Czy zgodzić się z jego ulotnością?
  • Czy może szukać tego, co trwałe, czego czas nie narusza?

I oto bohater nowej epoki to człowiek postawiony wobec przemijalności, poszukujący wartości trwałych i pewnych, dlatego zwrócony do religii, dlatego bliski ideałom wieków średnich. Zmiana światopoglądu znalazła swoje odbicie w wymowie sztuki i literatury.

  • Renesans wierzył w potęgę człowieka i stawiał go w centrum swoich zainteresowań – barok ujrzał „kruchą trzcinę” wystawioną na wichury losu.
  • Renesans wołał o harmonię i spokój – barok ukazywał dysharmonię i niepokój.
  • Renesans naśladował piękno natury – barok pragnie wyrażać uczucia. Inne są też wartości, nad którymi się zastanawia: już nie sława, uroki życia, życie godne i spokojne, ale – przemijanie, czas, śmierć, szatan, znikomość ludzkiej egzystencji.

 

Oto odmienność charakteru obu epok:

renesans

barok
  • prosperita w gospodarce, wzrost zamożności, handlu, roli pieniądza
  • radość życia doczesnego
  • sława – wiedza – spokój
  • humanizm, piękno świata
  • naśladownictwo świata w sztuce (mimesis)
  • linearność
  • forma zamknięta
  • jasność
  • symetria
  • człowiek w centrum humanizmu
  • antropocentrym
  • kryzys w gospodarce – tzw. mała epoka lodowcowa, wojny, zarazy, głód i nędza
  • niepewność, poczucie kruchości istnienia
  • mistycyzm – religia – cierpienie
  • szatan, czas, śmierć, przemijanie
  • wyrażanie uczuć w sztuce (ekspresjonizm)
  • malarskość
  • jedność
  • niejasność
  • dysharmonia – asymetria
  • człowiek – krucha trzcina
  • nawrót teocentryzmu


Warto pamiętać, że…
 filozofię epoki określały: czas, śmierć, marność jako główne tematy dociekań. Od nich bowiem zależy fortuna – czyli los człowieka.


Zobacz:

Barok – wprowadzenie do epoki

Barok – obraz epoki

Barokowa Polska

Wskaż podstawowe różnice między światopoglądem baroku i renesansu. Czy miało to odzwierciedlenie w literaturze?

Co możesz powiedzieć na temat stosunku siedemnastowiecznych twórców do antyku?

Barok – życiorys kultury

Zjawiska literatury baroku

Maturalna wiedza o baroku

Przedstaw dokonania najważniejszych filozofów baroku

Pojęciownik epok: barok