O co spierali się klasycy z romantykami?
Przedmiotem sporu była koncepcja polskiej kultury, a w szczególności literatury. Była to polemika między zwolennikami klasycyzmu – do tej grupy należało starsze pokolenie uczonych i literatów:
- Jan Śniadecki,
- Kajetan Koźmian,
- Ludwik Osiński,
- Franciszek Dmochowski,
a przedstawicielami młodego pokolenia:
- Kazimierz Brodziński,
- Maurycy Mochnacki,
- Adam Mickiewicz.
Współczesny psycholog nazwałby pewnie całą sprawę awanturą zastępczą. Za zaciekłą dysputą na temat kategorii estetycznych krył się polityczny spór pokoleń o stosunek do wartości narodowych. Starzy, często żołnierze, po niepowodzeniach powstania kościuszkowskiego i kampanii Napoleona pogodzili się z losem. Młodzi pragnęli wolności za wszelką cenę, chcieli walczyć. Ten konflikt racji przerwało dopiero powstanie listopadowe, które usunęło w cień dyskusje literackie i doprowadziło do niekwestionowanej kulturowej dominacji romantyków.
.
Spór rozegrał się w latach 1818-1830. Reprezentatywne głosy w tej sprawie:
- O klasyczności i romantyczności Kazimierza Brodzińskiego wykładającego postulaty romantyków
- O pismach klasycznych i romantycznych Jana Śniadeckiego – broniącego tradycyjnych reguł klasycznych i atakującego młodziutki romantyzm.
Wydane w 1822 roku Ballady i romanse Adama Mickiewicza były już nie teorią, ale konkretem, praktyczną realizacją romantycznych założeń. Szermierzem romantyzmu okazał się Maurycy Mochnacki, który odpowiedział Janowi Śniadeckiemu pisząc Niektóre uwagi nad poezją romantyczną…, gdzie udowadniał wartość literatury romantycznej.
Mochnacki jest ważną postacią – teoretyk epoki, publicysta, krytyk, a nawet muzyk – całą swoją działalnością realizował program romantyzmu. Uczestnik powstania listopadowego, a potem jeden z tułaczy Wielkiej Emigracji. To on sprawił, że polska krytyka romantyczna, podobnie jak poezja, kształtowała nowoczesną świadomość. Jego życiorys mógłby stanowić kanwę losów romantycznego bohatera kierującego się w życiu porywami serca.
.
Co klasycy zarzucali romantykom?
- negowanie obiektywnych wartości sztuki klasycznej;
- niepoprawność poetycką (gmatwanina słów niepojętego języka, niepojęte i dzikie pomysły) – romantycy bowiem nie trzymali się reguł klasycznych ustalonych jeszcze w starożytności, sięgali do tradycji ludowej i tworzyli nowe gatunki;
- zabobon i nieuctwo – tak bowiem rozumieli fantastykę i mistycyzm utworów romantycznych: „czary, gusła i upiory – płód spodlonego zabobonem umysłu”;
- brak dobrego smaku – bo wszystko, co odbiegało od reguł klasycznych, było dziwaczne.
Klasycy:
- Jan Śniadecki,
- Kajetan Koźmian,
- Ludwik Osiński,
- Franciszek Dmochowski
.
Postulaty młodych romantyków
- prostota i uczucie powinny być istotą poezji
- ludowa kultura jest wspaniałym i prawdziwym źródłem literatury – daje klucz do poznania prawdy o narodzie
- poezja nie musi podążać utartym szlakiem klasycznym, ma prawo stać się wyrazem uczuć i teatrem wyobraźni, być oryginalna
- „czucie” ważniejsze jest od „gustu”, bo tkwi w sercu człowieka, podczas gdy gust zależy od wykształcenia
- miłość ojczyzny i poszukiwanie jej we własnej historii jest obowiązkiem twórców młodego pokolenia tak dotkniętego nieszczęściem kraju.
Romantycy:
- Kazimierz Brodziński,
- Maurycy Mochnacki,
- Adam Mickiewicz.
.
Nie dziwmy się polemicznej pasji klasyków.
W czasach oświecenia walczyli z ciemnotą i zacofaniem. Zakładali szkoły, biblioteki, otwierali czasopisma i teatry. Uczyli i tłumaczyli, a tu pierwsze pokolenie wyedukowane w zreformowanych szkołach i uniwersytetach opowiada się po stronie ludowych zabobonów, wierzy w duchy i neguje racjonalne myślenie. Można by, delikatnie mówiąc, trochę się zezłościć.
Czy pamiętasz?
Końcową scenę ballady Mickiewicza pt. Romantyczność? Poeta, rozstrzygając spór między ludem a uczonym starcem, mówi:
czucie i wiara
silniej mówią do mnie niż mędrca
szkiełko i oko.
Oko i szkiełko symbolizowały racjonalne poglądy klasyków, a w osobie mędrca upatrywano postaci profesora Jana Śniadeckiego. Puenta Romantyczności jest kwintesencją sporu klasyków z romantykami.
Zobacz:
Jak wielcy twórcy romantyczni ujmowali temat poezji i poety?