Wieża
Wieża zbudowana jest z dwóch planów akcji
- Plan pierwszy
to współczesność narratora – spędza on urlop we wsi w Piemoncie. Pragnie ciszy po misji wojskowej w Mediolanie i całej wojennej wrzawie. Mieszka w domku nauczyciela z Sycylii, który umarł pod koniec wojny. Nieopodal jest Wieża Strachu w Aoście, a z nią wiążą się stare podania: historia zagłodzonej przez męża księżniczki di Braganza i historia białej damy…
- Plan drugi
to rekonstrukcja historii. Narrator znajduje i odczytuje pamiętnik de Maistre’a – opis historii trędowatego Lebbrosa – mieszkańca wieży z XVIII w. Lebbroso chorował na trąd – chorobę, która poraża, zniekształca twarz, lecz nie zabija tak szybko – skazuje na samotność. Lecz Lebbroso nie zawsze był sam. Wraz z nim cierpiała te same męki w wieży jego siostra. Pomagała mu siłą swojej wiary. Przygarnęli psa. Ludzie ze wsi ukamienowali zwierzę. Siostra Lebbrosa zmarła. Trędowaty pragnął popełnić samobójstwo, spalić wieżę, lecz odczytał ostatnie przesłanie siostry – prośbę o pokój, o postawę chrześcijanina, o wierność. Trędowaty godnie zniósł swoje cierpienie.
- Plan pierwszy
– trzeba do niego wrócić, gdyż odkryła się tajemnica śmierci poprzedniego lokatora domku. Oto nauczyciel z Sycylii stracił podczas trzęsienia ziemi rodzinę. Pragnął popełnić samobójstwo. Odratowano go. Zamieszkał samotnie i twierdził, że „żyje, bo nie może umrzeć”– mówił prawdę o swojej duszy. Lecz gdy życie stworzyło mu godzinę próby – stchórzył. W momencie ataku hitlerowców mężczyźni z wioski się ukryli. SS-man zażądał choć jednego mężczyzny ze wsi – inaczej zamorduje proboszcza. Nauczyciel nie ofiarował się, bronił życia, krzycząc, że nie jest stąd. Proboszcza zabili Niemcy. Nauczyciel wrócił do domu i zmarł.
Oto treść opowiadania Wieża
Jest wspaniale skonstruowane. Wieża Strachu, wieś i losy jej mieszkańców stały się pretekstem literackiego rozważania o istocie ludzkiej.
Obnaża paradoksy ludzkiej psychiki, każe rozważać następujące problemy:
- Samotność i napiętnowanie człowieka – czym jest?
- Jak zachowuje się człowiek w obliczu śmierci?
- Analogia tragedii Hioba i losów bohaterów opowiadania (trąd, utrata rodziny, samotność).
Jak porównać obie postawy bohaterów?
Na pierwszy rzut oka Lebbroso wydaje się symbolem siły i humanizmu. Godnie zniósł chorobę i śmierć najbliższej osoby. Przyjął postawę heroiczną. Natomiast nauczyciel, który chciał się zabić, w obliczu śmierci zdradził sam siebie – był samotny nie tylko wobec ludzi, lecz także wobec Boga. Nikt jednak nie ma prawa go oskarżać, bo osamotnienie i cierpienie stają się piekłem człowieka.
W opowieść o dziejach mieszkańców Wieży Strachu, wrośniętej od stuleci w okolice Piemontu, wplata Grudziński starą, rodzinną legendę o kamiennym pielgrzymie z Gór Świętokrzyskich, z rodzinnej Kielecczyzny pisarza. Kamienny pielgrzym stoi u stóp Świętego Krzyża i, jak głosi legenda, co rok posuwa się o ziarenko maku w swojej wędrówce na szczyt. Gdy dojdzie do celu, spełni swoją misję i wówczas nastąpi koniec świata. Wspomnienie samotnego pielgrzyma, wrysowanego w krajobraz Kielecczyzny, obok trędowatego Lebbrosa i nieszczęśliwego nauczyciela, nie jest przypadkowe. Kamienny pielgrzym uosabia i symbolizuje samotne istnienia, które podejmują swoją misję i posuwają się o ziarenko maku, choćby w poczuciu beznadziejności, lecz z pełnią wiary w zwycięstwo dobra i prawdy. Każdy człowiek jest pielgrzymem i podąża przez życie, bohaterom opowiadania towarzyszą zaś cierpienie i samotność. Trędowaty Lebbroso podejmuje trud wędrówki, nauczyciel przyjmuje odrębną postawę, pielgrzym – patron samotnych, cierpiących pątników – wciąż podąża po swojej trasie jak symbol prawdziwego człowieczeństwa.
Zauważ psa!
Pies Miracolo jest pozornie postacią epizodyczną. A jednak jego historia jest bardzo ważna – Miracolo symbolizuje odmieńców, odszczepieńców odepchniętych przez „zdrowe i czyste” społeczeństwo. Był tak brzydki i nierasowy, że nie przygarnął go nikt poza trędowatymi mieszkańcami wieży– też odmieńcami. Ale wówczas stał się zagrożeniem dla ludzi ze wsi, którzy go ukamienowali. Los Miracolo jest smutny, a nawet tragiczny – a jest to los wszystkich odmieńców, którzy wydają się groźnie ogółowi. Takiego odszczepieńca pokazał też Jerzy Kosiński we wstrząsającej powieści Malowany ptak. Malowany ptak nie podoba się ptasiej społeczności – zostanie zadziobany… Z tym, że bohaterem książki nie jest ptak, nawet nie pies, lecz – dziecko.
Wieża – opowiadanie o człowieku
- o samotności ludzkiej w obliczu cierpienia, choroby, śmierci;
- o lęku człowieka społecznego przed chorobą i innością;
- o walce z własną naturą i słabością;
- o słabości – i o sile człowieka wobec wyzwań przygotowanych przez los.
Drugie przyjście
- Opowiadanie to opisuje czarne rozdziały historii – wiek XIII, kiedy to ogłoszono dogmat o przeistoczeniu eucharystii. Nastąpił wiek stosów, zarazy – można powiedzieć fanatyzmu i eksterminacji.
- Zauważmy ponadczasowy wymiar problemu.
Eksterminacja i ludobójstwo wydają się być odwiecznym i trwałym elementem dziejów człowieka. Ludzie oczekiwali na drugie przyjście Chrystusa – tymczasem „palono Żydów i heretyków”.
- Opowiadanie ukazuje, jak spalono księdza – bo przeżywał wątpliwości, jak to pewien pielgrzym z Bolseny odprawiał mszę, podczas której zdarzył się cud.
Oba fakty spowodowały szaleństwo tłumu. Wiara przechodziła w obłęd.
- Utwór jest świetną analizą reakcji ludzi (zwłaszcza tłumu) na cierpienie, ból i okrucieństwo. Przyjście Chrystusa nie odbywa się w chwale i miłości. „Ludzie wciąż na nowo krzyżują Chrystusa”, może on przyjść tylko na mękę i śmierć. „Puste ręce” – są tu symbolem braku wartości humanitarnych w dobie średniowiecznych stosów i dwudziestowiecznych pieców krematoryjnych.
- Opowiadanie Herlinga-Grudzińskiego jest protestem przeciwko fanatyzmowi, ujawnia wrażliwość autora na ból, krzywdę i cierpienia człowieka. Grudziński analizuje reakcję ludzi i tłumu na ludzki ból, pyta o człowieczeństwo, o istnienie Boga. Przemoc, gwałt, fanatyzm są tu grzechem i tematem rozważań.
Zobacz: