Punktem wyjścia do odpowiedzi na powyższe pytanie powinno być przytoczenie jednej z najważniejszych opozycji, jaką rozważał Norwid. Chodzi mianowicie o sprzeczność człowiek – świat, o poczucie obcości i niezrozumienia wśród ludzi, jakie odczuwa jednostka. Zasada ta jeszcze bardziej obowiązuje w przypadku ludzi wybitnych, obdarzonych talentem, artystów, polityków, filozofów. Oto charakterystyczna dla Norwida refleksja: prawdziwie wielka jednostka nigdy nie będzie doceniona z a życia, nie zrozumieją jej współcześni, dopiero po latach następne pokolenia odkryją i pojmą sens jej idei. Dzieło wielkie nie dotrze od razu do ludzi – musi przejść przez upokorzenie, obojętność i niechęć, dopiero po tym etapie może zostać uznane.
Musiała być to ważna dla Norwida kwestia, być może dlatego, że sam nie zaznał wśród współczesnych zrozumienia ani poklasku. Wiele utworów poświęcił wielkim jednostkom, rozważając ich losy, utrwalając ich romantyczny indywidualizm.
Oto najważniejsze przykłady utworów o geniuszach kultury ludzkiej:
- Coś ty Atenom zrobił Sokratesie…
- Fortepian Szopena
- Do obywatela Johna Brown
- Bema pamięci żałobny-rapsod
Najdobitniej ujawnia się kult ludzi wielkich w utworze pt. Coś ty Atenom zrobił, Sokratesie… Poeta sześć razy „pyta” sześciu ludzi wielkich, co uczynili swojemu społeczeństwu, że nie zaznali spokojnego grobu, że po śmierci przenoszono ich ciała, dyskutowano ich dzieła, szukano wartości lub absurdu. Taki los spotkał Sokratesa, Dantego, Kolumba, Camoensa, Kościuszkę, Napoleona… Zastanawia Norwida, jakiż będzie los pośmiertny Mickiewicza.
Powyższe przypadki stają się materiałem do rozważań i do wyciągania wniosków. Brzmią one tak:
człowiek wielki nie zazna spokoju i nie będzie człowiekiem dla swoich współczesnych, najwyżej mitem dla potomnych.
Bo glina w glinę wtapia się bez przerwy,
Gdy sprzeczne ciała zbija się aż ćwiekiem.
Ten słynny cytat wyraża całą koncepcję. Glina – to przeciętne masy ludzkie, łatwo się ze sobą łączą i łatwo się rozumieją.
Ciała sprzeczne to społeczeństwo ze swoją glinianą konstrukcją i wybitna jednostka – inny, trwalszy materiał. Zrozumienie jej jest bolesne (obrazowane jako „zbijanie ćwiekiem”), lecz następuje wcześniej czy później.
Zobacz: