To od wstępu właśnie zaczyna się lekturę całości.
Po przeczytaniu pierwszych zdań nauczyciel albo się zniechęci, a nawet uprzedzi do całej reszty, albo przeciwnie, zainteresuje się, pomyśli: nareszcie coś intrygującego, nieszablonowego – i zechce się dowiedzieć, co będzie dalej. A zatem dzięki wstępowi możesz zyskać wiele punktów, lecz równie wiele stracić. Dlatego warto mu poświęcić trochę czasu, a najlepiej przygotować go sobie na brudno.
We wstępie
- Powinieneś jak najlepiej „sprzedać” siebie: dowieść, że myślisz niebanalnie, masz sporą wiedzę, zainteresowania, bogatą wyobraźnię, piszesz sprawnym stylem.
- Nie bój się wtrętów osobistych, które dowiodą, że nie traktujesz wypracowania jako znienawidzonej konieczności, ale że masz na omawiany temat własne zdanie.
- Nie chowaj się za stwierdzeniami ogólnymi, nie unikaj ocen i wartościowania. Wstęp, podobnie jak zakończenie, to miejsce na Twoje sądy i opinie, na zdanie indywidualne i – najlepiej – w miarę oryginalne.
- Podobnie jak w zakończeniu tu właśnie jest miejsce na to, by zobaczyć jakiś problem czy utwór w szerszym kontekście. Spoglądając na konkretne zagadnienie z lotu ptaka, pamiętaj jednak, żeby nie odejść zbyt daleko od tematu!
- Nie bój się stwierdzeń nietuzinkowych, zaskakujących, przekornych, dowcipnych – wszelkie odstępstwo od nudnego schematyzmu policzone Ci zostanie na plus.
- Dobrze, jeśli pojawi się tu jakieś ważne nazwisko, historyka literatury, filozofa czy znanego pisarza. A ściślej: nie samo nazwisko, ale jakaś teza stawiana przez tę osobistość, zasłyszane zdanie, choćby z wywiadu czy artykułu, tytuł znanej książki. To propozycja dla tych, którzy lubią być na bieżąco i czytają nie tylko szkolne podręczniki…
- Pod koniec wstępu powinieneś w jakiś sposób zahaczyć o utwory literackie. Na przykład: zauważasz, że problem tolerancji jest ważny i niejednoznaczny, a zatem – nic dziwnego, że tak często poruszany jest przez pisarzy różnych epok. W ten oto sposób otwierasz sobie możliwość podania literackich przykładów.
Nie sposób dać jednoznacznego przepisu na dobry wstęp. Jest on bowiem tym ciekawszy, im bardziej oryginalny. Zależy od tematu, od wiedzy i temperamentu piszącego, a często również od warunków, w jakich trzeba napisać pracę.
Tematy
1.
„Już dom widać/ Dym/ Na niebie pełznący cierpliwie/ I matkę w oknie/ Z dłonią nad oczami” (Tadeusz Różewicz). Różne obrazy domu w wybranych tekstach kultury.
2.
„Władza odczłowiecza ludzi” (Bias Priene). Zacytowane słowa greckiego mędrca uczyń mottem rozważań na temat władzy i jej wpływu na postępowanie i osobowość człowieka. Odnieś się do wybranych utworów literackich.
3.
Literatura jest zwierciadłem, w którym odbijają się wizerunki Polski i Polaków. Czy lustro mówi prawdę?
4.
Biografia jako klucz do odczytania twórczości pisarza (np. Jana Kochanowskiego, Adama Mickiewicza, Juliusza Słowackiego).
5.
Patriotyzm czy zdrada? O Konradzie Wallenrodzie dyskusyjnie.
6.
„Młodości! Ty nad poziomy wylatuj!” – pisał Adam Mickiewicz.
Jak jego wezwanie realizowali bohaterowie utworów literackich z różnych epok? Twoje refleksje na temat młodości.
Przepisy na wstęp
Przepis 1
Nawiązania do współczesności
Twój wstęp będzie ciekawy, jeśli pokażesz w nim, że poruszany przez Ciebie problem nie należy do spraw przebrzmiałych, lecz wciąż jest aktualny. Jak to zrobić? Nawiązać do współczesnych problemów, wydarzeń, przykładów z życia wziętych, faktów znanych z aktualnych gazet. Dowiedziesz w ten sposób, że potrafisz myśleć oryginalnie, umiesz łączyć fakty, ale również – co nie mniej ważne – jesteś osobą ciekawą świata, zorientowaną w obecnym życiu społeczno-kulturalnym.
Wstęp do pracy na temat 1
Wiele mówi się współcześnie o kryzysie rodziny. O tym, że nie jest dobrze, raczej nie trzeba nikogo przekonywać. W związku z dzisiejszym tempem życia coraz mniej jest czasu na dom, przestają liczyć się wartości, które od zawsze spajały rodziny. Mam jednak poważną wątpliwość: czy to rzeczywiście sprawa czasu? Dzisiejszego czasu? Niektórzy, zwłaszcza starsi, powiadają często: kiedyś było inaczej… Czyli jak? Dobrze? Świetnie? Idealnie? Ależ skąd! Nigdy nie istniały wyłącznie udane, pełne miłości i zrozumienia rodziny. Nigdy też dom nie był wyłącznie siedliskiem nienawiści i zła. Różny bywał stosunek do rodziny, różnie układały się w niej relacje. Wszystko dlatego, że dom – to przecież my sami.
Plusy:
- nawiązanie do współczesnej dyskusji o kryzysie rodziny;
- ironiczne i nieco zadziorne podejście do stereotypowego „kiedyś było inaczej!”;
- autorowi nieobcy jest głos rozsądku – odrzuca opinie skrajne;
- widać, że autor nie pisze o abstrakcyjnym problemie, że temat ten jest mu bliski: „dom – to przecież my sami”.
Wstęp do pracy na temat 3
Gdyby spytać przeciętnego mieszkańca Europy Zachodniej, z czym kojarzą mu się Polacy, odpowiedziałby zapewne, że z kradzieżami samochodów i „polish jokes”. Może jeszcze z papieżem i Lechem Wałęsą. Nie są to oczywiście oceny sprawiedliwe, ale czy nie zasłużyliśmy sobie na nie?
Również rodzimi pisarze byli często wobec Polaków niesłychanie krytyczni, choć wielekroć swoich rodaków i własną ojczyznę idealizowali. Lustro literatury bywało więc zbyt łaskawe, ale też zbyt wykrzywiające. Najlepiej jednak o Polsce i Polakach pisali ci, którzy nie mieli zamiaru ani przesadnie idealizować, ani krytykować. Takim lustrzanym portretem jest Pan Tadeusz Adama Mickiewicza. Okazuje się, że współcześni Polacy niewiele różnią się od opisanych w epopei postaci – nasze narodowe zalety, ale też i (chyba nieuleczalne) wady wciąż są takie same.
Plusy:
- zamiast typowego „literatura polska często podejmuje wątek Polski i Polaków” – autor zaczyna od skojarzeń, jakie Polska i Polacy wywołują dziś u obcokrajowców;
- ciekawe nawiązanie do metafory zawartej w temacie: „Lustro literatury bywało więc zbyt łaskawe, ale też zbyt wykrzywiające”.
Wstęp do pracy na temat 4
Jak dowodzą listy bestsellerów, największym zainteresowaniem czytelników cieszą się ostatnio dzienniki, wspomnienia i biografie znanych postaci, także pisarzy. Oczywiście zupełnie inna jest obecna wiedza o życiu na przykład Marii Dąbrowskiej niż Jana Kochanowskiego. Chcielibyśmy, co naturalne, wiedzieć jak najwięcej – nie tylko po to, by zaspokoić swoją ciekawość, ale również po to, aby dzięki biografii lepiej zrozumieć dzieła pozostawione przez pisarza potomnym. Jak bardzo znajomość biografii pomaga w ich zrozumieniu, może świadczyć choćby przykład Adama Mickiewicza.
Plusy:
- dobry punkt wyjścia – wzmianka o niezwykłej dziś popularności utworów „okołobiograficznych”;
- próba odpowiedzi na pytanie, skąd ta popularność, a tym samym – czemu służą biografie.
Wstęp do pracy na temat 5
Dylematy Konrada Wallenroda wydają się jakby z innego świata – odbieramy je jako wymyślone przez pisarza, a więc nie do końca rzeczywiste. Tymczasem – co pokazała między innymi profesor Maria Janion w swojej książce Życie pośmiertne Konrada Wallenroda – wallenrodyzm stał się nie tylko postawą ważną dla świadomości wielu następnych pokoleń Polaków, ale też wybieraną przez nich metodą działania. O tym, jak aktualny jest to problem, może świadczyć również dyskusja wokół postaci pułkownika Ryszarda Kuklińskiego. Zdrajca czy patriota? Osoba działająca dla dobra Polski czy przeciwko niej? Te wciąż otwarte pytania dowodzą, że do dziś wallenrodyzm jest postawą aktualną i niejednoznaczną.
Plusy:
- ciekawa gra z odbiorcą: na początku autor stwierdza, że wallenrodyzm odbierany jest przez dzisiejszych czytelników z dystansem, potem jednak przywołuje kolejne argumenty przemawiające za tym, że to postawa dla wielu pokoleń ważna, do dziś aktualna i niejednoznaczna;
- odwołanie do ważnej książki profesor Marii Janion (świadczące o kulturze literackiej) i dyskusji wokół postaci Ryszarda Kuklińskiego (dowód zainteresowania współczesnymi problemami społeczno-politycznymi).
Wstęp do pracy na temat 6
Współczesna rzeczywistość to bez wątpienia czas młodych. Często – i chyba nie bez racji – mówi się nawet o panującym dziś kulcie młodości. To młodzież wygrywa w konkursach o pracę, jest obecna w mediach, w kulturze rozrywkowej, to do młodzieży kierowane są filmy czy reklamy. W kulturze obrazkowej, a ta obecnie dominuje, nie ma miejsca na starość, spychaną na margines, a często po prostu wyśmiewaną.
W literaturze stosunek do młodości bywał rozmaity: od romantycznego kultu po przekonanie, że tylko doświadczenie i niemłody wiek to prawdziwa wartość. Dowiodą tego podane przeze mnie przykłady.
Plus:
- bardzo trafne obserwacje o współczesnym kulcie młodości.
Przepis 2
Wyjaśnienie problemu (motywu, hasła), który pojawia się w temacie
Możesz pokusić się o własne interpretacje zagadnienia (wyjaśnić, jak rozumiesz tolerancję, cywilizację, władzę) albo skorzystać z definicji zawartej w encyklopedii czy Słowniku języka polskiego i skonfrontować ją z potocznym rozumieniem danego słowa. Uwaga! Nie chodzi tu o suchą, rzeczową notkę zawierającą informacje oczywiste. Musisz napisać o tym problemie coś niebanalnego. Swojego. A przede wszystkim – pokazać, że konkretny problem jest niejednoznaczny, że można go różnie rozumieć, różnie interpretować.
Rada: aby podkreślić tę niejednoznaczność i uczynić wstęp bardziej dynamicznym, zamiast zdań oznajmujących możesz stosować pytania.
Wstęp do pracy na temat 1
Dom. Czyli spokój, bezpieczeństwo i ciepło. Harmonia i porządek. Przystań, do której się wraca, za którą się tęskni, o jakiej się marzy. Ale też dom – nieustanne źródło konfliktów. Rywalizacja i kłótnie. Nieczułość i wzajemna nienawiść. Miejsce wzbudzające strach, wywołujące kompleksy, a po latach – przykre wspomnienia. Czy jednak dom rodzinny jest albo idealny, albo skrajnie zły, wręcz toksyczny? Oczywiście nie. Dowodem na to mogą być dzieła literackie i filmowe. Ich twórcy często opowiadają o rodzinie, bo to z nią właśnie wiąże się nasze życie od wieków. Ale jakże różne są to opowieści! Można by powiedzieć: ile dzieł – tyle rodzin. Nie ma przecież dwojga takich samych rodziców, dzieci, małżonków. Dlatego nie zamierzam pisać o wszystkich, bo też pisać nie sposób. Chcę jedynie wyróżnić pewne powtarzające się obrazy domów i związane z nimi sytuacje, zachowania i postawy bohaterów.
Plusy:
- krótkie, lakoniczne zdania na początek – to niby tylko stylistyczny smaczek, ale czyta się znakomicie;
- budowanie napięcia, na przykład przez kontrast: zestawienie tego, co w domu i rodzinie najlepsze z tym, co najgorsze.
Wstęp do pracy na temat 2
Władza. Dla jednych to poczucie siły, możliwość kierowania ludźmi, spełnienie marzenia o byciu kimś ważnym. Innym kojarzy się wyłącznie z uciskiem i brakiem zrozumienia dla problemów zwykłych śmiertelników. Bywa pociągająca i niebezpieczna jak narkotyk. I nie sposób od niej uciec – o władzy słyszymy nie tylko za pośrednictwem telewizji, ale również w szkole, pracy, domu. Czy można się dziwić, że władza jest tak często tematem utworów literackich?
Plusy:
- problem widziany z różnych perspektyw – samego władcy, ale i poddanych – i rozumiany szeroko: władza w domu, pracy, szkole;
- styl nie nuży – ciekawe sformułowania, choćby: „Bywa pociągająca i niebezpieczna jak narkotyk”;
- interesujące przejście od uwag teoretycznych do przykładów literackich – pytanie retoryczne na koniec zamiast szablonowego: władza to jeden z najważniejszych tematów literatury.
Wstęp do pracy na temat 4
Biografie pisarzy od niepamiętnych czasów budziły duże zainteresowanie czytelników czy też historyków literatury. Czym jest biografia? Kilka suchych faktów, daty urodzin i śmierci, ślubów i rozwodów? Mapa miejsc: gdzie mieszkał, pisał albo podróżował? Te informacje jesteśmy w stanie zgromadzić. Ale jest też coś, co zwykło się nazywać biografią duchową. Składają się na nią intensywne uczucia, spotkania z ludźmi, intymne przemyślenia i doświadczenia. Nie ulega wątpliwości, że sztuka rodzi się właśnie w wyniku tych doświadczeń. Niestety, dla nas, współczesnych odbiorców, ten prawdziwy klucz do twórczości jest zwykle niedostępny. Z konieczności wyławiamy więc „suche fakty” i staramy się dzięki nim lepiej zrozumieć konkretne dzieła. Ta „biografia zewnętrzna” jest więc niedoskonała, ale nie bezużyteczna. O tym, jak duże jest jej znaczenie, świadczy choćby przykład twórczości Adama Mickiewicza.
Plusy:
- pytania, zamiast zdań oznajmujących, urozmaicają styl;
- polemiczne podejście do tematu: różne rodzaje biografii i rozmaita ich przydatność w interpretacji dzieł.
Wstęp do pracy na temat 5
Wydawać by się mogło, że patriotyzm jest terminem jednoznacznym – to przecież służba w interesie kraju. Ale służyć można na wiele sposobów. Zdarza się, że ocenia się je różnie – w zależności od czasu historycznego, dominującej polityki czy dostępu do materiałów źródłowych. Tę niejednoznaczność patriotyzmu pokazują dobitnie twórcy literatury – z autorem Konrada Wallenroda na czele.
Plus:
- podkreślenie niejednoznaczności słowa „patriotyzm” – zapowiedź pracy uporządkowanej, której autor szukał będzie argumentów i na „tak”, i na „nie”.
Wstęp do pracy na temat 6
Młodość – to znaczy co? Wiek? Tak uważa się najczęściej. A przecież to nie do końca prawda. A może większa wrażliwość? Bardziej emocjonalny odbiór świata? Idealizm? Naiwność? Beztroska? Skłonność do ekstrawagancji? Impulsywność? Jeśli tak, to znam wielu młodych, którzy są starcami, i wielu starszych, którzy pozostali młodzi.
Plusy:
- skrótowość, lecz jednocześnie bogactwo treści;
- dużo znaków zapytania – i duże napięcie, wyrażające zaangażowanie autora;
- wrażenie, że autor stawia pytania, szuka, drąży, a nie na siłę dopasowuje argumenty do postawionej tezy;
- zaskakująca i mądra pointa.
Sposób 3
Teoretyczno-osobiste uwagi na temat problemu (motywu)
Chodzi o to, by wyjaśnić, jak Ty rozumiesz poruszony w temacie problem, motyw; jakie ogólne refleksje nasuwa Ci jego sformułowanie lub w ogóle jakie myśli przychodzą Ci do głowy w związku z nim. Ten sposób daje wiele swobody, ale jest niełatwy. Ważne, by Twoje refleksje były odważne, zadziorne, nietypowe. Można nawet polemizować z samym sformułowaniem tematu – w końcu nauczyciel również może nie mieć racji.
Wstęp do pracy na temat władzy w literaturze
Zmieniają się insygnia władzy – kiedyś korona, jabłko, berło, dziś marszałkowska laska albo luksusowy samochód – ale jej mechanizmy wciąż pozostają te same. Jest w człowieku coś, co powoduje, że pragnie on rządzić innymi, kierować, wydawać polecenia, a jednocześnie przyjmować hołdy, budzić respekt. Przerażające, jak wiele potrafimy zrobić dla władzy. Jak bardzo potrafimy się od niej uzależnić. Tak jest dzisiaj, czego przykłady widzimy każdego dnia nie tylko w telewizji, ale i wokół siebie. I tak było zawsze, na co dowodów dostarcza literatura.
Plusy:
- wstęp wskazuje – słusznie! – że problem władzy to jeden z tych ponadczasowych;
- powtórzenia – zwykle w szkole tępione – w tym wypadku pełnią funkcję paralelizmu (“jak wiele”, “jak bardzo”, “tak jest dzisiaj”, “tak było zawsze”) i nie tylko nie są błędem, lecz świadczą o stylistycznej sprawności autora.
Wstęp do pracy na temat Biografia kluczem do odczytania dzieła
Wydaje mi się, że niedobre są wszelkie postawy skrajne: całkowite odrzucanie biografii jako elementu pomagającego w interpretacji utworu, ale też upatrywanie w życiorysie pisarza jedynej możliwości zrozumienia dzieła literackiego. Biografia jest więc jednym z wielu kluczy pomagających w odczytaniu poszczególnych utworów – nie jedynym, ale niekiedy bardzo pomocnym. Tak jest między innymi w wypadku dzieł Adama Mickiewicza.
Wstęp do pracy na temat młodości w literaturze
Młodość bywała przez pisarzy mitologizowana, wynoszona pod niebiosa. Zdarzało się też, że twórcy odnosili się do niej niezwykle krytycznie. Powstało wokół młodości wiele stereotypów – nie wszyscy młodzi chcą się przecież buntować, nie wszyscy są pełni energii, nie wszyscy mają nieustanną ochotę na niczym nieskrępowaną zabawę. Aby to udowodnić, wystarczy bliżej przyjrzeć się młodzieży współczesnej. Albo sięgnąć do tekstów literackich.
Sposób 4
Odwołanie do cytatu zawartego w temacie
Pisaliśmy już o tym, że jeśli w temacie pojawia się cytat, to pod żadnym pozorem nie wolno go zignorować! Nie trzeba znać autora najmądrzejszej nawet sentencji, trzeba natomiast pokazać, że zdanie jego rozumiesz i jakoś się wobec tej myśli ustosunkowujesz. Bardzo dobrym miejscem na te odniesienia jest wstęp. A przy okazji to także świetny sposób dla tych, którzy głowią się, jak zacząć.
Wstęp do pracy na temat “Młodości! Ty nad poziomy wylatuj!” Twoje refleksje na temat młodości
Kiedy w czasach Mickiewicza publiczność poznała “Odę do młodości”, z której pochodzi umieszczony w temacie cytat, reakcje były krańcowo odmienne. Od płomiennego zapału młodych odbiorców po bezlitosną krytykę pokolenia starszego – za brak umiaru, zbytnią emocjonalność i nawoływanie do swoistej młodzieńczej rewolucji.
Dziś słowa Mickiewicza “Młodości! Ty nad poziomy wylatuj!” są powszechnie znane i często cytowane.
Wstęp do pracy na temat “Człowiek jest natury pielgrzymiej”. Motyw wędrówki w tekstach kultury
“Człowiek jest natury pielgrzymiej” – twierdzi Cyprian Kamil Norwid. Od wieków również pisarze uważali wędrówkę za metaforę ludzkiego losu. Czy słusznie? Człowiek dąży przecież do stabilizacji. Chce zakotwiczyć się w jakimś miejscu – własnym domu, mieście, państwie. Wśród bliskich ludzi, a nawet w miejscu pracy. Niemal przy każdej okazji życzymy sobie spokoju, gdyż on właśnie najczęściej uznawany jest za upragniony cel naszego życia.
Mimo to uważam, że Norwid ma rację.
Plusy:
- autor nie traktuje wędrówki jedynie w sensie dosłownym (zmiana miejsca pobytu), lecz odczytuje ją w ciekawy, wieloznaczny sposób;
- wstęp dynamiczny, intrygujący – zaczyna się od polemiki z twierdzeniem Norwida, by wreszcie… przyznać mu rację.
Wstęp do pracy na temat David H. Lawrence twierdził, że cała literatura opowiada o moralności…
Trudno wydawać jednoznaczne, generalizujące sądy o czymkolwiek, w tym o literaturze. I niełatwo takich opinii bronić – zawsze mogą się przecież znaleźć wyjątki podważające postawioną tezę. Zdanie Davida H. Lawrence’a, mimo swojego uogólnienia, wydaje mi się prawdziwe.
Plus:
- trafna interpretacja słów Lawrence’a – wielkie dzieła literackie nie pouczają czy też nie umoralniają czytelników, lecz pokazują niejednoznaczność moralną ludzkich zachowań, ścieranie się dobra i zła.
