Trzeba nadmienić, że powieść, o której mowa, pojawiła się w r. 1761 i zyskała sobie szaloną popularność, była rozchwytywana i drogo płacono za jej wypożyczenie. Jej autor – Jan Jakub Rousseau to twórca sentymentalizmu, a treść utworu dotyczy wdzięcznego tematu miłości. Zauważmy analogię do starej, średniowiecznej historii Heloizy i Abelarda – słynnego romansu uczennicy i nauczyciela… Tu jednak mamy do czynienia z nową Heloizą, i choć także parę zakochanych stanowi nauczyciel i uczennica, chociaż jest to powieść w listach – cała sprawa rozwija się inaczej.
Oto zakochani: Julia d’Etange i domowy korepetytor Saint-Preux ulegają wzajemnej miłości, lecz konwenanse społeczne uniemożliwiają ich związek. Sami zresztą przeżywają wielkie wyrzuty sumienia i nie chcą skorzystać z możliwości ucieczki. Saint-Preux wyjeżdża. Julia poślubia z woli ojca szlachetnego, lecz starszego barona de Wolmar i rozpoczyna spokojne, wręcz sielankowe życie na wsi. Mąż Julii jest tak wielkoduszny, że proponuje byłemu kochankowi żony rolę wychowawcy ich dzieci. Oto miłość wg Rousseau uszlachetnia, uczy zgody. Życie państwa de Wolmar, mimo przeszłości Julii jest idyllą. Piękno przyrody koi ludzkie cierpienia, wieś sprzyja zdrowiu moralnemu bohaterów. Tyle, że w myśl sprawiedliwości winy młodości wymagały kary. Dlatego powieść kończy się smutno – Julia, ratując tonącego synka zaziębia się i umiera na zapalenie płuc. Tak los – ręką Rousseau – dopełnił sprawiedliwości.
Być może dziś akcja Nowej Heloizy wydaje się nieco sztuczna. Mimo to widać wyraźnie, że autor propagował idee typowe dla sentymentalizmu. Są to między innymi:
- uszlachetniający wpływ uczucia na człowieka,
- obraz szczęścia i idylli rodzinnej na wsi,
- piękno przyrody i ścisły jej związek z przeżyciami człowieka,
- przeciwstawienie wsi i miasta, natury i cywilizacji, przy czym wieś, natura, sprzyjają prawości i moralności – a miasto i cywilizacja zepsuciu moralnemu.
Zobacz:
Wolter, Jan Jakub Rousseau – dwa wielkie umysły epoki oświecenia