Nawiązania do Biblii
W poezji – dawnej i współczesnej – znajdujemy wiele utworów poświęconych różnym motywom biblijnym: wizji końca świata, tematowi szatana, śmierci, postaciom biblijnym. Swoisty rozdział tworzą przekłady – choćby psalmów, z którymi zmierzyć się chcieli najbardziej utalentowani poeci świata. Proza gęsta bywa od biblijnych aluzji, czasem motyw taki pojawia się w tle – jak w Wieży Gustawa Herlinga-Grudzińskiego, bywa główną materią – jak w Mistrzu i Małgorzacie Michaiła Bułhakowa. Innym razem Biblia jest kluczem do powieści – jak w skomplikowanym śledztwie w Imieniu róży Umberta Eco, czasem analogią – jak w Na wschód od Edenu Johna Steinbecka.
A oto inne nawiązania
Średniowiecze
- Przekłady: Psałterz floriański, Psałterz puławski, Biblia królowej Zofii.
- Liryka religijna: Żale Matki Boskiej pod krzyżem (Posłuchajcie, bracia miła), Bogurodzica, najstarsze kolędy: między innymi Stałać się rzecz wielmi dziwna (tłumaczenie z czeskiego).
- Apokryfy (utwory narracyjne, tematycznie związane z Biblią, ale nienależące do kościelnych tekstów kanonicznych): najobszerniejszy polski apokryf to Rozmyślanie o żywocie Pana Jezusa (Rozmyślanie przemyskie).
- Boska Komedia Dantego Alighieri – alegoryczna wizja wedrówki przez trzy światy pozagrobowe: piekło, czyściec i raj.
Renesans
- Tłumaczenia Psałterza Dawidowego (psalmów) Jana Kochanowskiego,
- Pieśni Jana Kochanowskiego, – wizja Boga – architekta świata, pochwała świata jako dzieła stworzenia
- Rytmy abo wiersze polskie Mikołaja Sępa-Szarzyńskiego – sonety, walka człowieka z szatanem.
- Kazania sejmowe księdza Piotra Skargi – nawiązanie do gatunku, styl, paraboliczne obrazowanie, charakter proroczy.
- Misterium Mikołaja z Wilkowiecka pt. Historyja o chwalebnym Zmartwychwstaniu Pańskim.
- Kolędy: między innymi Anioł pasterzom mówił (przekład z łaciny).
Barok
- Poezja podejmująca motyw przemijania (wyraźne nawiązanie do Księgi Koheleta), śmierci, szatana: między innymi wiersze Daniela Naborowskiego (Krótkość żywota).
- Moda na przekłady psalmów: Psalmodia polska Wespazjana Kochowskiego.
- Kolędy: Gdy śliczna Panna Syna kołysała; Lulajże, Jezuniu.
- Raj utracony pióra Johna Miltona, słynny epos literatury angielskiej.
Oświecenie
- Tragedie i opery o postaciach biblijnych.
- Pieśni religijne Franciszka Karpińskiego, wydane pod wspólnym tytułem Pieśni nabożne: między innymi Bóg się rodzi, Kiedy ranne wstają zorze, Wszystkie nasze dzienne sprawy.
Romantyzm
- Nawiązujące gatunkowo do Pisma Świętego Mickiewiczowskie Księgi narodu polskiego i pielgrzymstwa polskiego: to zrytmizowana, podzielona na wersety proza poetycka, stylizowana według Biblii Jakuba Wujka, są tu przypowieści wzorowane na ewangelicznych, a całość zamykają Modlitwa pielgrzyma i Litania pielgrzymska, również nawiązujące do tekstów kościelnych.
- Mesjanizm Ksiąg narodu polskiego i pielgrzymstwa polskiego oraz Dziadów Adama Mickiewicza.
- Motyw kainowej zbrodni w Balladynie Juliusza Słowackiego.
- W Nie-Boskiej komedii Zygmunta Krasińskiego – choćby finał z objawieniem Chrystusa.
- Poezja Cypriana Kamila Norwida: między innymi Fortepian Szopena, Pielgrzym w Hebronie.
- W poezji krajowej:
- Marsz w przyszłość Ryszarda Berwińskiego – bohaterem wiersza jest lud, który porzuca kraj niewoli i kroczy ku przyszłej „ziemi obiecanej” przez „czerwone morze krwi”;
- Teofila Lenartowicza kolęda Mizerna, cicha stajenka licha.
Pozytywizm
- Quo vadis Henryka Sienkiewicza – swobodnie nawiązuje do Dziejów Apostolskich.
Młoda Polska
- Poezja:
- modny motyw szatana w twórczości Leopolda Staffa, Tadeusza Micińskiego;
- wizja Sądu Ostatecznego w jego Hymnach Jana Kasprowicza;
- motyw franciszkański w twórczości Jana Kasprowicza i Leopolda Staffa.
- Betlejem polskie Lucjana Rydla – jasełka, opowieść o narodzeniu Pana Jezusa, wkomponowana jednak w polską, krakowską rzeczywistość.
Wiek XX
- Poezja:
- Tadeusza Nowaka cykl Psalmów;
- Zbigniewa Herberta wiersze: Domysły na temat Barabasza, U wrót doliny, Homilia, Modlitwa Pana Cogito;
- Czesława Miłosza tłumaczenie psalmów (Księga psalmów), wiersze: Dar, Lektury, Piosenka o końcu świata, Oeconomia divina.
- Proza:
- Tadeusza Konwickiego Mała apokalipsa;
- Gustawa Herlinga-Grudzińskiego Wieża, Drugie przyjście;
- Jana Dobraczyńskiego Listy Nikodema;
- literatura powszechna:
- Michaił Bułhakow Mistrz i Małgorzata,
- John Steinbeck Na wschód od Edenu,
- Umberta Eco Imię róży.
Przywołany zestaw lektur nie wyczerpuje tematu, lecz pozwala zauważyć, że nawiązania do Biblii mogą przywoływać stałe motywy tematyczne: np.
- wizję szatana,
- wątek apokalipsy,
- grzech pierworodny
lub odwoływać się do kompozycji, gatunków czy stylu Biblii.
Odwołaj się do motywów biblijnych, poruszając następujące tematy:
- definicja człowieczeństwa (dwie koncepcje);
- miłość (Pieśń nad Pieśniami, Hymn o miłości Pawła z Tarsu, nauka Chrystusa);
- cierpienie (Księga Koheleta, Księga Hioba);
- bunt człowieka przeciw Bogu (Adam i Ewa, Kain, budowniczowie wieży Babel, szatan, lud Izraela oddający cześć złotemu cielcowi);
- etyka, zasady moralne (Dekalog, Kazanie na górze).
Wielkie dzieła literatury nawiązujące do Biblii:
- Dante Alighieri – Boska komedia;
- John Milton – Raj utracony;
- Adam Mickiewicz
– Dziady,
– Księgi narodu polskiego, i pielgrzymstwa polskiego; - Juliusz Słowacki – Balladyna;
- Henryk Sienkiewicz – Quo vadis;
- Jan Kasprowicz – Hymny;
- Michał Bułhakow – Mistrz i Małgorzata;
- John Steinbeck – Na wschód od Edenu;
- Tadeusz Konwicki – Mała apokalipsa;
- Umberto Eco – Imię róży
Jak nawiązywano do Biblii?
Nawiązywano poprzez:
- przywoływanie postaci, wątków, symboli;
- aluzje do wydarzeń biblijnych, przez dyskusję z nimi;
- naśladowanie stylu lub używanie gatunków.
Zobacz:
Jakie znasz sposoby nawiązywania do „Biblii” i antyku w literaturze?
Funkcje nawiązań do Biblii i mitologii w twórczości Zbigniewa Herberta