II wojna światowa była wydarzeniem historycznym tak ważnym, że wręcz zdominowała przez wiele lat twórczość powojennych pisarzy i poetów, twórców filmu i dramatu. Wiele lat po wojnie, w latach 70. i 80., powstawały jeszcze utwory sięgające do tych lat. Zresztą – „II wojna” to bardzo ogólne stwierdzenie, jako zjawisko złożone, w konsekwencji dała wiele tematów do utrwalenia przemyśleń czy refleksji.
Tematykę literatury dotyczącej lat 1939-1945 można sklasyfikować następująco:
- Obraz września 1939 w literaturze
- Codzienność okupacyjna
- Martyrologia żydowska
- Obozy i łagry – skutek totalitaryzmu
- Walki Polaków na frontach wschodnich i zachodnich
- Portret Niemców – ocena faszyzmu
- Powstanie warszawskie
- Wpływ wojny na psychikę ludzką i system wartości moralnych
- Postawa poetów starszego pokolenia wobec wojny i okupacji
Wojna wstrząsnęła światem – zmieniła życie ludzi, zmieniła poezję. Literatura – barometr historii – stała się odzwierciedleniem uczuć osób przerażonych grozą wydarzeń. Tak jak biegła historia – tak konkretyzowały się motywy w poezji.
Wrzesień 1939 jako temat poezji podjęli:
- Broniewski – Żołnierz polski, Słońce września
- Gałczyński – Pieśń o żołnierzach z Westerplatte
- Słonimski – Alarm
- wrześniowa piosenka żołnierska, piosenki warszawskiej ulicy np. Siekiera, motyka (itp.)
- Obraz zniszczonego kraju – Staff – Zniszczenie pomnika Szopena w Warszawie
- Odezwa do walki – odżył mit i motyw poezji tyrtejskiej. Pisali w tym duchu różni poeci: Dobrowolski (Rozkaz dla Warszawy), Broniewski (Co mi tam troski), pieśń i piosenka powstańcza
Powyższe tematy były wielokrotnie podejmowane przez twórców, którzy przeżyli wojnę. Więcej – ten temat absolutnie zdominował literaturę powojenną i po dziś dzień odzywa się w różnych dziedzinach sztuki – czasem dopiero po upływie wielu lat, tak jak w przypadku Mirona Białoszewskiego i jego Pamiętnika z powstania warszawskiego napisanego dopiero w latach 70.
Do zjawisk literatury związanej z wojną należy zaliczyć rozwój literatury faktu, literaturę lagrową i łagrową – tu Opowiadania Tadeusza Borowskiego i Inny świat Gustawa Herlinga-Grudzińskiego. Swoistą powieścią – freskiem czasów wojny – ale i lat powojennych jest Początek Andrzeja Szczypiorskiego.
Zobacz:
Jak to się stało, że opowiadania obozowe Tadeusza Borowskiego wzbudziły kontrowersje?
Jak oceniasz psychikę człowieka zlagrowanego zaprezentowaną w opowiadaniach Borowskiego?