Rozpoznaj swój typ pisania

Twój typ pisania

Na początek krótki test: rozpoznaj swój typ pisania i zobacz, jak nad nim pracować. Prezentujemy pięć różnych wypowiedzi na ten sam temat. Pięć fragmentów prac – a tym samym pięć sposobów pisania. W którym rozpoznajesz swój styl?
Podział na pięć podstawowych typów „pisarzy” jest umowny i jak wszelkie podziały – niedoskonały. Być może jesteś czystym typem, np. „gadułą” lub „naukowcem”. Bardziej jednak prawdopodobne, że zauważysz u siebie domieszki cech zupełnie innego typu; możesz więc być „artystą” i „gadułą”, „naukowcem gadułą” itd. Typ najbardziej zbliżony do ideału to połączenie „artysty”, „gaduły” i „naukowca”– uwaga wszak – w odpowiednich proporcjach.

Rozróżniliśmy pięć typów „pisarzy”

„artysta” – lekko fantazjuje
„umysł ścisły” – trzyma się konkretów
„streszczacz” – streszcza
„gaduła” – za dużo gada
„naukowiec” – nadużywa terminów naukowych

Instrukcja obsługi

Przeczytaj temat. Pomyśl, jak byś go ujął, albo jeszcze lepiej napisz parę słów. Potem porównaj z podanymi przez nas próbkami. I jakim jesteś typem pisarza?

artysta

Posiadający rzadką umiejętność wykorzystywania niebanalnych skojarzeń, oryginalnego (a przy tym często trafnego!) doboru lektur „artysta” – w dodatku obdarzony lekkim piórem, doskonale poradzi sobie z tematami, w których szczególnie warto wykazać się nieszablonowym podejściem do problemu, wskazać swój punkt widzenia.
Będą to tematy takie jak:

„Co jest w człowieku?” Odpowiedz na pytanie, odwołując się do znanych Ci utworów literatury współczesnej.

Twórcza i destrukcyjna siła miłości w życiu człowieka. Omów na wybranych przykładach losów bohaterów literackich.

Zauważ, że dają one dużą swobodę w doborze lektur i pozwalają na zbliżenie formy pracy do eseju (ta forma bardzo odpowiada „artyście” w przeciwieństwie do rozprawki, streszczenia czy szczególnie nielubianego sprawozdania).
Nie będzie się dobrze czuł w tematach ograniczających jego fantazję, np.

Elementy satyry i pamfletu politycznego w III cz. „Dziadów” Adama Mickiewicza i „Kordianie” Juliusza Słowackiego.

umysł ścisły

Z kolei „umysł ścisły” doskonale pamięta fakty, daty, nazwiska – doskonale poradzi sobie z tematem podanym jako przykład postrachu „artystów”. Z pewnością napisze świetną rozprawkę, dobierze trafne i „nie do zbicia” argumenty. Gorzej za to z opowiadaniem, esejem czy niebanalną charakterystyką.
Przykłady preferowanych tematów:

Twórczość Ignacego Krasickiego odzwierciedleniem literackich i kulturowych ideałów oświecenia

Ignacy Krasicki – twórca gorzki czy śmieszny?

Doskonale poradziłby sobie z uzasadnieniem tezy, że Juliusz Słowacki naprawdę wielkim poetą był. Nie dla niego z kolei temat

„Poezja każdego języka jest jednym gospodarstwem, w którym uprawia się grunt przygotowany przez ojców” – rozwiń i skomentuj zdanie Czesława Miłosza wypowiedziane na Uniwersytecie Jagiellońskim podczas nadania mu tytułu doktora honoris causa tej uczelni.

streszczacz

„Streszczacz” także może poszczycić się niemałą wiedzą na temat utworów i ich bohaterów. Z przyjemnością napisałby streszczenie – i to bardzo dobre – nawet najbardziej obfitującego w ważne, przełomowe zdarzenia dzieła. Nie lubi za to poezji – trudno przecież streścić wiersz… Znakomicie zna treść większości czytanych lektur, jednakże trudno dokonać mu selekcji, czyli wybrać wątki i motywy „potrzebne” do danego zagadnienia. Idealny dla niego temat (wymagający naprawdę niezłej znajomości dzieł i pozwalający na umieszczenie elementów streszczenia) to:

Czy tytuły „Ludzie bezdomni”, „Przedwiośnie”, „Granica” dobrze oddają ideowy sens tych powieści? Uzasadnij swój sąd.

Może „polec” na temacie takim jak:

Groteska: błazeństwo, absurd czy filozoficzny pogląd na świat?

gaduła

„Gaduła” najlepiej czuje się w tematach wolnych, takich, które pozwalają na odwoływanie się nie tylko do dzieł literackich, ale także malarskich, filmowych czy teatralnych oraz … przykładów z własnego życia i życia jego bliskich. Bezbłędna będzie jego mowa w obronie Antygony, wzbudzi podziw jako oskarżyciel Kreona. Właśnie takie rodzaje wypracowania, mające formę mowy prokuratora czy adwokata, przemówienia uzasadniajacego jakąś tezę itd. pozwolą mu zabłysnąć. Jakby dla niego stworzone są tematy:

Sformułuj swoją wypowiedź uzasadniającą przyznanie literackiej Nagrody Nobla Wisławie Szymborskiej

Którego z twórców współczesnej kultury cenisz najbardziej? Uzasadnij swój wybór.

„Gaduła” niechętnie pisze rozprawki i streszczenia (w jego wykonaniu są o wiele za długie). Pogubi się i wyleje dużo wody, gdy przyjdzie mu pisać na temat typu:

Człowiek w konfrontacji z losem – główny problem literatury XX i XXI w. Zbierz argumenty za takim twierdzeniem lub przeciw niemu.

naukowiec

„Naukowiec” – o ile poskromi swoją chęć popisywania się znajomością fachowych terminów i zastanowi się, nim użyje słowa, którego znaczenia nie jest pewien, ma szansę z każdego niemal tematu stworzyć coś w rodzaju małego arcydzieła. Powinien także dopuścić do głosu emocje – podzielić się własnymi sądami czy odczuciami na dany temat, ograniczając powoływanie się na autorytety. Jego temperament pisarski i rzadkie zdolności pozwolą mu stworzyć bardzo dobry esej czy błyskotliwą charakterystykę. Opowiadania i listy wydają mu się zbyt dziecinne. Oto „eseistyczne” tematy, nad którymi praca sprawi mu przyjemność:

Dlaczego nasze obcowanie z poezją współczesną możemy nazwać „nieprzerwaną rozmową o życiu i człowieku”?

„Szukajmy zatem jakiegoś dobra, nie takiego jednak, które mieni się pięknymi pozorami, ale trwałego i prawdziwego” – rozwiń myśl Seneki.

Przykład realizacji tematu

Buntownik, szaleniec, patriota? Refleksje nad bohaterem romantycznym.

Typ 1: „artysta” („pisarz”, „fantasta”, „poeta”)

Przykład realizacji

Bohater romantyczny. Gdyby nagle, ot, choćby teraz, zapukał do moich drzwi – jaki by był? Może miałby na sobie Werterowski niebieski frak i żółtą kamizelkę? A może bernardyński habit Księdza Robaka? Włos zapewne rozwichrzony i lekko nieobecny wzrok. Nieśmiały czy pewny siebie? Wygadany czy małomówny?
Czy potrafiłbym się z nim porozumieć? Możliwe, że wydałby mi się dziwakiem. Niewykluczone, że uznałbym go za szaleńca. Mam jednak przeczucie, że mogłoby być zupełnie inaczej. Otwieram drzwi – i wszystko staje się jasne. Nie potrzeba słów, wyjaśnień, dociekań. Czuję, jakby romantyczny duch wlewał się we mnie. Mój umysł odłącza się od ciała, odpływa gdzieś daleko i – zaczynam patrzeć na świat oczyma takimi jak ten, który przed chwilą stał w moich drzwiach…

Plusy

Wypowiadasz się oryginalnie, nieszablonowo – Twoje prace czyta się z dużym zainteresowaniem. Pobudzają wyobraźnię, tworzą napięcie i specyficzną aurę.

Podchodzisz do tematu w sposób indywidualny i twórczy: nie odtwarzasz wiedzy, ale piszesz o tym, jak Ty odbierasz dzieła literackie, jaki wywarły na Ciebie wpływ.

Masz sprawny styl, bogaty zasób słów.

Także język traktujesz w sposób twórczy: posługujesz się środkami stylistycznymi, tworzysz neologizmy.

Minusy

Zbyt rzadko odwołujesz się do konkretów – utworów, wydarzeń, nazwisk, dat. A wypracowanie sprawdza nie tylko oryginalność myślenia i sprawność pisania, ale także wiedzę.

Uważaj, tworząc zbyt wyszukane porównania i metafory, możesz popaść w śmieszność. Na przykład: „Czuję, jakby romantyczny duch wlewał się we mnie”. Z czego wynika śmieszność tego sformułowania? Z zestawienia zbyt dosłownej, fizycznej czynności wlewania się z całkiem abstrakcyjnym pojęciem romantycznego ducha.

Z powodu nadmiaru środków stylistycznych i ich niejasności Twoje wypracowanie może być trudne w odbiorze.

Rady

Nie zapominaj o faktach! Wciąż wracaj do tematu. Piszesz wypracowanie, nie opowiadanie. Uważaj, by nie popaść w luźne impresje na temat: co mi w duszy gra. Odwołuj się do konkretnych tekstów, poruszaj zawarte w temacie problemy.

Wystrzegaj się wszelkiej przesady – jeśli chodzi o stosowanie środków stylistycznych, zwłaszcza metafor, neologizmów, wielokropków, wykrzykników, pytań retorycznych. Pamiętaj: środek zastosowany raz czy dwa razy bywa interesujący, ale użyty w nadmiarze – razi.

Jako osobie obdarzonej lekkim piórem grożą Ci też niebezpieczeństwa gadulstwa – ostrzegamy przed nimi, omawiając typ „gaduła”.

Typ 2: „umysł ścisły”

Przykład realizacji

Cechą wielu bohaterów romantycznych było szaleństwo. Przykładem może być obłąkana Karusia z ballady „Romantyczność”. Rozmawia ze swoim zmarłym ukochanym. Ale nikt inny go nie widzi. Starzec twierdzi, że dziewczyna opowiada bzdury. Ale poeta wierzy Karusi. Inny przykład to Maria z „Nie-Boskiej komedii”. W szalonym geście przeznacza swego syna Orcia na poetę. Potem przebywa w „domu obłąkanych”. Wierzy, że sama została poetką. Można też wspomnieć Gustawa z II części „Dziadów”. Zachowuje się jak obłąkany. Raz krzyczy, kiedy indziej płacze. Gałązkę drzewa traktuje jak swojego przyjaciela.

Plusy

Masz ścisły umysł i najważniejsze są dla Ciebie konkrety (nazwiska, daty, wydarzenia itp.), których zapamiętanie przychodzi Ci dość łatwo.

Piszesz na temat – obce są Ci dygresje i aluzje.

Najlepiej pisze Ci się na tematy wymagające skupienia się na określonych tekstach.

Minusy

Posługujesz się bardzo krótkimi zdaniami, które często nie wiążą się w spójną całość.

Budowane przez Ciebie zdania złożone oparte są na tych samych schematach, np.: „Buntuje się przeciwko Bogu, bo uważa, że…” i „Odrzuca zasady moralne, bo został zraniony w miłości”.

Masz kłopoty z wprowadzeniem nowych myśli, wciąż powtarzasz: „Przykładem może być…” i „Inny przykład to…”.

Twoje wypracowania są dość powierzchowne – wspominasz o wielu utworach czy bohaterach, ale w gruncie rzeczy niewiele o nich mówisz. Nie wnikasz w sformułowany w temacie problem.

Nie radzisz sobie z tzw. tematami wolnymi.

Rady

Próbuj łączyć krótkie zdania, które sprawiają wrażenie urwanych, w zdania złożone. Choćby tak: Można też wspomnieć Gustawa z II części Dziadów, który przypomina obłąkanego. Jego zachowania są nieprzewidywalne: raz krzyczy, a za chwilę płacze. Kiedy przynosi zza drzwi gałązkę drzewa, twierdzi, że to jego towarzysz-przyjaciel.

Nie ograniczaj się do zdań oznajmujących, beznamiętnie opisujących na przykład bohaterów – bo zanudzisz czytelnika. Postaraj się zawrzeć w swojej pracy emocje, które dowiodą, że masz do omawianego problemu indywidualny stosunek. Stosuj zdania wykrzyknikowe i pytania – i to zarówno retoryczne, jak i wymagające odpowiedzi. Choćby tak: Czy jest w literaturze polskiego romantyzmu większy buntownik niż Konrad z III części Dziadów? (pytanie retoryczne). Albo tak: Na czym polega bunt Giaura? Na odrzuceniu istniejących w społeczeństwie zasad moralnych oraz tradycyjnego stylu życia.

Twoje wypracowanie ma zaciekawić. Postaraj się zatem tworzyć pewną opowieść, budować napięcie, na przykład przez zastosowanie równoważników zdań: I jeszcze Giaur. Zrozpaczony po utracie ukochanej. Pełen nienawiści do całego świata. I oczywiście żądzy zemsty. Czy można się dziwić, że zabija Hassana?

Stosuj środki stylistyczne: inwersję (czyli szyk przestawny), apostrofy (zwroty do czytelnika), metafory, porównania. One wzbogacą Twój styl, uczynią go bardziej interesującym.

Więcej czytaj – wzbogacisz zasób sformułowań.

Typ 3: „streszczacz”

Przykład realizacji

Spośród bohaterów polskiej literatury romantycznej wielu było prawdziwych patriotów. Przykładem mogą być postacie opisane w „Dziadach” Adama Mickiewicza. Jedną z nich jest Cichowski. Po aresztowaniu spędził wiele lat w więzieniu, gdzie poddawano go straszliwym torturom. Mimo to cały czas odmawiał zeznań. Jednocześnie mówiono rodzinie, że się utopił, choć nie była to prawda. Kiedy wrócił do domu, był już strzępem człowieka i fizycznie, i psychicznie. Innym patriotą z „Dziadów” jest syn pani Rollison, który był nieludzko katowany w więzieniu. Skutkiem tego było to, że chciał popełnić samobójstwo, aby nie zdradzić swoich towarzyszy.

Plusy

Masz niemałą wiedzę na temat utworów i bohaterów.
Masz dość sprawny styl, z tendencją do skrótowości.
Piszesz raczej poprawnie.
Najłatwiej przychodzi Ci wypowiadanie się na tematy wymagające zrelacjonowania zdarzeń.

Minusy

Streszczasz utwory, opowiadasz losy bohaterów, zamiast pisać o problemie zawartym w temacie. Jeśli wypracowanie ma dotyczyć cech bohatera romantycznego, to dzieje Cichowskiego są absolutnie zbędne.

Beznamiętnie relacjonujesz fakty. Odklepujesz formułki. W Twojej pracy nie widać osobistego zaangażowania w to, o czym piszesz.

W krótkich zdaniach starasz się zawrzeć jak najwięcej faktów, co czasem brzmi fatalnie.

Rady

W wypracowaniu nie jest ważne wszystko, co się wie – lecz wyłącznie to, co wiąże się z tematem!

Unikaj zdań sprawozdawczych typu: „Jednocześnie mówiono rodzinie, że się utopił, choć nie była to prawda”.

Zamiast streszczać utwory albo przytaczać historie postaci literackich, postaraj się wyłuskać problemy ogólniejsze. Nie opowiadaj dziejów Cichowskiego i Rollisona, lecz na przykład zwróć uwagę na typ patriotyzmu, jaki prezentują.

Ważne jest nie tylko to, jak się zachowywali bohaterowie, ale przede wszystkim to, co Ty o tym sądzisz, jaki masz do tego stosunek, jak odbierasz dzieło literackie i jego przesłanie.

Postaraj się urozmaicać styl przez wprowadzanie pytań, wykrzyknień, równoważników zdań (porównaj przykłady w komentarzu do fragmentu pracy typu „umysł ścisły”).

Typ 4: „gaduła”

Przykład realizacji
Zadanie postawione w temacie jest niezwykle trudne, a to dlatego, że niełatwo wskazać jednolity model bohatera czy w ogóle człowieka nakreślony w romantyzmie. Każda z postaci romantycznych, istniejących w świadomości społecznej do dziś, to odrębna osobowość, z charakterystycznymi tylko dla siebie cechami, wyróżniająca się spośród innych, niedająca się z nikim innym porównać, co zresztą wynika w dużym stopniu z faktu, że podstawową cechą postaci powoływanych do życia przez pisarzy tej właśnie epoki jest indywidualizm. Wiąże się z tym ściśle przekonanie, często wyrażane wprost, choć nie zawsze, o własnej wyjątkowości, niechęć do bycia takim jak inni, poszukiwanie oryginalnej, tylko i wyłącznie „swojej” drogi życia – bez względu na cenę, jaką trzeba będzie za to zapłacić – niezgodnej z tym, co typowe, powszechne, modne itd.

Plusy

Pisanie nie jest dla Ciebie problemem: masz bogate słownictwo, sprawny, wyrobiony styl.

Potrafisz wypowiadać się na każdy temat, a najlepiej czujesz się w tzw. tematach wolnych.

Do postawionych problemów podchodzisz w sposób twórczy – nie powtarzasz gotowych formułek, ale piszesz i myślisz oryginalnie, po swojemu.

Posługujesz się poprawną polszczyzną.

Minusy

Bardzo łatwo zbaczasz z tematu.

Często, aby wyrazić jedną myśl, używasz wielu określeń, które znaczą to samo, choćby: bohater romantyczny „to odrębna osobowość, z charakterystycznymi tylko dla siebie cechami, wyróżniająca się spośród innych, niedająca się z nikim innym porównać”. Właściwie wciąż o tym samym, tylko różnymi słowami. Po co?

Zdarza Ci się stosować wyrażenia „puste”, takie, które nic nie znaczą – a zatem niepotrzebne! Na przykład: „jednolity model bohatera czy w ogóle człowieka nakreślony w romantyzmie”. Jaki sens ma podkreślone wtrącenie? Skreślić! Inny przykład: „poszukiwanie oryginalnej, tylko i wyłącznie «swojej» drogi życia”. Wtrącenie „tylko i wyłącznie” nie ma żadnego uzasadnienia. Skoro „swoja” – to niczyja inna!

Niesłychanie rozbudowane zdania złożone, duża liczba wtrąceń i dygresji powodują, że niekiedy trudno zorientować się, o co tak naprawdę chodzi. Do właściwego sensu przedzierać się trzeba przez gąszcz określeń. A tego nikt nie lubi.

Rady

Nie pisz wszystkiego, co Ci przychodzi do głowy.

Staraj się dobierać właściwe określenia – waż słowa. Jeśli napisałeś coś raz – na przykład: „niechęć do bycia takim jak inni” – nie powtarzaj tego samego za pomocą innych wyrazów.

Skracaj zdania. Ograniczaj liczbę tzw. wtrąceń – jeśli jest ich zbyt dużo, powstaje wrażenie niejasności, chaosu, jak choćby w zdaniu: „Każda z postaci romantycznych, istniejących w świadomości społecznej do dziś, to odrębna osobowość…”. Podkreślone wtrącenie śmiało można sobie darować albo zbudować z niego odrębne zdanie.

Jeśli stosujesz szyk przestawny, uważaj, żeby nie stało się to u Ciebie manierą.

Staraj się pisać tak, aby Twój tok myślenia był dla czytelnika jasny, przejrzysty.

Typ 5: „naukowiec”

Przykład realizacji

Najistotniejszą cechą postaci wykreowanych w romantyzmie jest indywidualizm. Bohater romantyczny odczuwa często tragizm osamotnienia. Jest wyobcowany ze świata, bezgranicznie wyalienowany – tak jak Pielgrzym w „Sonetach krymskich”. Postacie z romantycznych utworów przeżywają stany skrajne, od radości i euforii po smutek, zwątpienie i rezygnację, czego dowodem może być Kordian. W imię słusznej idei walki z wrogiem uciekają się często, tak jak Konrad Wallenrod, do odrzucenia zasad etyki rycerskiej czy też chrześcijańskiej. Znajdują się niejednokrotnie na pograniczu świata realnego i transcendentnego – ich status oscyluje pomiędzy byciem człowiekiem żywym a zjawą. Dążność do uszczęśliwiania ludzi przez jednostkę biorącą na siebie cierpienia ogółu prowadzi często do uzurpacji sobie prawa do decydowania o czyimś życiu albo nawet duszy.

Plusy

Pisanie nie stanowi dla Ciebie problemu – jesteś typem humanisty.

Robisz wrażenie osoby oczytanej.

Twoje słownictwo jest niezwykle bogate, wiele w nim wyrażeń obcych, terminów naukowych.

Myślisz problemowo, a nie „streszczeniowo”.

Minusy

Twój język jest często na siłę wydumany: posługujesz się mądrze brzmiącymi wyrażeniami, podczas gdy to samo można powiedzieć o wiele prościej i jaśniej. Duża liczba trudnych słów powoduje, że śledzenie wywodu jest utrudnione.

Często popełniasz błędy frazeologiczne. Nie zdajesz sobie sprawy, że pewne wyrazy łączą się tylko z określonymi słowami, a z innymi nie, i aby ich używać, trzeba je bardzo dobrze znać. Przykład takiego błędu: „prowadzi […] do uzurpacji sobie prawa”. Najlepiej najprościej: prowadzi do tego, że jednostka uzurpuje sobie prawo.

Bywa, że wykorzystujesz mądrze brzmiące określenia – przeczytane albo zasłyszane – w niewłaściwych kontekstach, co powoduje nieporozumienia i może Cię ośmieszyć. Oto przykład: „Odczuwa często tragizm osamotnienia”. Już „tragizm osamotnienia” brzmi tu niezręcznie, a tym bardziej „odczuwać”. Inny przykład: „Ich status oscyluje pomiędzy byciem człowiekiem żywym a zjawą”. Wyjątkowo nieudane sformułowanie. Można było powiedzieć: Ich status jest trudny do określenia – to człowiek żywy, duch, zjawa? Albo najprościej: Nie wiadomo, kim naprawdę są. Może duchem? Może zjawą? A może człowiekiem?

Rady

Nie sil się na wydumaną mądrość, czasem lepiej powiedzieć coś najprostszymi słowami. Piszesz: „Na pograniczu świata realnego i transcendentnego”. Dlaczego transcendentnego? Lepiej: nierzeczywistego, metafizycznego. W innym miejscu: „Jest wyobcowany ze świata, bezgranicznie wyalienowany”. Wyalienowany to tyle co wyobcowany. Powtórzenie wynikłe z gadulstwa albo z niezrozumienia znaczenia słowa. I po co: „bezgranicznie wyalienowany”? Przysłówek całkowicie zbędny. Za dużo szczęścia naraz!

Używaj tylko tych wyrazów, które rozumiesz i dobrze znasz. Nie popisuj się nadmiernie znajomością obcej terminologii – zamiast wywołać dobre wrażenie, możesz zirytować czytelnika.

Od uwag ogólnych przechodź do konkretów. Nie wystarczy powiedzieć o bezgranicznej samotności w Sonetach krymskich. Trzeba odwołać się do konkretnych przykładów, sytuacji, choćby z sonetu Burza.

Staraj się nadać swojej pracy rys indywidualny: niech nie będzie to zestaw terminów i gotowych sformułowań, które w gruncie rzeczy nic nie mówią o tym, jaki Ty masz stosunek do tego, o czym piszesz.

Zobacz:

Jak napisać dobre wypracowanie?

Jak napisać wstęp?

Jak napisać wypracowanie?

Piszemy wstęp cz. 1