Co znaczy „biblia”?

„Biblia” znaczy po grecku: księgi. To liczba mnoga od słowa „biblion” – księga, zwój papirusu. Z czasem utrwaliła się jako nazwa włas­na, ale funkcjonuje też tytuł tradycyjny: Pismo Święte.

Język Biblii

  • Księgi Starego Testamentu zostały napisane w językach hebrajskim i aramejskim oraz greckim.
  • Księgi Nowego Testamentu – w języku greckim, z wyjątkiem Ewangelii według świętego Mateusza, która powstała w języku aramejskim.

Jak czytać Biblię?

Jak rozumieć na przykład zapis: Wj 20, 2?

  • Pierwsze litery to ustalony skrót od tytułu księgi. W tym wypadku jest to skrót od Księgi Wyjścia. Wykaz skrótów utworzonych od tytułów wszystkich ksiąg biblijnych zamieszczony jest na początku Pisma Świętego.
  • Pierwsza liczba oznacza rozdział w danej księdze. W tym wypadku jest to rozdział dwudziesty Księgi Wyjścia.
  • Druga liczba, oddzielona od poprzedniej przecinkiem, oznacza werset w danym rozdziale. W tym wypadku jest to werset drugi w rozdziale dwudziestym Księgi Wyjścia.

Zapamiętaj to tak:
Mam do czynienia ze świętym tekstem dwóch wielkich religii monoteistycznych – judaizmu i chrześcijaństwa. Nowy Testament uznają tylko chrześcijanie. Biblia to także dzieło literackie, a raczej zbiór mnóstwa dzieł: opowieści epickich, modlitw, dialogów, podań, legend, psalmów itd.

Kiedy powstawała Biblia?

Księgi Starego Testamentu powstały między XIII a II wiekiem przed Chrystusem.
Księgi Nowego Testamentu powstały w drugiej połowie I wieku (około 51 roku spisana została pierwsza księga – Pierwszy List do Tesaloniczan, a około 100–106 roku ostatnia – Apokalipsa św. Jana).

  • XIII w. p.n.e. – najstarsze teksty Biblii (Pięcioksiąg, najstarsze psalmy).
  • VI–III w. p.n.e. – księgi: Izajasza, Jeremiasza, Ezechiela.
  • V–IV w. p.n.e. – Księga Hioba, Księga Eklezjasty, Pieśń nad Pieśniami.
  • II–I w. p.n.e. – Księga mądrości.
  • I w. n.e. – Nowy Testament.

Podział Biblii

Stary Testament:
W jego skład wchodzi 46 ksiąg (od powstania świata do narodzin Chrystusa) zgrupowanych w czterech częściach:

  • Pięcioksiąg Mojżeszowy, tzw. (Tora) obejmuje księgi:
    • Rodzaju,
    • Wyjścia,
    • Kapłańską,
    • Liczb,
    • Powtórzonego Prawa
  • Prorocy – obejmuje 21 ksiąg
  • Pisma – obejmuje 13 ksiąg
  • pozostałe księgi judaizmu uznaje się za Apokryfy.

Nowy Testament:
Obejmuje 27 ksiąg (od narodzin Chrystusa po Apokalipsę św. Jana)

  • Księgi historyczne (4 Ewangelie i Dzieje Apostolskie)
  • Księgi dydaktyczne (21 Listów apostolskich)
  • Księga prorocka (Apokalipsa św. Jana)

 

Najstarsze przekłady Biblii

Biblię przełożono prawie na wszystkie języki świata.

Septuaginta
to najstarszy przekład Starego Testamentu na język grecki, powstały w III i II w. p.n.e. na użytek Żydów w Egipcie. Według legendy dokładnie takiego samego tłumaczenia ­dokonało niezależnie od siebie siedemdziesięciu lub siedemdziesięciu dwóch żydowskich uczonych. Stąd nazwa – Septuaginta znaczy dosłownie: siedemdziesiąt. Chrześcijaństwo starożytne używało Starego Testamentu przede wszystkim w wersji Septuaginty. Była ona także podstawą dalszych przekładów, między innymi Wulgaty.

Wulgata
to przekład Biblii na łacinę, dokonany pod koniec IV wieku, głównie przez świętego Hieronima. W części to oryginalny przekład ksiąg biblijnych z języka hebrajskiego, w części poprawiona wersja wcześniejszych przekładów. Od VII–VIII wieku Wulgata była najczęściej używaną w liturgii Kościoła zachodniego wersją Biblii. W 1546 roku sobór trydencki uznał ją za przekład obowiązujący w Kościele rzymskokatolickim. Była podstawą tłumaczenia Biblii na języki narodowe. Od 1979 roku w liturgii łacińskiej Kościoła rzymskokatolickiego powszechnie używa się poprawionej wersji Wulgaty, zwanej Neowulgatą. Nazwa pochodzi od łacińskiego: editio vulgata – wydanie popularne, ludowe.

Psałterz floriański
to najstarszy polski przekład psalmów. Zawiera teksty psalmów po łacinie, z przekładem niemieckim i polskim. Napisany przez trzech autorów, pochodzi z przełomu XIV i XV wieku. Przekładu polskiego dokonano z łaciny, posiłkując się tłumaczeniem czeskim. Jego nazwa pochodzi od opactwa Sankt-Florian w Austrii, gdzie w XIX wieku został znaleziony.

Psałterz puławski
zawiera drugie staropolskie tłumaczenie psalmów. Rękopis, będący odpisem z nieznanego dziś oryginału, pochodzi prawdopodobnie z początku XVI wieku; oryginał powstał co najmniej pół wieku wcześniej. Nazwa pochodzi od Puław, gdzie rękopis był przechowywany w wieku XIX.

Biblia królowej Zofii albo szaroszpatacka
to zachowana część pełnego staropolskiego przekładu Biblii, którego dokonano z łaciny w I połowie XV wieku. Dziś znany jest niecały tom pierwszy, zawierający znaczną część Starego Testamentu. Tom drugi, z wyjątkiem kilku kart, zaginął. Nazwy przekładu nawiązują bądź do imienia ostatniej żony Władysława Jagiełły, dla której prawdopodobnie Biblię przetłumaczono, bądź do miejscowości na Węgrzech, gdzie w wieku XIX została odnaleziona.

Biblia Leopolity (Kraków 1561)
to pierwsze pełne wydanie polskiego przekładu Biblii przeznaczone dla katolików. Tłumacz bądź tłumacze nie są znani, nazwa zaś pochodzi od głównego redaktora przekładu – Jana Leopolity, profesora Akademii Krakowskiej. Ponieważ wkrótce po wydrukowaniu tej wersji Biblii sobór trydencki nakazał przy tłumaczeniu Pisma Świętego na języki narodowe trzymać się ściśle łacińskiego tekstu Wulgaty, dość wolny przekład Biblii Leopolity nie uzyskał aprobaty kościelnej i został zapomniany.

Biblia Jakuba Wujka
to katolicki przekład całej Biblii na język polski, opublikowany w 1599 roku. Najpopularniejszy przez wieki – aż do tzw. Biblii Tysiąclecia.

Przekłady innowiercze całego Pisma Świętego w dawnej Polsce to:

  • Biblia brzeska lub Radziwiłłowska (Brześć 1563);
  • Biblia Szymona Budnego lub nieświeska (Nieśwież 1572);
  • Biblia gdańska (Gdańsk 1632), która stała się tekstem kanonicznym dla polskich protestantów.

Biblia Tysiąclecia
wydana w roku 1965, to pełny przekład Pisma Świętego, dokonany pod redakcją benedyktynów tynieckich.

Biblia poznańska
wydana przez Księgarnię Św. Wojciecha w latach 1974–1975.

Najważniejsze księgi biblijne – skrót wiadomości

Stary Testament

Pięcioksiąg Mojżeszowy
Opisuje dzieje ludzkości od stworzenia świata do Abrahama, losy patriarchów do pobytu w Egipcie oraz wyjście z niewoli egipskiej do śmierci Mojżesza. Składa się nań pięć ksiąg:

  • Księga Rodzaju (Genesis)
  • Księga Wyjścia (Exodus)
  • Księga Kapłańska
  • Księga Liczb
  • Księga Powtórzonego Prawa

Powszechna tradycja przypisuje autorstwo Tory Mojżeszowi, ale w samym Pięcioksięgu nie znajdziemy informacji, która by je wyraźnie potwierdzała. Tradycja ta wiąże się raczej ze szczególną rolą Mojżesza w opisywanych zdarzeniach, choć pewne cechy zawartych tu tekstów pozwalają przypuszczać, że twórczość literacka nie była mu obca.

Prorocy
To część obejmująca zdarzenia po śmierci Mojżesza, historię królestwa izraelskiego i judzkiego do ich upadku. Tu znajdziemy między innymi proroctwa: Izajasza, Jeremiasza, Ezechiela.

Pisma
To część złożona z utworów poetyckich, m.in. Pieś­ni nad Pieśniami, dzieł filozoficznych i ksiąg historycznych. Tu znajdziemy słynną Księgę Hioba, Księgę Psalmów, Księgę Przysłów i Księgę ­Koheleta.

