Jego rola w literaturze

  • Cieszył się uznaniem i szacunkiem środowiska literackiego w całej Europie – młodzi romantycy (np. Adam Mickiewicz!) pielgrzymowali do Weimaru, by spotkać się z Goethem.
  • Wszechstronna i bogata twórczość Goethego wywarła ogromny wpływ na literaturę niemiecką i europejską.
  • Goethemu zawdzięczamy nowe typy bohaterów literackich – bohatera werterowskiego i bohatera faustycznego.
  • Jego twórczość bardzo silnie oddziaływała na wczesną fazę romantyzmu w Polsce.
  • Jego Cierpienia młodego Wertera, „książka zbójecka” według słów Gustawa z IV cz. Dziadów, wywołały falę samobójstw wśród młodych ludzi.

 

Goethe jako skandalista!

Nudziarskie Cierpienia młodego Wertera wywołały wielki skandal w całej Europie. Trudno to sobie wyobrazić, prawda? Goethe wyrósł na rzecznika swojego pokolenia, a powieść stała się manifestem sentymentalizmu i preromantyzmu. Obwieszczała światu istnienie prawa ludzi do uczuć, była bardzo ważna dla młodych protestujących przeciwko racjonalizmowi i moralizatorstwu starszej generacji.

Werterowska gorączka opanowała całą Europę i rozwijała się kilkadziesiąt lat po publikacji powieści. Powstawały liczne kontynuacje, parodie, opery i pieśni oparte na motywach z Cierpień… W Niemczech i we Francji młodzi ludzie popełniali samobójstwo z egzemplarzem powieści w ręku, dlatego krytycy oskarżali artystę o propagowanie nihilistycznych postaw i wywieranie szkodliwego wpływu na czytelników. Duchowni potępiali Goethego w kazaniach, a fakultet teologiczny w Lipsku domagał się wprowadzenia zakazu publikacji książki. W 1776 r. w Danii zabroniono publikacji nowego przekładu, powołując się na niezgodność powieści z doktryną religii luterańskiej. W latach 1783-1787 autor przerobił powieść. Dodał fragmenty, z których wynikało, że Werter cierpiał na zaburzenia psychiczne, co mogło odwieść czytelników od naśladowania bohatera.

Ważne pojęcia związane z Goethem

Sturm und Drang Periode – czyli czas burzy i naporu, nurt i okres w literaturze i kulturze niemieckiej zainicjowany w 1770 r. przez grupę młodych pisarzy (np. Johanna Wolfganga Goethego, Johanna Heinricha, Leopolda Wagnera). Program tego ruchu został sformułowany przez Goethego i teoretyka literatury Johanna Gottfrieda Herdera w piśmie O niemieckich cechach i sztuce niemieckiej.

O co chodziło młodym twórcom?

  • Odrzucili obce wzorce literackie.
  • Za podstawę swojej twórczości przyjęli niemiecką tradycję kulturową i literacką.
  • Zwrócili uwagę na dużą wartość twórczości ludowej.
  • Buntowali się przeciwko panującym stosunkom społecznym.
  • Głosili kult indywidualizmu i geniuszu.
  • Stawiali uczucie ponad rozumem.
  • Wprowadzali do swoich utworów irracjonalizm i mistycyzm.

Nazwa „Sturm und Drang Periode” pochodzi od dramatu Maksymiliana Klingera Sturm und Drang.
Faustyzm – pragnienie wiecznej młodości, przekroczenia ludzkiej natury i protest przeciwko przemijaniu.

Werteryzm – jest to postawa i moda w literaturze i obyczajach na przełomie XVIII/ XIX w. Był to także sposób kreacji bohatera literackiego ukształtowany pod wpływem Cierpień młodego Wertera Goethego.

Typowe dla werteryzmu cechy to:

  • melancholia
  • pesymizm
  • nadwrażliwość
  • uczuciowość
  • marzycielstwo
  • indywidualizm
  • poczucie odrzucenia i niezrozumienia
  • przeżywanie nieszczęśliwej miłości
  • próba samobójcza

O Goethem zawsze możesz pisać:

  • Johann Wolfgang Goethe to twórca preromantyczny. Bywa jednak zaliczany do niemieckich klasyków: jego dzieła, takie jak Ifigenia w Taurydzie i Torquato Tasso, to dramaty klasycystyczne (ze względu na temat i formę). Tematyka starożytna i formy antyczne widoczne są także w jego Elegiach rzymskich i Epigramatach weneckich (oba te dzieła powstały po Cierpieniach młodego Wertera). I tak oto pisarz żyjący w XVIII w., który odebrał klasyczne wykształcenie, stał się ojcem romantyzmu.
  • Ostatnie słowa umierającego Goethego: „Więcej światła!” weszły do historii literatury jako wieloznaczny aforyzm.
  • Cierpienia… stały się biblią romantyków. Były jedną z „książek zbójeckich”, które ukształtowały wrażliwość Gustawa. To właśnie z powodu Nowej Heloizy Rousseau i Cierpień młodego Wertera Goethego Gustaw przeklina fakt, że Ksiądz nauczył go czytać.
  • Wzór nieszczęśliwej miłości, kiedy zakochany młodzieniec ubóstwiał i idealizował wybrankę, zagościł na stałe w literaturze romantycznej.
  • Motyw faustowski to odwieczny model dążenia człowieka do nieśmiertelności, osiągnięcia wiecznej młodości, do zapanowania nad czasem i poznania tajemnicy życia i śmierci.

Jaka to epoka?

Goethe był twórcą preromantycznym. Preromantyzm zaistniał w europejskiej literaturze i kulturze w II połowie XVIII w. Pozostawał w wyraźnej opozycji do klasycyzmu. Preromantycy docenili rolę wyobraźni i natchnienia oraz oryginalność dzieła. Interesowali się także twórczością ludową, dziełami Szekspira. Ważne zjawiska preromantyczne to gotycyzm i osjanizm. Ten ostatni widoczny np. w Cierpieniach młodego Wertera, gdzie Werter jest zafascynowany Pieśniami Osjana.

Weltschmerz – czyli ból istnienia, jest to zwątpienie w sens życia, brak woli działania, melancholia i cierpienie duchowe. Weltschmerz towarzyszył wielu bohaterom wczesnego romantyzmu i zwany był chorobą wieku.
Odczuciu bólu istnienia towarzyszyło wszechogarniające znudzenie, konflikt ze społeczeństwem. Dla ambitnego, wrażliwego człowieka często jedynym sposobem na uwolnienie się od tego bólu było samobójstwo.

Te dzieła z nim skojarz

  • 1774 – Cierpienia młodego Wertera
  • 1782 – Król Olch
  • 1808 – Faust, część I
  • 1832 – Faust, część II
  • 1809, 1831 – Z mojego życia. Zmyś­lenie i prawda (autobiografia)

 

Zobacz: