Warto pamiętać o najważniejszych – związanych z antykiem – dokonaniach humanistów XIX i XX wieku. Znajomość nazwisk tych panów i umiejętność wspomnienia o ich dokonaniach może zaowocować punktami za realizację tematu i szczególne walory pracy:
- Heinrich Schliemann – pionier archeologii, ale najpierw dziewiętnastowieczny kupiec, który miał specyficzne hobby. Były nim eposy Homera, a w szczególności mityczne miasto Troja. Przez większość życia Schliemann w dzień budował (od zera) swoje coraz potężniejsze imperium biznesowo-finansowe. Wieczorami zaś całkowicie samodzielnie (nie uczęszczał na uniwersytet) studiował dzieła historyków oraz Iliadę i… kombinował. Aż wykombinował. Z treści Iliady wydedukował prawdopodobne położenie historycznej Troi. Gdy zaś jego firma osiągnęła poziom pozwalający na kilkuletnie finansowanie gigantycznej ekspedycji archeologicznej, Schliemann ruszył na jej czele na południowo-zachodnie wybrzeże Turcji. I po wielu próbach znalazł w końcu historyczną Troję.
A w każdym razie wielkie miasto ze śladami pożarów i ogromną ilością zachowanych skarbów. Nawet jeśli to nie jest „ta” Troja – to i tak zasługi Schliemanna są ogromne – uważa się go za patrona dziewiętnastowiecznej archeologii, w dużej mierze – od czasów Schliemanna – opierającej się właśnie na analityczno-detektywistycznych metodach.
- Fryderyk Nietzsche – znamy go przede wszystkim jako szalonego filozofa od koncepcji nadczłowieka. Tymczasem był on także wybitnym znawcą antyku – wiedzę tę zaś wykorzystał do sformułowania bardzo interesującej – i swego czasu ogromnie popularnej – teorii sztuki. Zakorzenił ją właśnie w starożytności – w mitach o Apollu i Dionizosie. Analizując oba mity o dwóch bogach sztuki, sformułował Nietzsche znajdującą się na pograniczu filozofii i psychologii teorię o dwóch drogach twórczego rozwoju artysty – apollińskiej – racjonalnej, opartej na przejrzystej kalkulacji, cechującej się upodobaniem do harmonii, ładu i symetrii i dionizyjskiej – ekstatycznej, mrocznej, sterowanej przez coś, co dziś nazwalibyśmy podświadomością.
- Zygmunt Freud – ojciec nowoczesnej psychologii, którego z historią kultury starożytnej łączy fakt, że mitologicznych symboli używał do charakteryzowania i nazywania ludzkich postaw i problemów psychologicznych. Słynny kompleks Edypa (paraseksualna relacja dojrzewającego lub dorosłego syna z matką), czy nieco mniej znany kompleks Elektry (sytuacja analogiczna, lecz między córką a ojcem), to właśnie pojęcia freudowskie.
- Gustaw Jung – wielki psycholog, „zbuntowany” uczeń Freuda. Sformułował słynną psychologiczną teorię archetypów – czyli funkcjonujących w świadomości zbiorowej – wspólnych wszystkim ludziom, uniwersalnych prawzorców zachowań i postaw, zakodowanych właśnie w mitach, a także innych symbolach kultury. Kontynuatorem idei Junga – i to na polu bardzo akademickiej filologii klasycznej – był Karl Kerényi. Zastosował on teorię archetypów do bardzo już fachowych badań nad poszczególnymi mitami – czego ukoronowaniem jest dzieło Dionizos – archetyp życia niezniszczalnego czyniące z tytułowego boga swoisty „archetyp archetypów”. Za sprawą Kerényi też teoria archetypów na dobre wykroczyła poza ramy psychologii i znalazła swoje miejsce w innych naukach humanistycznych jako odkrywcze narzędzie interpretacyjne.
- Mircea Eliade – wielki rumuński religioznawca, wnikliwy badacz wielu starożytnych mitologii – w tym także grecko-rzymskiej. Badał między innymi mity dionizyjskie (w których odnalazł pewną zbieżność ze zmartwychwstaniem Chrystusa) i tajemniczą sektę orfików. To jemu zawdzięczamy definicję mitu jako odtwarzanego w obrzędach sakralnych zapisu wiedzy i świadomości danej kultury. Dokonał też Eliade istotnego dla rozumienia kultur mitologicznych rozróżnienia czasu linearnego (kolejne lata) i cyklicznego (pory roku). Ten drugi był dla kultur starożytnych znacznie ważniejszy, a jednocześnie bardziej zrozumiały niż pierwszy. Regulowane cyklem natury zamknięte kręgi kolejnych lat uświęcone były również cyklicznie uporządkowanymi świętami i obrzędami sakralnymi – mającymi z kolei swe uzasadnienie w mitach.
- Claude Lévi-Strauss – filozof i antropolog kultury. Twórca strukturalnej teorii mitu, w myśl której mit jest swoistym szyfrem, składającym się z szeregu symboli, które zestawione odzwierciedlają ni mniej, ni więcej, tylko fragment struktury świata. Analizując wybrane mity, Lévi-Strauss doszukiwał się kodowych znaczeń w każdym – nawet z pozoru nieistotnym – ich fragmencie. Udowodnił też, że ogromna ilość tego rodzaju kodów ma charakter uniwersalny – i występuje jednocześnie w mitologiach różnych kultur (np. mit o potopie).
Zobacz: