Czym charakteryzuje się polski sentymentalizm?
Sentymentalizm to drugi główny, obok klasycyzmu, prąd literacki w polskim oświeceniu.
Jest to typ poezji lirycznej kładącej nacisk na przeżycia osobiste człowieka – miłosne i erotyczne, religijne, a czasem patriotyczne – źródło wszystkich jego działań.
- Inne mają być według sentymentalistów źródła twórczości literackiej – są nimi przeżycia wewnętrzne człowieka.
- Inny cel – poezja powinna wzruszać czytelnika przeżyciami bohaterów wywodzących się spośród prostych ludzi, moda na pasterki i pasterzy, którzy tak naprawdę niewiele mieli wspólnego z prawdziwymi postaciami z ludu. Dla ich twórców – przedstawicieli sfer wyższych – wymyślanie scenek pasterskich było formą zabawy.
- Nowy jest także typ podmiotu lirycznego w poezji – jest to bowiem człowiek prosty, ale bardzo czuły, odsłaniający sferę własnych doznań, wrażliwy, a może nawet nadwrażliwy – łatwo się wzruszający i swoją czułostkowością zmuszający odbiorców poezji do podobnych uczuć.
- Inna maniera poetycka – liryka bezpośrednia, proste słownictwo, nadmierna afektacja sprawiająca wrażenie nienaturalności, sztuczności, liczne westchnienia, łzy, wzruszenie.
- Nowa funkcja natury – bliskiego człowiekowi współuczestnika zdarzeń.
- Gatunki uprawiane w tym nurcie to sielanka, pieśń liryczna, elegia.
Sentymentaliści polscy, w przeciwieństwie do przedstawicieli klasycyzmu, nie byli związani z dworem królewskim. Raczej z ośrodkami magnackimi, jak na przykład Puławy (tu działał Kniaźnin), Karpiński prawie w ogóle nie ruszał się ze swojej prowincji. Nie było też tak, że przyporządkowanie do nurtu epoki wykluczało twórczość innego rodzaju, dlatego znajdujemy różne elementy w całości dorobku – choćby Kniaźnina, który jest reprezentantem rokoka, ale pisał też utwory w duchu sentymentalnym, podobnie Trembecki czy Bogusławski. Najkonsekwentniej związany z sentymentalizmem jest Franciszek Karpiński.
Uwaga!
- Sentymentalizm – nazwa nurtu pochodzi od powieści Laurence’a Sterne’a pt. Podróż sentymentalna.
- Ojcem sentymentalizmu był zaś Jean Jacques Rousseau.
- Ten nurt jest bardziej uczuciowy, nastawiony na wnętrze człowieka, bardziej na jego indywidualizm niż na cele publiczne i polityczne.
Tematy literatury sentymentalizmu:
- Przeciwstawienie skażonego cywilizacją miasta naturalnej wsi, ukazywanej sielankowo lub realistycznie.
- Miłość jako nieszczęście dla kochającej się, lecz niemogącej się połączyć pary.
- Przeciwstawienie wieku młodzieńczego (naturalnego) dojrzałości, w której następuje klęska ideałów.
- Przeciwstawienie dawnych wyidealizowanych czasów zepsutej teraźniejszości.
- Krytyka ustroju społecznego opartego na nierówności i niesprawiedliwości.
- Przeciwstawienie całemu groźnemu światu wrażliwej jednostki ludzkiej.
Wg sentymentalistów literatura ma:
- przedstawiać wewnętrzne życie człowieka,
- kształtować więzi międzyludzkie,
- ukazywać, jakie konflikty i napięcia przeżywa człowiek, odkąd odszedł od natury w stronę cywilizacji.
Gatunki typowe dla tego nurtu to:
- sielanka,
- wiersze
- powieść sentymentalna.
Przedstawiciele polskiego sentymentalizmu:
- Franciszek Karpiński,
- Franciszek Salezy Jezierski,
- Wojciech Bogusławski,
- Jakub Jasiński.
Zobacz:
Franciszek Karpiński jako przedstawiciel polskiego sentymentalizmu.
Omów najbardziej znane utwory Karpińskiego.
Omów najbardziej znane utwory Karpińskiego