Bardzo to oryginalna postać polskiej sceny renesansowej, barwna, dynamiczna, głosząca dyskusyjne poglądy. Należał do najwybitniejszych publicystów epoki. Był przeciwnikiem Andrzeja Frycza-Modrzewskiego. Umiał doskonale wczuwać się w nastroje społeczne i głośno bronił ogólnie popularnych postulatów, a protestował przeciw tym reformom, których szlachta nie chciała. W sprawie reformy państwa też się wypowiedział. Wymyślił mianowicie Quincunx – po polsku mówiąc „cynek” – figurę przypominającą piramidę, a mającą obrazować pożądany ustrój państwowy.
Oto podstawa – jej cztery kąty to wiara, kapłan, ołtarz, król. Na szczyt wyniesiony ma być Kościół – dominujący spośród pięciu elementów państwa. Wiara, religia katolicka, państwowość polska, mają być podstawowymi wartościami – w oparciu o nie szlachta może dążyć do swobód, zwłaszcza w swoich stosunkach z królem. Stanisław Orzechowski był świetnym mówcą (pióro też miał cięte), stosował znakomite chwyty retoryki na wzór Cycerona, był też demagogiem. Głosił zupełnie przeciwne do Frycza Modrzewskiego postulaty – znajdował argumenty i racje dla ideologii rosnącej demokracji szlacheckiej.
Stanisław Orzechowski wydał następujące dzieła:
- Mowa o prawie bezżeństwa (tu występował przeciw celibatowi)
- Kroniki polskie od zgonu Zygmunta Pierwszego
- Żywot i śmierć Jana Tarnowskiego… (biografia magnata)
- Rozmowa albo Dyjalog około egzekucyjej Polskiej Korony (w tym Quincunx)
Zobacz:
https://aleklasa.pl/liceum/c155-powtorka-z-epok-literackich/c160-renesans/renesansowa-publicystyka-2