Jego rola w literaturze polskiej
- Twórczość tego artysty (z wykształcenia rzeźbiarz – wszechstronnie uzdolniony twórca: rzeźbił, malował, rysował) należy do najoryginalniejszych i najciekawszych zjawisk w literaturze polskiej.
- Za życia poety ukazał się tylko jeden jego zbiór – Poezje (1863). Z publikacji kolejnego zbioru, Vade-mecum, przygotowywanego przez poetę w latach 1864–1865, wydawca się wycofał.
- Artysta uprawiał różne gatunki literackie – pisał wiersze, poematy, dramaty, listy poetyckie i traktaty. Tworzył prozę poetycką.
- W swojej twórczości posługiwał się często ironią, niedopowiedzeniem, alegorią i symbolem.
- W lekturze utworów poetyckich Norwida olbrzymią rolę odgrywa ich forma graficzna – znaki interpunkcyjne w pozornie bardzo niezwykłych miejscach, które wpływają na sposób odczytywania wierszy i ich interpretację. Spotkamy również wyrazy, wyrażenia czy zwroty wyróżnione rozstrzelonym drukiem lub kursywą oraz przemilczenia, pauzy, zapisywane mniej więcej tak: “————————”.
- Odkrywał również nowe znaczenia słów – czasem cofał się do ich etymologicznego znaczenia, tworzył bogate znaczeniowo neologizmy.
- Osiągnął mistrzostwo w krótkich, aforystycznych, bardzo celnych utworach z cyklu Vade-mecum (Pójdź za mną). Są to takie utwory jak Przeszłość czy Fatum, które negują „antyczne” rozumienie tego pojęcia.
- Norwid prowadził swego rodzaju spór z romantycznymi wieszczami. Odrzucał m.in. koncepcję podporządkowania życia jednostki wielkiej idei społecznej czy politycznej, romantyczną z ducha gloryfikację męczeńskiej ofiary; krytykował również etykę spisku i zemsty oraz romantyczny tyrteizm.
- W twórczości Norwida najważniejszy był CZŁOWIEK, postrzegany przez pryzmat chrześcijańskiego systemu wartości i głębokiego humanizmu.
Cechy twórczości
- Stosowanie metafor i wielu skrótów myślowych.
- Przywiązywanie ogromnej wagi do zapisu wiersza – Norwid stosował w zaskakujący sposób znaki przestankowe, wyróżniał poszczególne słowa czy wyrażenia rozstrzelonym drukiem, kursywą itd.
- Technika przemilczeń i niedopowiedzeń – to puste wersy, myślniki zamiast kropek, urwane zdania itd.
- Często wykorzystywał ironię, parabolę, aluzję i kontrast.
- Artysta wyprzedził swoją epokę. Doskonale zdawał sobie z tego sprawę – w swoich utworach podkreślał, że u sobie współczesnych nie może znaleźć zrozumienia i pojmie go dopiero „późny wnuk”. Jego utwory przypominają nowoczesne wiersze, powstałe w XX czy nawet w XXI w. poezję awangardową. Pauzy, przemyślenia, neologizmy artystyczne, wiersz wolny, zmuszanie odbiorcy do wysiłku i współtworzenia sensu wiersza oraz graficzne wyróżnienia pewnych treści to cechy charakterystyczne poezji II połowy XX w. Na pewno nie poezji romantycznej…
Nurty, pojęcia
- romantyzm
- neologizmy
- teoria przemilczeń i niedopowiedzeń
- metafora
Możliwe tematy
- Jak ukazani są wielcy ludzie w poezji Norwida? Zinterpretuj Coś ty Atenom zrobił, Sokratesie… i fragmenty Fortepianu Szopena.
- Czym jest dla Norwida fatum? Zinterpretuj wiersz pt. Fatum w kontekście wiedzy o znaczeniu tego pojęcia w kulturze antyku.
- Tęsknota polskich romantyków za ojczyzną – porównaj, jak została ona ukazana w hymnie Smutno mi, Boże… Słowackiego i Mojej piosnce (II) Norwida.
- Konflikt serca i rozumu – po której stronie opowiadają się romantycy? Odpowiedz po lekturze Romantyczności Mickiewicza i W Weronie Norwida.
- Ocena narodu polskiego – jaki obraz Polski i Polaków wyłania się z wiersza Klaskaniem mając obrzękłe prawice?
Co wtedy pisać?
- Norwid miał zupełnie inną wizję sztuki i artysty niż np. Słowacki i Mickiewicz. Romantyczne rozumienie artysty to przecież postrzeganie go jako jednostki zupełnie wyjątkowej, geniusza niezrozumianego przez zwyczajnych śmiertelników, „rządcy dusz” obarczonego wielką misją. Norwid zaś dostrzegł w artyście rzemieślnika – architekta słowa. Pisanie to ciężka praca, a nie tylko nagłe natchnienie. Poezja musi spełniać cele praktyczne – walczyć o prawdę, nie może więc być oderwana od świata…
- Norwid zdecydowanie potępiał „śliczność” w poezji – efekty czysto malarskie, czysto literackie i czysto estetyczne. Każdy zastosowany chwyt musiał mieć uzasadnienie, gdyż istotą poezji jest myśl, a nie… „śliczność”.
