Opowiadanie Wieża rozwija się w dwóch planach akcji
-
Plan pierwszy
To współczesność narratora – spędza on urlop we wsi w Piemoncie. Pragnie ciszy po misji wojskowej w Mediolanie i całej wojennej wrzawie. Mieszka w domku nauczyciela z Sycylii, który umarł pod koniec wojny. Nieopodal jest Wieża Strachu w Aoście, a z nią wiążą się stare podania: historia zagłodzonej przez męża księżniczki di Braganza i historia białej damy…
-
Plan drugi
To rekonstrukcja historii. Narrator znajduje i odczytuje pamiętnik de Maistre’a – opis historii trędowatego Lebbrosa – mieszkańca wieży z XVIII w. Lebbroso chorował na trąd – chorobę, która poraża, zniekształca twarz, lecz nie zabija tak szybko – skazuje na samotność. Lecz Lebbroso nie zawsze był sam. Wraz z nim w wieży cierpiała te same męki jego siostra. Pomagała mu siłą swojej wiary. Przygarnęli psa. Ludzie ze wsi ukamienowali zwierzę. Siostra Lebbrosa zmarła. Trędowaty pragnął popełnić samobójstwo, spalić wieżę, lecz odczytał ostatnie przesłanie siostry – prośbę o pokój, o postawę chrześcijanina, o wierność. Trędowaty godnie zniósł swoje cierpienie.
-
Plan pierwszy
Trzeba do niego wrócić, gdyż wyjaśniła się tajemnica śmierci poprzedniego lokatora domku. Oto nauczyciel z Sycylii stracił podczas trzęsienia ziemi rodzinę. Pragnął popełnić samobójstwo. Odratowano go. Zamieszkał samotnie i twierdził, że „żyje, bo nie może umrzeć”– mówił prawdę o swojej duszy. Lecz gdy nadeszła godzina próby – stchórzył. W momencie ataku hitlerowców mężczyźni z wioski się ukryli. Esesman zażądał choć jednego mężczyzny ze wsi – inaczej zamorduje proboszcza. Nauczyciel nie ofiarował się, bronił życia, krzycząc, że nie jest stąd. Proboszcza zabili Niemcy. Nauczyciel wrócił do domu i zmarł.
Przesłanie
Wieża Strachu, wieś i losy jej mieszkańców stały się pretekstem literackiego rozważania o człowieku. Opowiadanie obnaża paradoksy ludzkiej psychiki, każe rozważać następujące problemy:
- Samotność i napiętnowanie człowieka – czym jest?
- Jak zachowuje się człowiek w obliczu śmierci?
- Analogia do tragedii Hioba i losów bohaterów opowiadania (trąd, utrata rodziny, samotność).
Jak porównać postawy obu bohaterów?
Na pierwszy rzut oka Lebbroso wydaje się symbolem siły i humanizmu. Godnie zniósł chorobę i śmierć najbliższej osoby. Przyjął postawę heroiczną. Natomiast nauczyciel, który chciał się zabić, w obliczu śmierci zdradził sam siebie – był samotny nie tylko wobec ludzi, lecz także wobec Boga. Nikt jednak nie ma prawa go oskarżać, bo osamotnienie i cierpienie stają się piekłem człowieka.
Legenda o kamiennym pielgrzymie
W opowieść o dziejach mieszkańców Wieży Strachu, wrośniętej od stuleci w okolice Piemontu, wplata Grudziński starą legendę o kamiennym pielgrzymie z Gór Świętokrzyskich, z rodzinnej Kielecczyzny pisarza. Kamienny pielgrzym stoi u stóp Świętego Krzyża i, jak głosi legenda, co rok posuwa się o ziarenko maku w swojej wędrówce na szczyt. Gdy dojdzie do celu, spełni swoją misję i wówczas nastąpi koniec świata. Wspomnienie samotnego pielgrzyma, wrysowanego w krajobraz Kielecczyzny, obok trędowatego Lebbrosa i nieszczęśliwego nauczyciela, nie jest przypadkowe. Kamienny pielgrzym uosabia i symbolizuje samotne istnienia, które podejmują swoją misję i posuwają się o ziarenko maku, choćby z ogromnym wysiłkiem i walcząc z własną słabością lecz z pełną wiarą w zwycięstwo dobra i prawdy. Każdy człowiek jest pielgrzymem i podąża przez życie, bohaterom opowiadania towarzyszą zaś cierpienie i samotność. Trędowaty Lebbroso podejmuje trud wędrówki, nauczyciel przyjmuje odrębną postawę, pielgrzym – patron samotnych, cierpiących pątników – wciąż podąża po swojej trasie jak symbol prawdziwego człowieczeństwa.
Wieża – opowiadanie o człowieku
- O samotności ludzkiej w obliczu cierpienia, choroby, śmierci.
- O lęku człowieka społecznego przed chorobą i innością.
- O walce z własną naturą i słabością.
- O słabości – i o sile człowieka wobec wyzwań jakie niesie przez los.
Rola psa
Pies Miracolo jest pozornie postacią epizodyczną. A jednak jego historia jest bardzo ważna – Miracolo symbolizuje odmieńców, odszczepieńców odepchniętych przez „zdrowe i czyste” społeczeństwo. Był tak brzydki i nierasowy, że nie przygarnął go nikt poza trędowatymi mieszkańcami wieży – też odmieńcami. Ale wówczas stał się zagrożeniem dla ludzi ze wsi, którzy go ukamienowali. Los Miracolo jest smutny, a nawet tragiczny – a jest to los wszystkich odmieńców, którzy wydają się ogółowi groźni.
Zobacz:
O czym traktują opowiadania Gustawa Herlinga-Grudzińskiego Wieża i Drugie przyjście?