  • Księga Hioba
    Dzieje tragicznie doświadczonego, cierpiącego, choć niewinnego bohatera na zawsze zostaną tematem dyskusji filozoficznych. Ważny punkt w nauce o Biblii.
  • Księga Psalmów
    Zbiór psalmów błagalnych, dziękczynnych, pochwalnych i mądrościowych. Dzieło wielu autorów, choć przypisywane Dawidowi. Wyzwanie dla najznakomitszych poetów – tłumaczy Biblii (m.in. Kochanowski, Miłosz).
  • Księga Koheleta (Eklezjasty)
    Najbardziej filozoficzna księga Biblii, rozważa kondycję jednostki ludzkiej i przemijalność życia („marność nad marnościami i wszystko marność”).
  • Pieśń nad pieśniami
    Najpiękniejszy poemat miłosny Biblii! Według Kościoła – wyznanie miłości do Chrystusa, według badaczy świeckich pieśń o zmysłowej miłości kobiety i mężczyzny.

Nowy Testament

Cztery Ewangelie Nowego Testamentu to Ewangelie według
św. Mateusza,
św. Marka,
św. Łukasza,
św. Jana.
Ewangelie opowiadają o dziejach Chrystusa i Jego nauce.

Dzieje Apostolskie
Mówią o pierwszych gminach chrześcijańskich, o rozprzestrzenianiu się Dobrej Nowiny w krajach północnej części Morza Śródziemnego. Opisują głównie dzieje apostołów Piotra i Pawła, o innych tylko wspominają. Obejmują około trzydziestu lat, od narodzin Kościoła w dzień zesłania Ducha Świętego do uwięzienia Pawła w Rzymie. Autorem księgi jest Łukasz Ewangelista, uczeń i towarzysz Pawła z Tarsu, który uczestniczył w wielu opisywanych tu przez siebie wydarzeniach.

Hymn o miłości św. Pawła z Tarsu
Bardzo ważny utwór potwierdzający najistotniejszą wymowę ksiąg biblijnych: potęgę uczucia, jakim jest miłość.

Listy apostolskie
To trzynaście listów świętego Pawła, jeden anonimowy (List do Hebrajczyków), list Jakuba, dwa listy Piotra, trzy listy Jana, jeden list Judy. Powstawały w związku z konkretnymi potrzebami gmin chrześcijańskich. Zawierają naukę o Bogu i Dobrej Nowinie, a także praktyczne wskazówki dotyczące życia i zachowania, norm moralnych i obyczajowych. Oprócz Dziejów Apostolskich, są jedynym źródłem historycznych informacji o wczesnym Kościele.

Apokalipsa św. Jana
To księga prorocza, wizja ukazująca za pomocą tajemniczych symboli przyszłe losy ludzkoś­ci i koniec świata.

 

To się przyda

Co to jest apokryf (gr. apokryphos – ukryty)

Apokryfami nazywamy teksty, które podejmują zaczerpnięte z niej wątki, ale rozwijają je w swobodny, zbeletryzowany (zbliżony do literatury pięknej) i nie stroniący od sensacji sposób. Z tego względu apokryfy często są sprzeczne z kanoniczną (obowiązującą) wersją przedstawianych w Piśmie Świętym wydarzeń, a niektóre z nich Kościół uznał nawet za herezję. Ich autorów trudno zidentyfikować. Często przypisuje się je postaciom znanym z życia religijnego – świętym i Ojcom Kościoła (grupa pisarzy chrześcijańskich z początków naszej ery – św. Izydor, Beda Venerabilis itd.).

  • Apokryfy dotyczące Starego Testamentu zaczęły powstawać już II w. p.n.e. np. Księga Jubileuszów, Testament Dwunastu Patriarchów, Życie Adama i Ewy, Testament Adama.
  • Do tych związanych z Nowym Testamentem należą: Dzieje Pawła i Tekli, Męczeństwo św. Piotra, Ewangelia Judasza Iskarioty. Ich największy rozkwit przypada na II–III w. Ze względu na lekką, atrakcyjną formę oraz nagromadzenie ciekawostek apokryfy przez całe stulecia cieszyły się ogromnym powodzeniem u czytelników. W Polsce też powstawała tego typu literatura – jej zabytkiem są pochodzące z XV w. anonimowe Rozmyślania przemyskie.

Terminu apokryf używa się w jeszcze jednym znaczeniu: jako określenia dzieła przypisywanego innej osobie niż jego rzeczywisty autor. W tym znaczeniu apokryfem były uważane początkowo za średniowieczne Pieśni Osjana, które w rzeczywistości zostały stworzone w XVIII w. przez Jamesa Macphersona).