- Norwid, w odróżnieniu od innych romantyków, rzadko podejmował tematy związane z historią Polski. Jeżeli jednak podejmował, ujmował je w szerszym kontekście i w kategoriach ogólnoludzkich.
Zawsze możesz o nim pisać:
- Poeta wielokrotnie podkreślał potrzebę WSPÓŁPRACY (współdziałania) CZYTELNIKA w odbiorze jego wierszy, kształtowaniu ich sensu.
- Poezja Norwida uważana jest za szczególnie trudną ze względu na odkształconą składnię, neologizmy, wieloznaczne symbole. Trudne do ogarnięcia są także horyzonty myślowe poety.
- Wiele uwagi poświęcał Norwid wybitnym postaciom, wielkim indywidualnościom i bohaterom (takim jak on sam!) odtrącanym i niezrozumianym za życia. Potwierdzą to takie utwory, jak: Coś ty Atenom zrobił, Sokratesie…, Bema pamięci żałobny-rapsod, Do obywatela Johna Brown.
- Liczne utwory poświęcił roli i miejscu sztuki w społeczeństwie. Interesowało go też zagadnienie roli artysty w społeczeństwie i kategoria piękna. Te zagadnienia pojawiają się w Fortepianie Szopena i traktacie Promethidion.
- Znajdziemy również utwory, które Norwid poświęcił własnej twórczości. Artysta miał świadomość, że jest niezrozumiany przez sobie współczesnych, niedoceniany, skazany na opinię dziwaka. Ten temat porusza np. słynny utwór Klaskaniem mając obrzękłe prawice…
- W swoich utworach dość ostro krytykował Polaków jako społeczność: zwracał uwagę na brak u rodaków poczucia obowiązku wobec kraju, miernotę, zacofanie, prymitywizm… Mimo to jako emigrant, tułacz-wygnaniec odczuwał głęboki i wzruszający związek z ojczyzną, za którą po prostu tęsknił. Dał temu wyraz w licznych wierszach, takich jak Moja piosnka II, Epos-nasza.
- Norwid nie pisał wierszy sensu stricto religijnych (poza nielicznymi wyjątkami, np. litanią Do Najświętszej Maryji Panny…), jednak cała jego twórczość jest wyrazem głębokiego i dojrzałego chrześcijaństwa, różniącego się od chrześcijaństwa współczesnych mu poetów, którzy przeżywali religię zupełnie inaczej – np. tworzyli własne, nieortodoksyjne wizje (np. towianizm, którego wyznawcą był Mickiewicz i przez krótki czas Słowacki).
Najważniejsze wiersze
- Przeszłość – zawiera definicję historii w Norwidowskim rozumieniu (innym od powszechnie przyjętego!).
- Pióro – wiersz ukazujący własny program twórczy Norwida.
- Moja piosnka (II) – pełenostalgii, wyidealizowany obraz Polski: kraju chrześcijańskich cnót i pięknych tradycji: „Do kraju tego, gdzie kruszynę chleba / Podnoszą z ziemi przez uszanowanie / Tęskno mi, Panie”.
- Bema pamięci żałobny-rapsod – pieśń-relacja z pogrzebu bohatera – stylizowanego na pogrzeb średniowiecznego rycerza.
- Do obywatela Johna Brown – wiersz w formie listu do czarnoskórego bojownika o wolność powieszonego w Stanach Zjednoczonych.
Ważne cytaty
Nie wziąłem od was nic, o! wielkoludy,
Prócz dróg zarosłych w piołun, mech i szalej,
Prócz ziemi, klątwą spalonej, i nudy…
Samotny wszedłem i sam błądzę dalej.
(Klaskaniem mając obrzękłe prawice… – apostrofa do wieszczów romantycznych)
Syn – minie pismo, lecz ty spomnisz, wnuku.
(Klaskaniem mając obrzękłe prawice…)
Ty skarżysz się na ciemność mojej mowy;
– Czy też świecę zapalałeś s a m?
(Ciemność)
C z y n o w n i k ó w – o! – czynowników
Naspotykałem w życiu dużo;
Nie pomnę liczby ich guzików,
Ani ku czemu wszystkie służą? –
(Czynowniki)
. . . . . „Nie miecz, nie tarcz – bronią Języka
Lecz – arcydzieła!” –
(Język-ojczysty)
Lecz Ty? – lecz ja? – uderzmy w sądne pienie,
Nawołując: „C i e s z s i ę, p ó ź n y w n u k u!…
J ę k ł y – g ł u c h e k a m i e n i e:
I d e a ł – s i ę g n ą ł b r u k u” –
(Fortepian Szopena)
Zobacz: