Wskaż podstawowe różnice między światopoglądem baroku i renesansu. Czy miało to odzwierciedlenie w literaturze?
- Renesans skupił się na sprawach doczesnych, społecznych, cywilizacyjnych. Wzrosło zainteresowanie świeckimi stronami życia, a osłabiło się średniowieczne nastawienie teocentryczne.
- Na rozwój kultury renesansu duży wpływ miała reformacja oraz pojawienie się nowego prądu umysłowego – humanizmu. Humanizm to uzmysłowienie sobie wartości własnej, jedynej, ludzkiej osobowości. W ten sposób człowiek nie wchodził w konflikt ze światem ani z samym sobą. Pojawiła się potrzeba studiowania siebie, samych wewnętrznych przeżyć, kształcenia się na wzorach zaczerpniętych z literatury, filozofii i sztuki antyku. Również doceniona i wskazywana jako wartość podstawowa była radość życia.
- Mikołaj Sęp-Szarzyński – pisarz przełomu epok – podejmując wielką polemikę z opartą na koncepcjach antycznych renesansową wizją świata, zakreślił zupełnie nowy horyzont wiedzy o człowieku. Zaatakował stereotyp głoszący, że szczęściem jest życie oparte na względnym dobrobycie i ochronie pokoju, a spokój wewnętrzny zyskuje się przez stoicką rezygnację. Wyraził przekonanie, że sens życia kryje się w bojowaniu o wartości nadrzędne. Życie jednostki jest zawieszone między przeciwieństwami, w tej sferze istnienia realizują się antynomie duszy i ciała, wieczności i przemijania. Dla człowieka nie ma uspokojenia, chyba aż w niebie, gdy śmierć rozwiąże sprzeczność istnienia. W tej wizji świata ujawnił się kryzys świadomości porenesansowej. Jest to świat niepokojący, pełen niebezpieczeństw i pozorów, a człowiek musi zdobyć się na niezwykły heroizm, by sprostać światu i warunkom nieustającej wojny o własne ocalenie.Barok odszedł więc od renesansowego poczucia harmonii świata i życia. Świadomość istnienia człowieka w nietrwałym świecie, a zarazem poczucie nieskończonej wieczności ujawniły jego wewnętrzne rozdarcie. Człowiek musiał przyjąć określoną postawę. Mógł wybrać zgodę na świat nietrwały, lecz piękny lub poszukiwać trwałych wartości, zbawienia.
- Na rozwoju kultury barokowej zaciążyła kontrreformacja – wyraźnie określiła zasady sztuki. Barok przynosi nasilenie chrześcijańskiej świadomości religijnej, czym nawiązuje do średniowiecza. Religijność średniowieczna mieściła się jednak w ramach ortodoksyjnego Kościoła, religijność barokowa – to raczej indywidualizm i sceptycyzm religijny. Nasilenie religijności spowodowało rozwój hagiografii w literaturze baroku. Obawy przed represjami Kościoła obniżają jednak ogólny poziom literatury.
- Bardzo dużo uwagi poświęcono w renesansie procesowi twórczemu, ponieważ sława doczesna i pośmiertna była wartością pierwszej rangi. W baroku podobnie – artysta ceni swoją twórczość, wie, że jego praca ma wartość taką jak każda inna, a nawet większą.
Zdarzenie dwóch antynomicznych wizji świata – renesansowej i barokowej – wiąże się ze zmianami w sposobie pisania.
- Odrodzenie zdominowane było przez klasycyzm, którego ślady można dostrzec w twórczości niemal wszystkich autorów tej doby. Ważne było przestrzeganie zasad gatunkowych, dotyczących zarówno hierarchii gatunków, wśród których uprzywilejowane miejsce zajmowały formy pochodzenia antycznego (epos, tragedia, oda, satyra), jak i nakazy przestrzegania czystości gatunkowej i jednorodności stylistycznej utworu.
- Z ową właściwą renesansowi przejrzystością i czystością form zerwał barok, który nacisk położył na przepych i różnorodność. W zakresie języka poetyckiego obowiązywała zasada bogatego i ozdobnego mówienia, co wyrażało się w mnożeniu metafor, komplikowaniu struktur składniowych. W obrębie liryki barok pozostał wierny większości uznanych gatunków literackich, przejmując po epokach wcześniejszych sonet, elegię, sielankę, hymn. Głównym zadaniem literatury baroku było zaskoczenie czytelnika oryginalnym konceptem. Głównym tematem sztuki renesansu był człowiek, jego wewnętrzne przeżycia, a w baroku sztuka jest sztuką samą w sobie.
Zobacz:
Zastanów się, jakie cechy renesansowe, a jakie barokowe dostrzegasz w poezji Sępa Szarzyńskiego.
Spór między średniowiecznym ascetą, renesansowym humanistą i barokowym Sarmatą.
Spór między średniowiecznym ascetą, renesansowym humanistą i barokowym Sarmatą.