Sposób 5
Polemika z tematem
Jeśli chcesz przekonać nauczyciela, że potrafisz myśleć samodzielnie, że nie boisz się odważnych sądów i ryzykownych tez – masz ku temu świetną okazję właśnie we wstępie. Jak ją wykorzystać? Na przykład polemizując z myślą zawartą w temacie! Twoje wypracowanie musi być, rzecz jasna, zgodne z tematem – to warunek podstawowy. Nie oznacza to jednak, że musisz się zgadzać z postawioną w temacie tezą, ze sposobem, w jaki został on sformułowany, albo z wplecionym w niego cytatem. Piszesz np. o problemie władzy w utworach literackich – to jest tematem wypracowania. Czy jednak musisz się zgadzać ze stwierdzeniem, że “władza odczłowiecza ludzi”? Nie!
Ten pomysł na wstęp polecamy odważnym, lecz także znającym umiar. Nauczyciele cenią oryginalność, ale nie lubią, kiedy ktoś zbytnio szarżuje, a na domiar złego nie ma na poparcie swojego zdania odpowiednich argumentów. A zatem: polemika – tak, byle z głową i… rozsądkiem!
Wstęp do pracy na temat Władza odczłowiecza ludzi
Nie jest żadnym odkryciem stwierdzenie, że lubimy mówić źle o osobach sprawujących władzę. Obwiniamy je o całe zło świata, posądzamy o najgorsze cechy charakteru, egoistyczne cele i niemoralne metody postępowania. Tego rodzaju populistyczne poglądy są niesłychanie nośne nie od dziś, ponieważ nie od dziś podwładni władzy nie lubią. W tego rodzaju poglądy wpisuje się stwierdzenie Biasa Prienego – moim zdaniem, mocno przesadzone. Nie jest przecież prawdą, że najszlachetniejszy człowiek, który zyskuje władzę, staje się cynikiem, oszustem i degeneratem. Owszem, niektórych, zwłaszcza ludzi słabych psychicznie, władza może zdeprawować. Ale nie musi. Dowodem na to może być literatura, której twórcy pokazują rozmaity wpływ władzy na postępowanie i osobowość człowieka, opisując zarówno przykłady pozytywne, jak i negatywne.
Plusy:
- krytyczny stosunek do słów Prienego – dobrze uzasadniony;
- odwaga wyrażania sądów niepopularnych, innych niż powszechnie obowiązujące.
Wstęp do pracy na temat Biografia kluczem do odczytania dzieła
Nie ulega wątpliwości, że biografia autora to zwykle ważny kontekst dla dzieła literackiego. Czy jednak rzeczywiście jest to klucz do odczytania całej twórczości pisarza? Jak fałszywy może być to trop, pokazuje przykład współczesnego pisarza i felietonisty Jerzego Pilcha, niedawnego laureata Nagrody Literackiej NIKE za powieść “Pod Mocnym Aniołem”…
To samo dotyczy oczywiście wszystkich innych twórców. Któryś z pisarzy powiedział kiedyś, że wszystko, o czym pisze, ma źródło w jego osobistym życiu, co nie znaczy, że pisze o sobie. Biografia jest więc ważnym kontekstem dla utworów literackich, ale nie jest to kontekst jedyny, najważniejszy i dający odpowiedzi na wszystkie pytania poszczególnych dzieł. Dowodem na to może być twórczość Jana Kochanowskiego.
Plusy:
- trafne odwołanie się do postaci i twórczości Jerzego Pilcha;
- godna podziwu wiedza o tym współczesnym pisarzu;
- dojrzała ocena przydatności biografii w interpretacji literackiego dzieła.
Wstęp do pracy na temat Patriotyzm czy zdrada? O Konradzie Wallenrodzie – dyskusyjnie
Konrad Wallenrod to jeden z najbardziej kontrowersyjnych bohaterów polskiej literatury, ponieważ nie sposób jednoznacznie go ocenić. I właśnie dlatego wydaje mi się, że zawarte w temacie dwie kategorie odnoszące się do tej postaci – patriotyzm i zdrada – to zbyt mało. Rozważyć należałoby przecież również, czy czyny Wallenroda nie wynikały z żądzy zemsty, chęci odwetu. A może bohater chciał stać się kimś w rodzaju narodowego cierpiętnika i dzięki temu zyskać wieczną sławę. Albo po prostu uciec od “normalnego” życia, które go nie zadowalało, a tym samym skazać się na pewną śmierć. Dyskusyjność tej postaci polega właśnie na tym, że pytań jest dużo, a odpowiedzi jednoznacznych brak. Ale właśnie dlatego jest to bohater tak intrygujący.
Plusy:
- krytyczne podejście do sposobu, w jaki został sformułowany temat – rozszerzenie problematyki poza dwa hasła: patriotyzm i zdrada;
- otwarcie pewnych możliwości interpretacyjnych – urozmaica styl i podkreśla niemożliwość jednoznacznej oceny bohatera.
Wstęp do pracy na temat “Każda epoka ma własne cele”. Która jest Ci najbliższa?
Przytoczone w temacie zdanie Adama Asnyka pochodzi z popularnego wiersza “Do młodych”. Samo zdanie wydaje mi się kontrowersyjne. Czy rzeczywiście “każda epoka ma swe własne cele”? Wielu wybitnych historyków literatury wskazywało na zasadnicze podobieństwa między niektórymi epokami, na przykład oświeceniem i pozytywizmem albo romantyzmem i Młodą Polską. A zatem, posługując się określeniem poety, “cele” tych epok były na pewno nie tyle identyczne, ile w jakiś sposób do siebie podobne.
Plusy:
- przekonująca polemika ze słowami Asnyka (odwołanie do wiedzy historycznoliterackiej);
- słuszne wskazanie niejasności słów poety.
Sposób 6:
Wykorzystanie cytatu, odwołanie do autorytetów
Choćbyś był najmądrzejszym człowiekiem na świecie i przeczytał niezliczoną liczbę książek, jeśli będziesz nieustannie powtarzał: “ja uważam”, “jestem przekonany”, “moim zdaniem” – wyjdziesz na zapatrzonego w siebie mądralę. Jak tego uniknąć? Odwoływać się do zdań i opinii innych osób. Oczywiście możesz się z tymi opiniami zgadzać lub nie, mogą one potwierdzać Twoje tezy albo wręcz przeciwnie. Bez wątpienia jednak warto przywoływać cudze złote myśli, ale oczywiście związane z tematem! Uatrakcyjniają one pracę.
Wstęp do pracy na temat Rodzice i dzieci – portrety literackie
“Nie można być dość wybrednym w wyborze rodziców” – z ironią stwierdziła kiedyś Maryla Wolska. Zdanie można by również odwrócić: nie można być też wybrednym w wyborze własnych dzieci. Rodzina, przynajmniej w założeniu, to także wzajemna miłość i akceptacja. Wiadomo jednak, że uczucia między rodzicami a dziećmi są często o wiele bardziej skomplikowane. Niełatwo też o wzajemną akceptację, której brak prowadzi często do rozmaitych konfliktów. Potwierdzają to przykłady bohaterów znane z literatury.
Plusy:
- powiedzenie znane z języka potocznego zostało bardzo dobrze połączone z problemem konfliktu pokoleń – ten z kolei został ciekawie, przekonująco i oryginalnie wyjaśniony (walka młodych o własną odrębność);
Wstęp do pracy na temat Cała literatura opowiada o moralności
Zdaniem Davida H. Lawrence’a, cała wielka literatura opowiada o moralności. Inaczej uważa Jerzy Pilch, polski pisarz współczesny, który w jednym z wywiadów prasowych wyraził opinię, że zasadniczymi tematami wielkiej literatury są picie i śmierć. Jeszcze inne zdanie na ten temat ma niemiecki krytyk literacki Marcel Reich-Ranicki. W telewizyjnym programie uznał on, że wybitne są jedynie książki, które opowiadają o współczesności, o dzisiejszym świecie i dzisiejszych bohaterach. Kto ma rację? I czy ktoś w ogóle musi mieć rację? Wszelkie ogólne zdania: literatura to, literatura tamto – w ogóle mnie nie przekonują. Nie ma jednego zasadniczego tematu literatury tak jak nie ma jednego, słusznego sposobu opowiadania. Są oczywiście tematy ważne i mniej ważne. Do tych niezwykle istotnych należy bez wątpienia problem moralności.
Wstęp do pracy na temat Motyw przyrody w literaturze
“Patrzę na gwiazdy górne i kwiaty polne” – pisze Staff. Któż z nas nie przeżywał podobnych chwil bliskiego kontaktu z naturą? Mimo niesłychanego rozwoju techniki i całego naszego zabiegania wciąż uciekamy w świat przyrody, który to nas zachwyca, to znów przeraża – wydaje się bliski, a za chwilę zupełnie nieodgadniony… Być może, właśnie z powodu tej niejednoznaczności, z powodu tajemnicy, jaka nierozerwalnie wiąże się z przyrodą, jest to temat tak często poruszany w tekstach literackich – od czasów najdawniejszych po współczesne. I tylko artyści, jak sądzę, są w stanie prawdziwie się z tą tajemnicą zmierzyć.
Sposób 7
Wykorzystanie przysłowia (porzekadła)
Zamiast cytatu może być również przysłowie. Wykorzystane sensownie, inteligentnie, może nawet dowcipnie, sprawi, że praca będzie ciekawsza, a w dodatku często dość abstrakcyjny temat uczyni bardziej “ludzkim”. Metody są różne: albo wokół jednego powiedzenia budujemy cały wstęp, albo po prostu w pewnym fragmencie odwołujemy się do niego.
Wstęp do pracy na temat Rodzice i dzieci – portrety literackie
Konflikt pokoleń wydaje się stary jak świat. I czy może to dziwić, skoro nawet dziś wielu dorosłych uważa za niezwykle słuszną zasadę “dzieci i ryby głosu nie mają”? Generacja “starych” przekonana jest zwykle, że wie lepiej, nawet bez wysłuchania racji myślących inaczej.
Z drugiej strony trzeba też przywołać znaną sentencję Kochanowskiego: “By rozum był przy młodości/ Nigdy takiej obfitości”. Dojrzałość i racjonalizm to cechy, których pokoleniu dopiero wchodzącemu w dorosłość z pewnością brakuje… Dowody na to, że jest inaczej, nietrudno znaleźć w naszym codziennym życiu, ale też na kartach literatury.
Plusy:
- mamy tutaj i powiedzenie, i cytat (z Kochanowskiego);
- godne uwagi jest wykrzyknienie w przedostatnim zdaniu – widać, że autor nie będzie nudził i “referował”, ale że autentycznie obchodzi go to, o czym pisze.
Wstęp do pracy na temat Władza odczłowiecza ludzi
“Punkt widzenia zależy od punktu siedzenia” – mawiają Polacy. I trudno się z tym porzekadłem nie zgodzić. Bias Priene ma rację w tym sensie, że władza pozbawia zdolności myślenia w kategoriach zwykłego człowieka. Oczywiście, rodzi się pytanie: czy to wina władzy, czy też ludzi, którzy tym negatywnym tendencjom ulegają? Być może, uda się odpowiedzieć na to pytanie, kiedy przyjrzę się bliżej kilku bohaterom literackim.
Plus:
- przywołany cytat ma charakter żartobliwy, a elementy humorystyczne są w wypracowaniu – nie tylko we wstępach – bardzo cenne, bo przełamują szkolny, napuszony, często pompatyczny ton rozważań.
Wstęp do pracy na temat Młodość – obrazy literackie
“Jak przysłowia się sprawdzają: «młody to i głupi»” – śpiewała Edyta Geppert. Należałoby jednak zapytać: dlaczego “głupi”? I według kogo “głupi”? Nie każdy jest w stanie zrozumieć młodość, która “wylatuje ponad poziomy”, która nie chce być ograniczana konwenansami, nie zamierza wtłaczać się w obowiązujące schematy myślenia i postępowania, która najwyżej ceni spontaniczność i pomysłowość.
Plusy:
- cytat z piosenki jest jednocześnie przywołaniem popularnego powiedzenia;
- wstęp pomyślany jako polemika z przysłowiem.
Sposób 8
Wstęp artystyczny
To pomysł dla osób z zacięciem pisarskim. Pozwala stworzyć naprawdę oryginalny wstęp. Najważniejsze jednak, by nie przesadzić. Pamiętaj, że piszesz wypracowanie, a nie opowiadanie – elementy literackie mogą ubarwić pracę, ale nie powinny jej zdominować. Trzeba też uważać, by nie popaść w banał i grafomanię – zamiast zaciekawić nauczyciela, po prostu go zirytujesz.
Wstęp do pracy na temat Władza odczłowiecza ludzi
Mrok nocy rozświetlał tylko płomień świecy. Przy stole siedziały trzy osoby, których twarzy nigdy wcześniej nie widziałem. Nie bardzo wiedziałem, o czym rozmawiają – przekrzykiwały się nawzajem, to znów szeptały, ale nie rozumiałem żadnych słów. Po kilku chwilach zacząłem wyłapywać imiona, którymi zwracali się do siebie. Kreon, Makbet, Balladyna… Przerażał mnie sposób, w jaki mówili. I to, o czym mówili. Czyżby koniec świata? Nie byłem pewien…
Co to było? Sen, wizja, efekt “przeuczenia”? Tego nie dowiem się nigdy…
Plusy:
- taki wstęp to w szkole prawdziwa perła: sprawny, wręcz pisarski styl, bogata wyobraźnia, zaangażowanie autora – sprawiają, że czyta się ten początek z autentycznym zainteresowaniem;
- styl: pytania retoryczne, zawieszenia głosu, zdania krótkie połączone z rozbudowanymi – odbiera się znakomicie.
Zobacz:
