Leopold Staff
Pierwsza przechadzka
Żonie
Będziemy znowu mieszkać w swoim domu,
Będziemy stąpać po swych własnych schodach.
Nikt o tym jeszcze nie mówi nikomu,
Lecz wiatr już o tym szepcze po ogrodach.
Nie patrz na smutnych tych ruin zwaliska.
Nie płacz. Co prawda, łzy to rzecz niewieścia.
Widzisz: żyjemy, choć śmierć była bliska.
Wyjdźmy z tych pustych ulic na przedmieścia.
Mińmy bezludne tramwajów przystanki…
Nędzna kobieta u bramy wyłomu
Sprzedaje chude, blade obwarzanki…
Będziemy znowu mieszkać w swoim domu.
Wystawy puste i zamknięte sklepy.
Życie się skryło chyba w antypodach.
Z pudłem grzebyków stoi biedak ślepy…
Będziemy stąpać po swych własnych schodach.
Ty drżysz, od chłodu. Więc otul się szalem.
Bez nóg, bez ramion, w brunatnej opończy
Młodzi kalecy siedzą przed szpitalem.
Widzisz: już pole. Tu miasto się kończy.
Zwalone leżą dokoła parkany,
Dziecko się bawi gruzem na chodniku,
Kobieta pierze w podwórku łachmany
I kogut zapiał krzykliwie w kurniku.
Kot się pod murem przeciąga leniwo,
Na rogu człowiek rozmawia z człowiekiem…
Znowu w sklepiku zjawi się pieczywo
I znów zabrzęczą rano bańki z mlekiem.
Przejdą dni ciężkie klęski i rozgromu
I zapomnimy o ranach i szkodach…
Będziemy znowu mieszkać w swoim domu,
Będzimey stąpać po swych własnych schodach.
Jaki jest temat wiersza?
Zniszczenia wojenne, pewnie po bombardowaniu, i życie odradzające się w ruinach.
Kto mówi w wierszu?
Podmiotem lirycznym jest ktoś, kto znajduje się w zniszczonym wojną mieście, być może po bombardowaniu, ktoś, kto wychodzi na spacer z bliską mu osobą i zwraca się do niej słowami wiersza.
Kto jest „ty” lirycznym? Jaki jest stosunek „ja” do „ty” lirycznego?
Bliska osoba, kobieta, do której kieruje słowa mówiący w wierszu, troskliwe i pełne miłości: „Ty drżysz, od chłodu. Więc otul się szalem”. Do niej także skierowane są słowa pociechy: „Będziemy znowu mieszkać w swoim domu”.
Stosunek „ja” do „ty” lirycznego jest łagodny, serdeczny, pełen miłości i pozytywnych uczuć.
Jak określisz wymowę, nastrój wiersza?
Wymowa utworu mimo wszystko jest optymistyczna. Choć w utworze przedstawione są wielkie zniszczenia wojenne, pokazano też odradzające się wśród gruzów życie. To daje nadzieję na normalność, na lepsze życie i odbudowę starego porządku. Mówiącemu w wierszu towarzyszy nadzieja na odbudowę i posiadanie własnego domu, a więc nadzieja na normalność.
Jak określisz budowę tego utworu: awangardowa czy raczej tradycyjna?
Tradycyjna, podział na strofy, wersy, regularność, rytm, rymy, refren.
Co sugeruje dedykacja: „Żonie”?
Osobisty charakter wiersza, być może to poeta jest podmiotem lirycznym, a jego żona „ty” lirycznym, są pewne przesłanki, by tak interpretować wiersz, Staff i jego żona spędzili wojnę w mieście, przeżyli bombardowania.
Jakie obrazy poetyckie przedstawiono w wierszu? Na jakiej zasadzie je zestawiono?
Obrazy poetyckie to:
- obrazy realne (smutne, dotyczące teraźniejszości),
- obrazy obecne jedynie w marzeniach, przeczuciach, dotyczące przyszłości (własny dom ze schodami, pieczywo w sklepiku i dźwięczące bańki z mlekiem).
Obrazy realne to obrazy zniszczeń i wizje budzącego się wbrew wszystkiemu życia w ruinach.
Zestawiono je na zasadzie kontrastu – obrazowi pesymistycznemu towarzyszy optymistyczny. Przyjrzyjmy się im:
Wyludnione przystanki tramwajowe – kobieta sprzedająca obwarzanki
Puste sklepy z ogołoconymi wystawami – ślepy biedak sprzedający grzebyki
Młodzi kalecy siedzący przed szpitalem – puste pole za miastem
Zwalone parkany – bawiące się dziecko na chodniku, kobieta piorąca łachmany, kogut piejący w kurniku, kot przeciągający się leniwie, rozmawiający ludzie
Co sugeruje tytuł?
Pierwsza przechadzka, czyli pierwszy spacer – w domyśle pierwszy po zniszczeniach, po bombardowaniu. Tytuł ten określa temat wiersza. Niesie też pewien ładunek optymizmu. Skoro jest pierwsza przechadzka, to może będą i następne?
Co jest celem mówiącego w wierszu?
Pocieszenie żony, do której zwraca się podmiot liryczny.
Jakie uczucia towarzyszą mówiącemu w wierszu?
Smutek, ale przede wszystkim optymizm i nadzieja, ochota na normalne życie, głód życia.
Co tworzy rytm wiersza? Jaką funkcję pełni Twoim zdaniem ten rytm?
Na rytm wiersza składają się regularna stroficzna budowa, rymy i powtarzający się refren.
Daje to wrażenie melodyjności wiersza, czyni z niego niemal piosenkę, kołysankę, o funkcji terapeutycznej, kojącej (tak działa powtarzalność dźwięków). Rozpływające się w melodii zdań straszne obrazy znaczą niejako mniej, są jakby mniej straszne.
O co może poprosić Cię nauczyciel?
O wypisanie środków stylistycznych.
Metafory
Życie się skryło chyba w antypodach
Przejdą dni ciężkie
Uosobienie
wiatr już o tym szepce po ogrodach
Epitety
swoim domu
swych własnych schodach
smutnych tych ruin zwaliska
pustych ulic
bezludne tramwajów przystanki
nędzna kobieta
bramy wyłomu
chude, blade obwarzanki
wystawy puste
zamknięte sklepy
pudłem grzebyków
biedak ślepy
brunatnej opończy
młodzi kalecy
dni ciężkie klęski i rozgromu
Refren
Będziemy znowu mieszkać swoim domu, będziemy stąpać po swych własnych schodach.
Praca domowa
Jak sądzisz, czy mówiącemu w wierszu Pierwsza przechadzka po wojennych zniszczeniach zawalił się świat? Porównaj wymowę tego utworu z utworami Tadeusza Różewicza, np. Ocalonym.
Zwróć uwagę na:
- Zaufanie autora Pierwszej przechadzki wobec tradycyjnych środków przekazu (środków stylistycznych, rymów, rytmu), języka i brak zaufania Różewicza wobec języka.
- Kojącą melodię wiersza Staffa i chropawy język Różewicza.
- Analogiczną sytuację mówiących w wierszu – obaj ocaleli.
- Optymizm podmiotu lirycznego Pierwszej przechadzki (marzy o nowym domu, widzi już powrót do normalności, jego świat będzie mimo wszystko taki sam – z bańkami z mlekiem, świeżym pieczywem, domem i schodami) i na to, że świat „ocalonego” nigdy nie będzie już taki sam, obrazy „furgonów porąbanych ludzi” pozostały na zawsze w pamięci ocalonego, jego psychika jest bezpowrotnie okaleczona przez wojnę, a jego świat… wymaga stworzenia na nowo – rzeczy, wartości, języka („szukam nauczyciela i mistrza / niech przywróci mi wzrok słuch i mowę / niech jeszcze raz nazwie rzeczy i pojęcia / niech oddzieli światło od ciemności”).
Zobacz:
Jakie, charakterystyczne dla różnych postaw, utwory Staffa możesz przywołać?