Sprawdź swoją wiedzę z literatury renesansu i baroku
1. Mistrzem dla Jana Kochanowskiego był:
a) Homer
b) Wergiliusz
c) Arystoteles
d) Horacy
2. Carmina to po łacinie
a) poematy prozą
b) treny
c) fraszki
d) pieśni
3. W następującym fragmencie Pieśni XI z Ksiąg wtórych:
Stateczny umysł pamiętaj zachować,
Jesli cię pocznie nieszczęście frasować;
Także i góry nie radzęć wylatać,
Kiedy się szczęście z tobą imie bratać
poeta nawiązuje do:
a) epikureizmu
b) hedonizmu
c) nihilizmu
d) stoicyzmu
4. Parafraza to:
a) figura stylistyczna
b) rodzaj metafory
c) swobodna przeróbka utworu literackiego
d) utwór ośmieszający inne dzieło literackie
5. Jaką tematykę prezentuje Pieśń o spustoszeniu Podola?
Odp. ……………………………………………………………………………………………………………………….
6. Wymień trzy różnice między dramatem szekspirowskim a klasycznym:
a) ……………………………………………………………………………………………………………………………
b) ……………………………………………………………………………………………………………………………
c) ……………………………………………………………………………………………………………………………
7. Czarownice w Makbecie:
a) rzuciły czar na głównego bohatera
b) nakłoniły jego żonę do zbrodni
c) zaczarowały las w Birnam
d) przepowiedziały przyszłość Makbetowi.
8. Które z poniższych utworów to wyłącznie tragedie Szekspira:
a) Makbet, Romeo i Julia, Otello, Kupiec wenecki
b) Hamlet, Ryszard III, Świętoszek, Król Lir
c) Romeo i Julia, Hamlet, Król Lir, Antoniusz i Kleopatra
d) Wesołe kumoszki z Windsoru, Jak wam się podoba, Kupiec wenecki
9. The Globe (Pod Kulą ziemską) to nic innego, jak
a) pałac królowej Elżbiety
b) tytuł komedii Szekspira
c) teatr, gdzie Szekspir wystawiał swoje sztuki
d) inna nazwa toposu świata – teatru
10. Jaki słynny topos przywołuje Szekspir w poniższym fragmencie Makbeta?
( życie jest) tylko przechodnim półcieniem,
nędznym aktorem, który swoją rolę
przez parę godzin wygrawszy na scenie
w nicość przepada (…).
Odp. ……………………………………………………………………………………………………………………….
11. Wyszukany i nowatorski pomysł, od którego zależy sukces całego wiersza, to:
a) koncept
b) oksymoron
c) przerzutnia
d) paradoks
12. Wymień tytuły tomików poetyckich Jana Andrzeja Morsztyna.
Odp. ……………………………………………………………………………………………………………………….
13. Morsztyn był przedstawicielem:
a) baroku dworskiego
b) baroku szlacheckiego
c) baroku sarmackiego
d) baroku ziemiańskiego
14 Wymień co najmniej trzy figury stylistyczne zastosowane przez Morsztyna w wierszu Niestatek.
a) ……………………………………………………………………………………………………………………………
b) ……………………………………………………………………………………………………………………………
c) ……………………………………………………………………………………………………………………………
15 Raki to:
a) krótkie wiersze o tematyce przyrodniczej
b) utwór, który można czytać także wspak
c) rodzaj metafory o przewrotnym sensie
d) gatunek śmiałej poezji miłosnej
16 W ostatnim Trenie poetę pociesza we śnie:
a) Urszulka
b) jego matka
c) Maryja
d) święta Elżbieta
17 Do jakiej cierpiącej matki nawiązuje poeta w Trenie IV?
a) do Demeter
b) do Maryi
c) do Niobe
d) do Artemidy
18 Zastosowane w Trenie V porównanie homeryckie, to:
a) wyszukana metafora
b) porównanie kogoś do bohatera Iliady
c) długie i rozbudowane porównanie
d) nawiązanie do motywu wędrówki obecnego w Odysei
19 Autorem wiersza Urszula Kochanowska jest
a) Jan Kochanowski
b) Bolesław Leśmian
c) Leopold Staff
d) nie ma takiego utworu
20 Wymień części, z których składa się kompozycja Trenów.
Odp. ……………………………………………………………………………………………………………………….
Odpowiedzi:
1. a
Oczywiście mistrzem Jana z Czarnolasu był Horacy. Kochanowski nie tylko zaadaptował na polski grunt gatunek pieśni i parafrazował niektóre utwory Horacego, ale też był spadkobiercą jego poglądów na życie, będących swoistym połączeniem stoicyzmu, epikureizmu i zwyczajnej mądrości życiowej wypływającej z doświadczenia życiowego.
2. d
carmina (w liczbie pojedynczej – carmen) – tak sam Horacy nazywał swoje pieśni (późniejsi filologowie używali także słowa „oda”).
3. d
Ten fragment zdecydowanie napisany jest w duchu stoicyzmu, według którego cnotliwe życie jest źródłem największego szczęścia, a człowiek powinien ze spokojem ducha przyjmować zmienne koleje losu.
4. c
Parafraza to swobodna przeróbka utworu literackiego. Nie myl z plagiatem! Wielcy poeci często parafrazowali swoich mistrzów. Na przykład Pieśń XXIV z Ksiąg wtórych (Niezwykłym i nie leda piórem opatrzony…) Kochanowskiego jest inspirowana pieśnią Horacego Do Mecenasa (Niezwykłe mając i niekruche skrzydła/ wzlecę poeta z dwóch natur złożony).
5. tematykę patriotyczną.
Pieśń o spustoszeniu Podola nawiązuje do haniebnej klęski Polaków na Podolu. Jest to pieśń zagrzewająca do walki i stanowiąca apel o wzmożenie działań na rzecz obrony ojczyzny. Taki rodzaj patriotycznej poezji nazywa się też tyrtejską, od imienia greckiego poety z VII w p.n.e. – Tyrtajosa ( lud Tyrteusza – to łacińska wersja jego imienia), którego elegie patriotyczne zagrzewały Spartan do walki z Meseńczykami.
6. złamanie antycznej zasady jedności miejsca, czasu i akcji oraz zasady decorum, czyli odpowiedniości stylu do tematu i naruszenie wprowadzonej przez Sofoklesa zasady występowania co najwyżej trzech aktorów w jednej scenie.
To nie jedyne „grzechy” Szekspira przeciwko klasycznemu teatrowi. Genialny dramaturg odważył się na ukazywanie bezpośrednio krwawych scen, dotąd były one tylko relacjonowane. Rozpoczął też budowanie postaci dynamicznych, które zmieniają siew czasie akcji dramatu. Wprowadził do teatru motywy fantastyczne: czarownice, duchy, widma.
7. d
To pytanie jest o tyle ważne, że spotkanie czarownic stanowi zawiązanie całej akcji dramatu. To ich przepowiednia zainspirowała Makbeta do marzeń o władzy i popchnęła go do zbrodni.
8. c
Tylko w trzecim wersie mamy do czynienia z dramatami Szekspira. Odpowiedź (b) odpada z powodu Świętoszka Moliera, w (a) przeszkadza nam komedia Kupiec wenecki, natomiast w odpowiedzi (d) są same komedie. Warto wiedzieć, które za dramatów należą do cyklu kronik historycznych, to Ryszard III i Antoniusz i Kleopatra.
9. c
To nazwa teatru w Londynie, w którym Szekspir wystawiał swoje sztuki, ale też występował jako aktor.
10. Motyw świata – teatru (theatrum mundi). Pojawia się on też w innych jego dramatach. Wykorzystuje go też na przykład Jan Kochanowski w swojej fraszce O żywocie ludzkim, a także Bolesław Prus w Lalce w scenie zabawy Rzeckiego lalkami z wystawy.
11. a
To oczywiście koncept. Taki styl uprawiania poezji nazywa się konceptyzmem lub – od nazwiska słynnego włoskiego poety, Giambattista Marino – marinizmem. Funkcjonuje też nazwa gongoryzm, od nazwiska innego poety, który również był mistrzem konceptu, Hiszpana Ludwika Gongory.
12 Lutnia i Kanikuła albo psia gwiazda.
To jedyne zbiory wierszy Morsztyna, bo twórczość poetycka nie była główną dziedziną jego działalności. Był również, a może przede wszystkim politykiem, dyplomatą, tłumaczem. Warto wiedzieć, że owa tytułowa Kanikuła to Syriusz w gwiazdozbiorze Psa Wielkiego, któremu przypisywano wzniecanie żaru w ludzkich sercach.
13. a
Polski barok wykształcił dwa główne nurty: barok dworski i barok ziemiański (inaczej szlachecki lub sarmacki). Barok dworski charakteryzuje się konwencjonalizacją stylu wypowiedzi artystycznej i wyszukanymi środkami wyrazu, a zajmuje się głównie tematyką miłosną. Natomiast drugi nurt literatury łączył ideologię sarmatyzmu z przekonaniem o niezwykłej misji dziejowej Polski, co owocowało oczywiście głównie utworami patriotycznymi.
14. oksymorony, antytezy, przerzutnie i anafory.
Cały wiersz oparty jest na koncepcie, który polega na tym, aby udowodnić, iż prędzej staną się rzeczy niemożliwe niż kobieta będzie stateczna i wierna. W tym celu poeta stosuje oksymorony: np. stała Fortuna, słońce w jaskini, niemy zaśpiewa itd. i antytezy ( wyrazy z przeciwstawnych grup znaczeniowych) Wszystkie frazy rozpoczynają się od tego samego słowa: prędzej (anafora), często zastosowane są przerzutnie (rozbicie wypowiedzi stanowiącej jedną całość na dwa wersy), które dynamizują cały wiersz.
15. b
Raki to lekkie i zabawne wierszyki, które można czytać także wspak, ale zwykle wtedy ich sens przeciwny do tego, który można wyczytać wprost. Takie utwory świadczą o doskonałym warsztacie poetyckim autora i o jego świetnym wyczuciu językowym. Raki pisał również Jan Kochanowski.
16. b
Tren XIX albo Sen jest najważniejszy w cyklu. Bez niego całość byłaby krańcowo pesymistyczna. Poetę odwiedza we śnie jego matka z małą Urszulką na ręku. I to ona wypowiada słowa świadczące o odbudowaniu zachwianego światopoglądu Kochanowskiego.
17. c
Oczywiście do Niobe. To matka, która przechwalała się, że powinna być darzona większym szacunkiem niż Latona, bo ma więcej dzieci. Za to dzieci tejże Latony: Apollo i Artemida zastrzelili całe potomstwo Niobe z łuku, a ta z rozpaczy skamieniała. Demeter to także matka cierpiąca po stracie córki, Kory (Persefony). Maryja także reprezentuje w naszej kulturze archetyp cierpiącej matki.
18. c
Porównanie homeryckie to bardzo długie i rozbudowane porównanie. Takie stosował Homer w swoich słynnych eposach – stąd nazwa. Porównanie Urszulki do drzewka młodej oliwki obejmuje cały Tren V.
19. a
Oczywiście Bolesław Leśmian. Tematem tego utworu jest tęsknota Urszulki przebywającej w zaświatach za rodzicami, rodzeństwem i domem w Czarnolesie.
20. expositio, comploratio, laudatio, consolatio i exhortatio.
Warto znać te nazwy i ich znaczenie. Mogą się przydać, gdy na maturze będziesz musiał zająć się którymś utworem z cyklu. Z pewnością dostaniesz dodatkowe punkty, jeśli napiszesz, do której części cyklu należy omawiany przez ciebie tren.
Zobacz: