Sam autor – Julian Ursyn Niemcewicz – w liście dedykowanym Stanisławowi Małachowskiemu – marszałkowi Sejmu Wielkiego, napisał, że jego celem było: „Wpajać w umysły prawidła zdrowe i uczciwe, zachęcać do cnót publicznych i domowych”. Aby również realizować oświeceniowe hasło: „uczyć – bawiąc”, Niemcewicz napisał komedię polityczną. W tym gatunku bowiem mógł zawrzeć zarówno wątek miłosny – choć uboczny, ale zachęcający do czytania i oglądania dramatu – zabawowy, jak i polityczny: ośmieszył zacofanych Sarmatów i propagował reformy Sejmu Wielkiego.
Julian Ursyn Niemcewicz treść swojego dzieła oparł na konflikcie dwóch przeciwnych obozów politycznych: patriotów reprezentowanych przez Walerego, posła na Sejm Wielki, i jego ojca Podkomorzego oraz konserwatystów – w osobie starosty Gadulskiego. Podczas przerwy w obradach Walery odwiedza swoją narzeczoną Teresę, córkę sąsiada – zacofanego Sarmaty Gadulskiego. W czasie wizyty dochodzi do dyskusji na tematy polityczne i społeczne.
Poznajemy poglądy ciemnego, zacofanego Sarmaty, którego najlepiej chyba charakteryzuje jego wypowiedź: „ja, co nigdy nie czytam lub przynajmniej mało – wiem, że tak jest najlepiej, jak pierwej bywało”. Gadulski broni liberum veto, nazywa je „źrenicą wolności szlacheckiej”; krytykuje wszelkie reformy sejmowe; uważa, że wolna elekcja, choć daje okazję do nadużyć, świadczy o prawach szlachty; protestuje przeciwko stałej armii, płaceniu podatków – lekceważy sprawy kraju, a preferuje prywatne. Ośmieszając te wszystkie cechy Gadulskiego, Niemcewicz uświadamiał widzom konieczność reform w państwie.
Podsumuj
Nawet współcześni Niemcewiczowi docenili wpływ komedii na sytuację polityczną w tym czasie. Krasicki nazwał ją „pierwszą prawdziwą komedią polską”, a król powiedział, że oddawała klimat Sejmu. Poseł Suchorzewski – pierwowzór ośmieszonego fircyka Szarmanckiego – domagał się zdjęcia jej z afisza, a autora za obrazę praw szlacheckich chciał postawić przed sądem. Z afisza została zdjęta po zwycięstwie targowicy.
Gatunek
Komedia polityczna to komedia satyryczna. Autor kładzie nacisk na ośmieszenie panujących stosunków społecznych. Komedia polityczna, którą jest Powrót posła, to forma krytyki określonych stronnictw politycznych i metod rządzenia.
Uwaga
Powrót posła powstał w listopadzie 1790 r., a jego premiera miała miejsce już dwa miesiące później, w styczniu 1791 r. Był to kolejny rok trwania Sejmu Wielkiego i wszyscy oświeceni Polacy starali się wspierać działania reformatorskie. Pisarze, poeci, publicyści w utworach podejmowali tematy dotyczące reform niezbędnych do ratowania ginącego kraju.
Zobacz:
Scharakteryzuj stronnictwa zaprezentowane w Powrocie posła Juliana Ursyna Niemcewicza.
Czy w Powrocie posła zastosowane są reguły komedii klasycznej?